Þjóðviljinn - 24.08.1975, Side 13

Sunnudagur 24. ágúst 1975 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
Firösambönd
Heilsufar fjölmiðlanna
ólafur H. Torfason
Sviptingar gerast nú örar i
hérlendri fjölmiðlun, ekki nóg
meö að neytendur Kópavogs-
biós og Alþýðublaðsins séu
hafðir i svelti vikum saman,
heldur er með klofningi Visis
stefnt i það horfið sem tiðkast
viða: Tvö hasarmálgögn i mik-
illi lausasölu keppa um athygli
borgarans. 1 Danmörku heita
þau BT og Ekstrabladet, i Svi-
þjóð Aftenposten og Expressen.
Hérna munu þau sennilega i al-
mannarómi bera nöfnin Visir og
Visir m-1, — Visir móti-land-
búnaði.
Fréttablöð sem likjast nú-
timadagblöðun hófu göngu sina
á 17. öld. t>á voru reglur allar
um prentun svipaðar þvi sem nú
tiðkast varðandi hljóðvarp,
sjónvarp og annað loftskeyta-
samband. En meðan lénsskipu-
lagið lá banaleguna börðust
hugsjónamenn fyrir prentfrelsi.
Prentið hefur raunar alltaf
verið i nánari tengslum við
stjórnmál heldur en aðrir fjöl-
miðlar. Það var þó ekki ein-
ungis aukin þátttaka fólks i
stjórnmálum sem ýtti undir vel-
gengni dagblaðanna þegar tim-
ar liðu fram. Verslun og við-
skipti hlupu snemma undir
bagga og hafa verið þar siðan.
Fréttablöö létu ekki sjá sig
fyrr en rúmri öld eftir að Guten-
berg rauf prentmúrinn með
lausaletrinu. Og það var ekki
fyrr en tæpum fjórum öldum
eftir þann atburð, að grund-
völlurinn var lagöur að Visi og
öðrum æsifréttadagblöðum
jarðarinnar.
„New York Sun” var startað i
september 1833. útgefanda
þessa blaös hafði tekist að finna
uppskriftina að æsilegu og
ódýru málgagni, sem unnt var
að selja i lausasölu i mannhafi
borganna. Framfarir i pappirs-
gerð og prenttækni — og ekki
sist almenn skólaskylda og þar-
með lestrarkunnátta alþýðu
uppúr 1830 i Bandarikjunum,
allt bjó þetta i haginn fyrir
skyldfólk Visis. „Nýju Jórvikur
sóíin” lagði strax áherslu á
fréttir úr heimahéraði sinu,
dægurmál og æsilegar frásagnir
af hroðalegum atburðum. Gufu-
vélin var sett i samband við
prentpressuna og nýstárlegar
fréttir hrönnuðust að fólki, sem
aldrei hafði verið blaðalesendur
áður: Afbrot, hneykslanlegar
syndir, náttúruhamfarir og
aðrar hrellingar. Upplag blaðs-
ins óx með eldingarhraða.
Starfsliðiö skemmti sér konung-
lega og samdi itarlegar lyg-
afréttir um „visindalegar
uppgötvanir” á lifi á tunglinu.
Útgefendur annarra blaða voru
stjarfir og eitt þeirra afhjúpaði
gabb þetta. En lesendur „Sólar-
innar” létu sér slikt i léttu rúmi
liggja, þvi þeim hafði þótt frétt-
in skemmtileg.
Það er athyglisvert að blaða-
mennskusagnfræðingar halda
þvi fram, að margir helstu liðir
nútimadagblaðs eigi rætur sinar
að rekja til allra fyrstu frétta-
blaðanna i byrjun nýaldar, —
leiðarar, iþróttafréttir, mynd-
skreytingar, stjórnmáladálkar
og meira að segja mynda-
sögurnar. Ritstjóri „Sólarinn-
ar” og allur sá her, sem reyndi
að leika eftir honum, byggði þó
velgengni sina aðeins að hálfu
leyti á stilfræði sinni, nýstár-
legri matreiðsluunni — þvi hið
undralága útsöluverð blaðanna
grundvallaðist fyrst og fremst á
auglýsingum. Neysluþjóð-
félagið barði að dyrum.
Sem fyrr segir, er það aleng-
ast núna, að tvö stórblöð berjist
um hituna á þessum vettvangi.
„Herald” hét pappir sá, sem hóf
leikinn gagnvart „New York
EFTIR
ÓLAFH.
TORFASON
Sun”, og sló allt út i viðbjóði.
Morð, nauðganir, hvers kyns ill-
mennska og lygi voru máttar-
stólpar þess fyrirtækis. Stjórn-
mál, hagfræði og félagsmál
voru þó með i grautnum og
öfluðu breiðari lesendahóps
heldur en vaxandi iðnverka-
stéttar og lágtekjufólks, sem
annars keypti slik blöð. Rit-
stjóri „Herald” ritaði þessa
frægu klausu i blað sitt árið
1836:
„...Bækur eru búnar að vera
— leikhús eru búin að vera —
musteri trúarbragðanna eru bú-
in að vera. Fréttablaði má
koma i fa'rarbrodd i öllum hin-
um miklu hreyfingum mann-
legrar hugsunar og siðmenning-
ar. Fréttablaö getur komið fleiri
sálum til Himnarikis og frelsað
fleiri frá Helviti heldur en allar
kirkjur og kapellur New York
borgar — auk þess að græða
jafnframt peninga.”
Þótt Visir sá að dagblaði, sem
tók að þroskast fyrir 64 árum,
og sé þvi elstur islenskra dag-
blaða, hafi vafalaust reyrit sitt,
lafa þó kirkjur, leikhús og bæk-
ur enn hér á landi. En einhvern
veginn læðist að mér sá grunur,
að veldi hinna tveggja keppi-
nauta á siðdegismarkaðnum
muni aukast i stil við þróunina
Framhald á 18. siðu.
Sértþúað
huasa um sólarfrí í
skammdeginu,
til okkar
í vetur veröa farnar a.m.k. 18 sólarferöir til Þúsundir íslendinga, sem fariö hafa í vetrar-
Kanaríeyja. Sú fyrsta 30. október, hin síöasta feröum okkar til Kanaríeyja undanfarin ár,
13. maí. ÍÍStk bera vinsældum feröa okkar vitni.
Z&ZE&10 LOFTLEIDIR
/SLAJVDS
Fyrstir með skipulagðar sólarferðir i skammdeginu