Þjóðviljinn - 24.08.1975, Side 5

Þjóðviljinn - 24.08.1975, Side 5
Sunnudagur 24. ágúst 1975 ÞJÓÐVILJINN - StÐA 5 Vilja marsbúar Þannig imynduöu 19. aldar menn sér marsbúa, — og er ekki um aövillast aö þetta eru hugsandi ver- ur. Svo gæti farið að við yrð- um þess vísari að ári liðnu hvort við erum ein í geimn- um eða ekki. Eftir nokkra töf eru bandarikjamenn um þessar mundir að senda upp í geiminn Mars- flaugar sinar tvær, Víking I og Viking II, með fyrstu rannsóknartækin, sem hafa það markmið að leita að merkjum um lif á Mars, og eiga þær að komast á áfangastað sinn eftir ell- efu mánuði. Þá hafa þær. lagt að baki 815 miljónir kílómetra. Upphaflega var gert ráð fyrir þvi að Vikingur I lenti á Mars 4. júli 1976, en þá eru tvö hundruð ár siðan bandarikjamenn lýstu yfir sjálfstæði sinu, og Vikingur II nokkru siðar, um 9. september 1976. En eftir að bilun fannst i tækjum fyrri Marsflaugarinnar og talsverðan tima þurfti til að gera við hana, er þó ekki fullvist að sú áætlun standist fyllilega. En i raun og veru skiptir nokk- urra vikna töf þó ekki miklu máli, þegar verið er að rannsaka mál, sem mjög miklar deilur hafa staðið um i 99 ár. Það var nefni- lega árið 1877 sem italski stjörnu- fræðingurinn Schiapparelli vakti heimsathygli með tilkynningu sinni um það að hann hefði séð i gegnum stjörnukiki þráðbeinar linur á yfirborði plánetunnar Mars. Hann kallaði þessar linur „skurði” og var um þá deilt ára- tugum saman: ýmsir stjörnu- fræðingar töldu sig hafa séð skurðina, og voru gerð af þeim kort. Hinir áköfustu héldu þvi fram að þessir „skurðir” væru á- veituskurðir, sem menningarver- ur hefðu grafið til að gernýta það litla vatn sem væri eftir á plánet- unni, og væri skipulag skurðanna full sönnun fyrir tilveru slikra menningarvera. Aðrir héldu þvi fram að skurðirnir væru mikil gljúfur, sem grafist hefðu i leys- ingum ishellnanna á heimskaut- unum. Enn aðrir efuðust hrein- lega um að þessir skurðir væru til. Hins vegar var erfitt að skera úr deilunum hvernig skurðirnir væru eða hvort þeir væru yfirleitt til, vegna þess hve skilyrði til að skoða Mars eru breytileg: það var t.d. ekki auðvelt að véfengja rannsóknir Schiapparellis, þvi að hugsast gat að hann hefði séð eitt- hvað við óvenjugóð skilyrði sem siðan var hulið. Þrátt fyrir deilurnar var það mjög útbreidd skoðun að æðra form af lifi fyndist á Mars, og þar byggju jafnvel menningarverur. Það var þessi trú sem kynti undir, þegar Orson Welles flutti sitt fræga útvarpsleikrit um innrás- ina frá Mars i útvarpinu i New York 1938, og olli griðarlegu öng- þveiti: tugir þúsunda manna flúðu burt úr borginni af ótta við Marsbúa! Siðar voru fljúgandi diskar gjarnan taldir upprunnir þaðan. Þessum deilum lauk fyrir að- eins tiu árum, þegar Marsflaugin súpuna frá NASA? „Mariner 4” sendi fyrstu óljósu myndirnar af yfirborði Mars til jarðar. Þær komu mönnum mikið á óvart: það kom i ljós að hinir frægu skurðir voru ekki til og flestar eldri hugmyndir manna um Mars voru rangar. Yfirborð „rauðu plánetunnar” minnti hins vegar nokkuð á tunglið, þvi að það var þakið hringlaga gigjum eins og þar eru. Eftir þetta hafa fjölmargar geimflaugar nálgast Mars og náð nærmyndum af yfirborðinu. „Mariner” 6 og „Mariner 7” fyrir það hvað gufuhvolfið er þunnt. Einnig sáust á myndunum nýleg fjöll, sem minntu á Alpana, og bugðótt risagil, sem voru svo djúp að Kólórado-gilið i Banda- rikjunum er eins og smáskorn- ingur hjá þeim. Talið var að ein- ungis vatnsflaumur hefði getað grafið þessi gil, en hins vegar leiddu rannsóknir ekki i ljós nein veruleg merki um vatn á Mars. Litur út fyrir að „ishellurnar” frægu á heimskautunum, sem bráðna á vorin og valda þá tals- verðum litabreytingum á nær- ingar ishellnanna, séu merki um eins konar gróður. Hingað til hafa þó allar tilraunir til að ganga úr skugga um það hvort lif leynist á Mars eða ekki, misheppnast. Sovétmenn hafa gert þrjár til- raunir til að lenda geimflaug þar og hafa allar mistekist. Ein geim- flaugin lenti beint i feiknalegum sandstormi og þagnaði