Þjóðviljinn - 24.01.1976, Qupperneq 2

tn
2 SÍÐA - ÞJÓDVILJINN laugardagur 24. janúar 1976.__________________________
Verkalýðshreyfingin, sem ekki er
sósíalísk9 getur aldrei
verið sú markvissa fjöldahreyfing,
sem alþýðan þarf á að halda
RÆTT VIÐ
EÐVARÐ
SIGURÐSSON,
FORMANN
DAGSBRÚNAR
Verkafólk
varðveiti
stolt stéttar
sinnar
Pað stolt, sem best hefur
dugað í allri jafnréttisbar^
áttu verkalýðsstéttarinnar
I tilefni 70 ára afmælis
Verkamanna f élagsins
Dagsbrúnar spjallaöi
Þjóðviljinn við Eðvarð
Sigurðsson, formann
Dagsbrúnar.
Eðvarð hefur verið for-
maður Dagsbrúnar siðan
1961, eða í 15 ár. Hann hef-
ur nú verið kjörinn for-
maður félagsins i 16. sinn,
og hefur gegnt formanns-
störfum í Dagsbrún lengur
en nokkur annar maður.
Eðvarð Sigurðsson gekk
i Dagsbrún árið 1930, og
var kjörinn i stjórn félags-
ins árið 1942, þar sem hann
hefur átt sæti síðan, eða í
34 ár, sem er rétt tæpur
helmingur af öllum starfs-
tima Verkamannafélags-
ins Dagsbrúnar. Áður en
Eðvarð tók við for-
mennsku i Dagsbrún var
hann lengst af ritari fé-
lagsins.
Auk st jórnarstarfa í
Dagsbrún hefur Eðvarð
Sigurðsson gegnt fjöl-
mörgum trúnaðarstörfum
í verkalýðshreyfingunni og
stjórnmálasamtökum is-
lenskra sósíalista. Hann
var m.a. formaður Verka-
mannasambands Islands
frá stofnun þess, þartilnú
i vetur, og hefur lengi átt
sæti í stjórn Alþýðusam-
bandsins. Alþingismaður
hefur Eðvarð verið síðan
1959.
Árið 1944 hóf hann störf
á skrifstofu Dagsbrúnar,
en hafði áður stundað
margs konar verkamanna-
vinnu.
Eðvarð Sigurðsson er
fæddur árið 1910 að Nýja-
bæ suður í Garði, en ólst
upp á Grimsstaðaholtinu í
Reykjavík. Þar býr hann
enn í Litiu-Brekku.
— Um stofnun Dagsbrúnar fyr-
ir 70 árum er fjallað allftarlega á
öðrum stað i þessu blaði, og um
þann atburð skrifaðir þú líka
merka grein í afmælisblað Dags-
brúnar á 50 ára afmæli félagsins.
Mig langar þvi til að byrja á að
spyrja þig, hverja þú teljir skýr-
inguna á þvi að verkamannafélag
var ekki stofnað i Reykjavik fyrr
en 1906.
Fyrst voru það
Bárufélögin
— Það er eðlilegt að svo sé
spurt, þótt manni máske finnist 70
ár ærinn timi. A nokkrum stöðum
á landinu höfðu áður verið stofnuð
verkamannafélög, strax fyrir og
um aldamótin, þótt ætla mætti
eftir öllum rökum, að jarðvegur-
inn fyrir slikan félagsskap hafi
einmitt verið mestur i Reykjavik,
vegna fjölmennisins hér.
En svarið við spurningunni er
þó að minum dómi býsna einfalt.
Það er, að fyrir og um aldamótin
voru Bárufélögin hér suðvestan-
lands vel lifandi, og fjölluðu ekki
einvörðungu um mál sjómanna,
þótt fyrst og fremst væru þau sjó-
mannafélög, — heldur einnig um
málefni verkamanna. Það var
hins vegar næsta eðlilegt, við þá-
verandi þjóðfélagsaðstæður, að
sjómenn á skútunum yrðu fyrstir
til varðandi stofnun verkalýðsfé-
laga. Hvort tveggja var, að þeirra
lifskjör á allan hátt og aðbúnaður
voru á þann veg, að svo hlaut að
fara, að menn hugsuðu til sam-
taka til að bæta þar úr, og einnig
var hitt, að útgerðarmenn höfðu
orðið fyrri til og myndað sin hags-
munasamtök til þess að ráðskast
með hlut sjómanna.
