Þjóðviljinn - 19.12.1975, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 19. desember 1975.
ARNI BERGMANN
SKRIFAR
QÖKfD
Sigrún Eldjárn hefur gert margar ágætar teikningar viö söguna: hér
eru jónarnir með Soffiu og Möggu litlu.
Draugur
og drengur
Herdis Egilsdóttirs Draugur-
inn Drilli. ísaafoldarprent-
smiðja h.f. R. 1975.
I sögu sinni kynnir Herdis
Egilsdóttir okkur fyrir Tryggva,
sem er tiu ára og hefur engan að
leika sér við þar sem hann er
sumarlangt með mömmu og
stundum pabba i sumarbústað
uppi i sveit. Sem betur fer ber þar
að garði danskan draug á svipuðu
reki, og verður þeim vel til vina.
Bókin segir frá hissu þeirri sem
draugsi vekur æslum hans, of-
metnaði (hann fékk náttúrlega
fyrstu verðlaun á grimuballinu i
skólanum hans Tryggva),
prakkarastrikum. Að lokum
bætir draugurinn Drilli fyrir
ýmsar yfirsjónir með þvi að
ganga i lið með lögreglunni i inn-
brotsþjófaleit.
Þetta er smellin hugmynd og
Herdis Egilsdóttir
höfundur útfærir hana á nokkuð
skemmtilegan hátt, ekki sist þann
hluta þegar Drilli fyllist drambi
vegna hæfileika sinna. Hann hitt-
ir til dæmis á það, að takmarka
hóflega vald, möguleika og
góðsemi draugsa litla — en eins
og menn vita er fátt jafnerfitt
Framhald á 14. siðu
Guðrún Helgadóttir. Meira af
Jóni Oddi og Jóni Bjarna. Sigrún
Eldjárn myndskreytti. Iðunn
1975.
Það kemur fram við talningu á
bökum, að Utgáfa nýrra islenskra
barnabóka hefur verið að skreppa
saman. Þetta mun stafa af þvi að
alþjóðleg framleiðsla á bókum
með miklu myndaefni er i þenslu,
einnig munu útgefendur telja sér
fjárhagslega þægilegast að halda
sig við vel þekkta flokka þýddra
barnabóka.
Einstaka bók tekst þó að rjúfa
þessi markaðslögmál, sem virð-
ast stjórna barnabókaútgáfu af
enn meiri harðneskju en Utgáfu
annarra bóka. 1 dag er reynt að
fjalla litillega um þrjár þeirra.
I fyrra náði Sagan af Jóni Oddi
og Jöni Bjárna eftir Guðrúnu
Helgadóttur feikna vinsældum.
Það er allt að þvi lögmál að vel-
heppnuö barnabók kalli á
framhald, sem getur kannski orð-
ið heldur deyfðarlegt, þegar verst
lætur. En það er best að taka það
fram strax að þetta gerist ekki i
framhaldi þvi á sögubálkinum
um tvibura jónana, sem nU kemur
út.
Einn mesta vanda höfunda
barnabóka má kenna við jafn-
vægiskúnst. Hann ætlar að
skemmta og einnig má gera ráð
fyrir þvi að honum liggi nokkuð á
hjarta, siðferðisboðskapur, æski-
legur skilningur á hegðun barna
og fullorðinná sem hann vill
viðra, vissri samfélagssýn miðlar
hann einnig, hvort sem hann gerir
sér grein fyrir þvi eða ekki. Og
allir þekkja hve fjölbreytilegar
syndir eru framdar gegn þessum
verkefnum. Stundum hafa menn
hugann við söguþráðinn einan,
hleypa i hann tryllingi með ýms-
um alþjóðlegum brellum. Aðrir
höfundar gerast leiðir lesendum
sinum meö þvl að breiða yfir
söguefnið flatneskjulega prédik-
un um gott og illt. Og allt þar á
milli.
Á þetta er minnst vegna þess,
að það er höfuðkostur bókar
Guðrúnar Helgadóttur hve vel og
vandlega hún fléttar saman
skemmtun og og veruleikamynd
og boðskap. Tökpm dæmi.
Ekkert er eðlilegra i sögu um
tvo stráka I fyrsta bekk en að þar
komi fyrir heiftarleg slagsmál á
leikvelli með gráti og gnistran
tanna og eftirmála i viðskiptum
foreldra áflogahundanna. Enda
er ein slik meiriháttar uppákoma
i bókinni. En hún stendur ekki ein
sér sem skemmtiatriði heldur
tvinnast saman við annað. Það
var barist vegna þess, að verið
var að striða vinum þeirra
bræðra, Selmu litlu sem var
vangefin og Lárusi bróður henn-
ar. Þarna er skynsamlega og
væmnislaust notað tækifæri til að
koma að orðum I tíma töluðum
um afstöðu til vangefinna, þeirra
sem eru öðruvísi — bæði i heimi
fuliorðinna og barna. Og boðið um
leið upp á valkosti i þvi hvernig
foreldrar taka á ágreiningsefnum
barna sinna.
Þetta dæmi er eitt af mörgum.
Við kynnumst fjölskyldu sem lifir
ósköp venjulegu lifi, á ytra borði
að innsta kosti. Atvikin sem fyrir
hana koma eru öll eðlileg og sjálf-
sögð, ekkert reyfaralegt við þau.
Fyrsta skólaár.drengjanna. Nýir
kunningjar. Dauði litillar
vinkonu. Jólahald. Kettiingur i
húsinu. Átök um snjóhúsið góða.
Skólabekkur fer i sjónvarpið.