eftir 20 sekúndur. En Vikingsflaugarnar hafa ver- ið hannaðar sérstaklega til að fyrirbyggja öll mistök, og hafa Hugmynd bandariskra sérfræöinga um lendingu Marsflaugar. Kort af „skuröunum á Mars” frá siöustu öld. Þegar geimflaugarnar nálgast plánetuna rauðu, fara þær hvor fyrir sig á braut umhverfis hana, og hringsóla þar i tvær vikur. Á meðan verða teknar myndir af yfirborði plánetunnar og sendar til jarðar gegnum sjónvarpskerfi til að velja bestu lendingarstað- ina. Að þessu loknu losnar lend- ingarferja frá aðalgeimflauginni: hún likist einna helst risastórri könguló og er 576 kg að þyngd. Fyrst verður dregið úr ferðinni með fallhlifum, en siðan verða notaðar eldflaugar til að stöðva ferðina á siðustu stundu. Þess verður gætt að nota ólifræn efni i eldsneyti þessara eldflauga til að koma i veg fyrir að eldsneytis- leyfar geti haft einhver áhrif á ranhsóknirnar. Lendingarferj- urnar sjálfar hafa einnig verið dauðhreinsaðar til að koma i veg fyrir að þær flytji jarðneska sýkla til Mars. Aformað er að Vikingur I lendi skammt frá miðbaug, en Viking- ur II hins vegar miklu norðar, i grennd við ishettu norðurskauts- ins. Eftir lendinguna verða tekn- ar myndir af landslaginu um- hverfis ferjurnar og sendar til jarðar um móðurflaugarnar, sem verða eftir á braut um plánetuna eins og gerfitungl. En siðan gerir hvor ferjan þrjár tilraunir sem eiga að skera úr um það hvort eitthvað lifandi sé i grenndinni. Þriggja og hálfs metra langur armur tekur sýnishorn af jarð- veginum i kring, og verða sýnis- hornin sett i þrjá kassa. 1 fyrsta kassanum verður kol- sýra látin leika um sýnishornið og það lýst upp af sérstökum lampa. Tilgangurinn er sá að komast að þvi hvort einhverjar verur geta unnið lifræn efni úr kolsýrunni með ljósorku. Að fimm dögum liðnum verður sýnishornið svo efnagreint. A yfirboröi Mars eru hringlaga glgar, sand^bönir og feiknarleg gljúfur. Bandaríkjamenn reyna aö fá úr því skorið hvort líf sé á Mars komust á braut um Mars 1969, og „Mariner 9” 1971. Sérhver myndataka hefur komið mönnum á óvart, og breytt hugmyndum manna um plánetuna. Það kom i ljós að fyrir utan hringlaga gigi var yfirborð Mars ólikt tunglinu, þvi að þar voru sandeyðimerkur miklar og gátu hvassviðri ollið þar miklum sandstormum, þrátt liggjandi slóðum, séu frekar fros- in kolsýra. Hitastig plánetunnar er mjög lágt, en kemst þó upp fyrir frost- mark við miðbaug, og þvi er ekki loku fyrir það skotið að þar sé lif i einhverri mynd. Ýmsir telja t.d. að árstiðabundnar litabreytingar, sem verða í sambandi við leys- engar geimflaugar verið byggðar af jafnmikilli nákvæmni nema tunglferjurnar, sem notaðar voru til að flytja menn til tunglsins. Það tók fimm ár að smiða þær, og kostuðu þær 850 miljónir dollara — og lætur þá nærri að það sé einn dollari á hvern km sem geim- flaugarnar verða að fara áður en þær lenda á Mars. 1 hinum kössunum tveimur verða sýnishornin sett í snertingu við næringarefni, og verður þá reynt að komast að þvi hvort eitt- hvað sé þar á kreiki sem vilji leggja sér til munns „súpuna” sem liffræðingar NASA hafa mallað fyrir það. Þessar rannsóknir byggjast þó allar á einni forsendu: að lifið, hvar sem er i alheiminum, bygg- ist á sömu grundvallaratriðum, eins og notkun ljósorku, öndun, neyslu næringarefna o.þ.h., og einnig að grundvöllur lifrænna efna sé sá sami og á jörðinni. En um þetta hefur verið deild, og hafa efnafræðingar sett fram kenningar um „lifræn efnasam- bönd” sem séu byggð upp úr kisil i stað kolefna eins og á jörðinni, en aðrir eru mjög tortryggnig á það og telja að lifvera úr kisil- samböndum væri þurr eins og steinvala. Þeir telja þvi að það sé ekki fráleit kenning að ef eitthvað lif sé til á Mars, sé það i grund- vallaratriðum likt lifi á jörðunni, a.m.k. i smásjá. Það verður þvi spennandi að fylgjast með niður- stöðum tilraunarinnar, hverjar sem þær verða, þótt litlar likur séu reyndar á þvi að þær leysi all- ar gátur rauðu plánetunnar. (endursagt)

x

Þjóðviljinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.