Þjóðviljinn - 24.08.1975, Page 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 24. ágúst 1975
DJÚÐVIUINN
MÁLGAGN SÖSlALISMA
VERKALÝÐSHREYFINGAR
OG ÞJÓÐFRELSIS
(Jtgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann
Ritstjórar: Kjartan ólafsson
Svavar Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson
Umsjón meö sunnudagsblaöi:
Arni Bergmann
Ritstjórn, afgreiösla, auglýsingar:
Skólavöröust. 19. Sími 17500 (5 iinur)
Prentun: Blaöaprent h.f.
HVERS VEGNA VERÐA ÚTLENDINGAR AÐ VÍKJA AF MIÐUNUM?
Rikisstjórnin hefur nú tilkynnt að innan
skamms verði teknar upp viðræður bæði
við breta og vestur-þjóðverja um útfærslu
islensku fiskveiðilandhelginnar og veiðar
þessara þjóða á íslandsmiðum.
Áður en þessar viðræður hefjast er
nauðsynlegt að ekki aðeins islenskir
valdamenn heldur þjóðin öll geri sér ljósa
grein fyrir þvi, hvað miklu varðar fyrir
okkur islendinga að takast megi að bægja
erlendum veiðiskipum af miðunum kring-
um landið.
Landsmenn allir þurfa i fyrsta lagi að
gjörþekkja allar helstu staðreyndir máls-
ins, og siðan i ljósi þeirrar þekkingar að
veita stjórnvöldum svo rikulegt aðhald, að
dugi til að hindra alla undanhalds-
samninga.
Rifjum upp nokkrar staðreyndir:
1. íslendingar eru háðari sjávarafla en
nokkur önnur þjóð i veröldinni, sem best
sést af þvi, að sé hin erlenda álverk-
smiðja ekki talin með þá eru fiskafurðir
enn i dag yfir 90% af útflutningsvörum
okkar.
2. Erlend veiðiskip hafa á undanförnum
árum veitt að jafnaði um 50%, eða
helming þess afla, sem tekinn hefur
verið á íslandsmiðum, — þó á siðasta
ári ekki nema um 35%, og kemur þar til
árangur af 50 milna útfærslunni.
3. Fyrir liggur sem samdóma álit nefndar
fiskifræðinga frá 8 löndum við
Norður-Atlantshaf, að til að koma
þorskstofnum hér um slóðir á ný i eðli-
legt horf, þarf sóknin á miðin að minnka
um hvorki meira né minna en helming
um eitthvert árabil, eða jafn mikið og
nemur hlutdeild erlendra veiðiskipa á
Islandsmiðum á undanförnum árum.
4.1 samræmi við þetta hafa islenskir
fiskifræðingar lýst þvi yfir, að sjálfir sé-
um við islendingar fyllilega i stakk bún-
ir til að fullnýta einir helstu fiskistofna
hér við land. í þeim drögum að haf-
réttarsáttmála sem liggja fyrir ráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna um þessi
efni, er ráð fyrir þvi gert að hver þjóð
ákveði það upp á eigin spýtur, hvort hún
treysti sér til að fullnýta fiskistofna við
land sitt innan fyrirhugaðrar 200 milna
auðlindalögsögu. Samkvæmt þessum
drögum, sem almennastan stuðning
virðast hafa á hafréttarráðstefnunni, er
öðrum þjóðum þvi aðeins ætlaður réttur
til veiða innan 200 milna auðlindalög-
sögu strandrikis, að strandrikið sjálft sé
ekki i aðstöðu til að fullnýta fiskistofn-
ana.
5. Þorskveiðarnar eru og hafa verið
undirstaðan i islenskum sjávarútvegi
og mun þorskaflinn vera milli 85 og 90%
af allri veiði bolfiska hér við land. — Nú
er svo komið, að þorskstofninn á ís-
landsmiðum er i bráðri gjöreyðingar-
hættu vegna ofveiði.
6. Samkvæmt upplýsingum fiskifræðinga
eru nú árlega drepnir 70 af hverjum 100
kynþroska þorskum, sem i sjónum
synda hér á Islandsmiðum, og sé litið á
þriggja ára timabil telja fiskifræðingar,
að við lok þess hafi verið veiddir hvorki
meira né minna en 97 af sérhverjum 100
kynþroska þorskum, sem i sjónum
syntu þremur árum áður. Aðeins 3 lifa
eftir af hverjum 100 eða 30 af hverjum
þúsund þorskum.