Osfrv. Atvikum er lýst með
aðlaðandi gamansemi og þess
haglega gætt, að hver og einn
leggi sitt til mála. Að sem flestir
aðilar i fjölskyldunni bregðist við
tíðindum, hver um sig í anda
þeirra skýru einstaklingsein-
kenna sem eru hans eða hennar
kjölfesta. Hálfkæringsorðbragð
pabba,kappsemin i mömmu,
hnussið i unglingnum Onnu Jónu,
þjóðleg fróöleiksfýsn Ommu
dreka, hjalið i Möggu litlu —
meira að segja værðarleg yfir-
burðaafstaða kettlingsins Jóns
Sófusar — allt er þetta á fullri
ferð I myndinni. Þetta er semsagt
ósköp venjuleg fjölskylda, en um
leið óvenjuleg. Hún leysir sin mál
heima og heiman öðruvisi og
betur en kannski gengur og ger-
ist. Og þar með er aftur komið að
boðskaparmálum. Það er sýnt i
einföldum og skemmtilegum
dæmum að þetta er hægt, með þvi
að byggja á tillitssemi og jöfnuði,
sýna vilja á að prjóna upp á nýtt
ýmislegt sambúðarmynstur
sem algengust eru. An þess að
sérstakt afreksfólk og siðferðis-
hetjur þurfi til.
Með þessum^hætti tekst að
koma að ótrúlega miklu um skóla
og kennara, jafnréttismál og
virðingu fyrir börnum, stétta-
skiptingu, kaupsýslu og pólitik,
guð i trúlitlu húsi, dauðann, hvita
lygi og svarta i samskiptum
barna og fullorðinna. Maður gæti
haldiðaðbókin væri að springa af
boðskap og vanamálum. En svo
. er ekki. Fólkið i sögunni er gætt
nægum lifsþrótci til að bera uppi
það skemmtilega og hugvitsam-
lega jafnvægi sem við mætum i
Meira af Jóni Oddi og Jóni
Bjarna.
AB.
Æsku-
minningar
Þorbergs
á plötu
tlt er komin hjá Demant h.f.
plata sem nefnist Þórbergur
Þóröarson Æskuminningar, en
Gylfi Glslason hefur ráðið gerð
hennar.
Platan er byggð upp á viðtölum
sem Gylfi Gislason (margir
þekkja hann fyrst og fremst sem
myndlistarmann) átti við Þór-
berg og Steinþór á Hala bróður
hans. Þar segir Þórbergur t.d. frá
hinu merkilega og háþróaða þjóð-
félagsskipulagi barnanna á Hala
og nágrannabæjunum, rifjaðar
eru upp sögur af öfum þeirra
bræðra, einkum Steini. Þá segir
frá þeirri dýrð sem fylgdi ferðum
út í franskar skútur og þá frá
fyrsta fylleríi Þórbergs i
strandkoniaki. Ennfremur frá
komu hans til Reykjavikur og
ástinni fyrstu I Bergshúsi.
Þórbergur Þórðarson.
Inn I þessar skemmtilegu orð-
ræður er skotið upplestri —■ fyrst
er lesið úr Bréfi til Láru — Þór-
bergur sýnir afa sinum framliðn-
um spillinguna i höfuðstaðnum —
en siðar úr Ofvitanum, þar sem
lýst er fyrsta samtali Þórbergs og
elskunnar hans. Baldvin
Halldórsson er Þórbergur i lestri
þessum, Karl Guðmundsson
Steinn afi og Guðrún Alfreðsdóttir
elskan. örn Bjarnason leikur á
gitar milli þátta og undir sósuvis-
um sem Þórbergur syngur að lok-
um.
— áb.
Heljarslóðardvergar á kreiki
Örn Snorrason: Sagan af
Dúdúdú. Halldór Pétursson
teiknaði myndir. Bókaútgáfa
Þórhalls Bjarnasonar. 1975.
„Stóri steinninn var ágætt
heimili, enda var hann marflatur
að ofan eins og öll fögur hús, og
uppi á honum voru göt fyrir ljós
og vatn. Það er alltaf þægilegt
þegar þök geta lekið og ljós skin-
ið inn að ofan”.
Þetta er örn Snorrason að
segja frá hibýlum dverga-
fjölskýldu sem hann smiðar sögu
um,- þetta er nokkuð gott dæmi
um þann tón, sem þar er sleginn.
Saga þessi er einskonar blöndu-
kútur, þar sem allskonar efnum
er hrist saman, manni finnst
stundum að fyrirmyndin sé helst
Heljarslóðarorrusta. Þarna er
hnoðað saman ævintýraminnum-
(dvergar i steinum, slagur um
preinsessu), fornsögustill er á
Ein af teikningum Halldórs Péturssonar
ýmsum viöureignum, og ofan i skólans, mengjakennsla, og
allt koma vandræöi grunn- mataræði skólakrakka:
dvergaþjóðin lifir á pylsunámu og
kóklæk. Höfundur ærslast með
þetta efni sem stundum er dálitið
sniðugt en stundum slær út i
dellu. Eða svo fannst mér. En svo
öllu sé til skila haldið þá prófaði
ég þennan samsetning á átta ára
lesanda, og hann sagði olræt.þetta
exgaman. Eitthvað held ég samt
hljóti að fara fyrir ofan garð og
neðan af þeim ærslum sem eru I
ætt við áramótaþætti ætlaða full-
orðnum (um „últrafjólubláar
nærbuxur”, stafsetningarævin-
týri þjóðarinnar og annað þess-
háttar.)
Siðaboðskap er mjög haldið i
skefjum i sögunni, nema hvað
undir lokin er látið að þvi liggja
að fátækir hafi betri samvisku en
rikir. Og svo aö fljótgert sé að
spilla góðri samvisku með
friðindum.
A.B.