7. Þetta dauðahlutfall i þorskstofninum,
sem var fyrir strið 45% á ári, er nú á
siðustu árum sem sagt komið upp i 70%
á ári. Það er samdóma álit fiski-
fræðinga að i þessum efnum sé 60% hins
vegar algert itrasta hámark, — ,,rautt
strik”, sem alls ekki megi fara yfir, ef
komast eigi hjá bráðri hættu á eyðingu
stofnsins. Og fiskifræðingar bæði hér á
íslandi og i öðrum löndum eru á einu
máli um það, að enginn fiskstofn geti
lifað af svo taumlausa sókn, sem nú er
stunduð i islenska þorskstofninn.
8. Árið 1948 var um 60% af þeim vertiðar-
þorski, sem islendingar veiddu 10 ára og
eldri, tuttugu árum siðar árið 1968 var
10 ára þorskur og eldri hins vegar að-
eins 5% þorskafla á vertiðinni og siðustu
fimm árin má heita, að slikur stór-
þorskur sjáist alls ekki. Æ stærri hluti
aflans er hins vegar ókynþroska smá-
fiskur, en slikar veiðar eru auðvitað
hrein rányrkja, sem stefnir i beinan
voða.
Af öllum þeim þjóðum, sem veiðar
hafa stundað á Islandsmiðum hafa bret-
ar verið verstir, hvað smáfiskadrápið
snertir. Þannig komust fiskifræðingar
að þeirri niðurstöðu fyrir nokkrum ár-
um að þótt bretar veiddu hér þó ekki
nema um 30% af heildarþorskaflanum
við Island, þá veiddu þeir samt um 50%
einstakra þorska, vegna þess, hvernig
þeir mokuðu upp ungviðinu.
9. Eyðing sildarstofnsins islenska er
sorgarsaga, sem öllum er kunn. Eigi
þorskurinn að fara sömu leið, vegna
þess að stjórnvöld semji um áframhald-
andi veiði útlendra þjóða hér, og vegna
vanstjórnar heima fyrir, — þá er hætt
við að mörgum, sem nú baðar sig i vel-
lystingum út á verðmæti, sem sjómenn
okkar færa að landi, mundi þykja
þröngt fyrir dyrum.
Minna má áWið lok siðasta áratugs
var ýsuaflinn hér aðeins um 40% af þvi,
sem hann hafði verið við byrjun ára-
tugsins.
10. Á undanförnum árum hafa útlendingar
tekið hér við land annan af hverjum
tveimur fiskum, sem veiddir hafa verið.
Fyrir okkur islendinga eru fiskveiðarn-
ar langtum þýðingarmeiri en t.d. skóg-
ræktin fyrir finna. Hvað segðu menn um
það ef rússar tækju i sinn hlut annað hvert
tré, sem fellt er i finnskum skógum og
teldu sina eign, máske með „sögulegum
rétti”?
Samlikingin er ljós, — hana ættu ráða-
menn breta og þjóðverja væntanlega að
skilja.
—k
60 þúsund kvikmynda-
geröarmenn
Kvikmyndatökustjórinn
Grigori Rosjal, scm gerði sina
fyrstu kvikmynd þegar áriö
1926 og m.a. er kunnur fyrir
myndirnar „Artamanovsmál-
ið”, „Systurnar” og „Kyrrlát-
ur morgunn”, hafði frum-
kvæði um það árið 1957 að
stofna sérstaka nefnd til
stuönings kvikmyndagcrð á-
hugamanna i Sovétrikjunum.
Ilér gerir hann grein fyrir
skoðunum sinum varöandi
þróunina i þessu þýðingar-
mikla sviöi sovésks menn-
ingarlifs.
Einn af kunnari sovéskum
kvikmyndatökustjórum á siðari
árum, Gleb Panovilov, hóf feril
sinn sem áhugakvikmynda-
gerðarmaður. Hann er aðeins eitt
dæmi um hina miklu þýðingu á-
hugamannakvikmyndanna fyrir
kvikmyndagerðarlistina.
Ahugamannakvikmyndir i
Sovétrikjunum eiga langa sögu að
baki, jafnvel fyrir fimmtiu árum
voru uppi virkir áhugakvik-
myndatökumenn, sem höfðu
mikla þýðingu fyrir þróun
sovéskrar kvikmyndalistar.
Margir hinna eldri kvikmynda-
tökustjóra, hófu feril sinn sem á-
hugamenn. Josef Heifitz, Alex-
ander Zartsji og Leonid Lukov
eru meðal hinna kunnari sem
stigu sin fyrstu skref á kvik-
myndagerðarbrautinni sem á-
hugamenn.
ör þróun áhugamanna
kvikmyndanna
Við telium þó, að áhugamanna
kvikmyndagerð hafi hafist af al-
vöru árið 1957. Á alþjóðlega æsku-
lýðsmótinu i Moskvu var haldin
fyrsta stóra opinbera sýning
kvikmynda áhugamanna.
Siðan hefur kvikmyndagerð á-
hugamanna öðlast mjög aukna
þýðingu i Sovétrikjunum. A
fyrstu sýningu áhugamannakvik-
mynda vofu skráðar 143 kvik-
myndir, en þátttakan náði til
allra Sovétrikjanna. Samsvar-
andi tala nú eftir 15 ár nálgast
3000.
Hver er skýringin á þessum
mikla áhuga? 1 fyrsta lagi er
mikill kvikmyndaáhugi i Sovét-
rikjunum. Að meðaltali er dag-
legur fjöldi kvikmyndahúsagesta
nálega 13 miljónir. Við þetta bæt-
ist, að æ fleiri taka þátt i kvik-
myndagerð sem virku tóm-
stundastarfi. Og það eru engar
ýkjur að segja, að flestir áhuga-
kvikmyndagerðarmennirnir gera
þetta ekki sér til gamans, heldur
lita á þetta sem annað starf sitt.
Sérstakar vinnustofur á-
hugakvikmyndagerðar-
manna
Áhugakvikmyndagerðarmenn
sækja æ meir til sérstakra vinnu-
stofa sem gerðar hafa verið fyrir
þá i klúbbum, menningarhöllum,
og fleiri slikum stöðum af hálfu
hins opinbera. í Moskvu einni
saman eru þannig yfir 100 af
u.þ.b. 5 þúsund slikum kvik-
my ndagerðarvinnustofum i
Sovétrikjunum, sem sóttar eru af
um 60 þúsund manns.
Kvikmyndagerðarvinnustof-
urnar eru opnar öllum, sem á-
huga hafa á kvikmyndagerð og
þarfnast hjálpar við upptökur
sinar. Þar hafa menn aðgang að
klippiborði, hljóðupptökutækjum,
framköllunartækjum, og yfirleitt
öllum tækjum sem þarf til kvik-
myndagerðar. Allt er þetta ó-
keypis. Aðalkostnaðinn bera
verkalýðsfélögin og fleiri samtök,
sem leggja til dýr tæki til afnota.
Venjulega velja kvikmynda-
gerðarmennirnir úr’ sinum hóp
stjórnanda vinnunnar á vinnu-
stofunni. Þó ber við, að atvinnu-
kvikmyndageröarmanni er boðið
að stjórna starfseminni. 1 Moskvu
og Leningrad hefur verið komið
upp sérstökum kennarastöðum
við vinnustofur áhugakvik-
myndagerðarmannanna.
Hvaða efni velja menn sér
til kvikmyndunar?
Venjulega byrja menn á að
gera kvikmynd um fjölskyldu
sina. Þegar menn siðar taka að
vinna i starfshópum, verður fyrst
fyrirað taka kvikmynd um starf-
ið sem menn vinna, staðinn eða
bæinn, þar sem menn eiga
heima. Smám saman færist efnis-
valið út yfir allt svið daglegs lifs.
Ahugakvikmyndagerðarmenn
fást við sömu viðfangsefni og at-
vinnumenn á kvikmyndagerðar-
sviðinu: Leiknar kvikmyndir,
heimildakvikmyndir, gaman-
myndir og tónlistarmyndir
Ahugamannakvikmyndin er
stutt, að jafnaði um 10 minútur að
lengd.
Hvar eru áhugamanna-
kvikmyndirnar sýndar?
Kvikmyndirnar eru sýndar i
klúbbum og sjónvarpi. Verð-
launakvikmyndir eru jafnvel
sýndar i almennum kvikmynda-
húsum. Nýverið var flokkur
slikra mynda sýndur á kvik-
myndahúsum i Moskvu við góðar
undirtektir.
I Sovétrikjunum eru haldnar
ýmsar kvikmyndahátiðir fyrir á-
hugamannakvikmyndir og er
samkeppnin hörð. Fyrir skömmu
fékk kvikmynd, sem skólanem-
endur við kvikmyndavinnustof-
una Aistjata höfðu gert, fyrstu
verðlaun á kvikmyndahátið i Hel-
sinki.
Náin tengsl atvinnukvik-
myndagerðarmanna og á-
hugamanna
Nefndin sem stofnuð var til
styrktar áhugakvikmyndagerð er
Framhald á bls. 18