Bárufélögin eru stofnuð árið
1894, og voru strax i upphafi vel
virk samtök. Auk s.jómannanna
gengu einnig i þau verkamenn-
irnir hér á suðvesturlandi, þar
sem starfssvæði þeirra var. Skilin
á milli, hver var sjómaður og
hver verkamaður, voru ekki allt-
af vel glögg, þvi menn voru þetta
á vixl, eftir árstiðum og aðstæð-
um.
Á þessum tima or islenskt þjóð-
félag að taka' geysilegum breyt-
ingum. Stórútgerðin er að hefja
innreið sina, bæirnir vaxa, fólk
fiyst úr sveitunum, — og sú þró-
Uppskipunarvinna i Reykjavik á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar.
1. mal I Reykjavlk árið 1938. Myndin er tekin I Lækjargötu. — Fáni Dagsbrúnar biaktir.
un, sem við þekkjum siðan vel.er
þá hafin. Fjölgun verkafólks i
bæjunum kallar á stofnun sam-
takanna. Rétt upp úr aldamótun-
um fara fyrstu togararnir að
koma, og um svipað leyti fer að
myndast gleggri verkaskipting
milli sjómanna og þeirra, sem
unnu i landi, þannig að hrein
verkamannastétt fer vaxandi i
bæjunum.
Á fyrsta áratug Bárufélaganna
má segja að þau hafi naft nokk-
urn möguleika til að sinna hags-
munamálum bæði sjómanna og
verkamanna, og á það er að lita,
að i byrjun voru iorystukraitarnir
varla til skiptanna. Nú, en á árun-
um 1904 og 1905 er farið að ræða
hér meðal verkamanna i Reykja-
vík þörfina á þvi, að þeir myndi
sin eigin sjálfstæöu samtök, sem
helgi sig eingöngu þeirra málum.
Vinnutimi var þá enn ótakmark-
aður, og kaupgreiöslur einvörð-
ungi háðar vilja atvinnurekenda.
Á þessum tima gera Bárufélögin
ekki samninga fyrir landverka-
fólkið. en enginn efi er þó á þvi, að
þau hafa haft veruleg áhrif til
bóta varðandi kjör landverka-
fólks, þótt með óbeinum hætti
væri.
Vist man ég suma
þeirra
— 1 fyrstu stjórn Dagsbrúnar,
sem kosin var 26. jan. 1906, voru
tveir búfræðingar, Sigurður
Sigurðsson, siðar ráðunautur,
sem kosinn var formaður, og
Ólafur Jónsson, en auk þeirra
verkamennirnir Arni Jónsson,
Runólfur Þórðarson og Þorleifur
Þorleifsson. Mans þú, Eðvarð,
eftireinhverjum þessara manna?
— Vist man ég suma þeirra.
Aldrei þekkti ég Sigurð Sigurðs-
son persónulega, en man eftir
honum sem ráðunaut Búnaðarfé-
lagsins. Þorleif Þorleifsson, sem
var féhirðir I fyrstu Dagsbrúnar-
stjórninni man ég vel. Hann varð
seinna fiskimatsmaður; vann ég
reyndar með honum sem slikum
og kynntist honum þá. Þorleifur
var á margan hátt einkar eftir-
minnilegur persónuleiki, vandað-
ur maður og sérstaklega ná-
kvæmur i öllum atriðum, smáum
og stórum. Það þýddi t.d. litið að
þræta við hann um hvað klukkan
var á hverjum tima. Þessi eigin-
leiki hans kom sér ábyggilega
mjög vel i gjaldkeræstarfi hans
hjá Dagsbrún á fyrstu árunum,
og eru reikningar félagsins frá
þeim tima til hreinnar fyrirmynd-
ar. öðrum úr fyrstu stjórninni
kynntist ég ekki.
— En hvað um aðra, sem komu
við sögu, þegar Dagsbrún var
stofnuð, þótt ekki væru kosnir i
stjórn, — kannt þú frá einhverj-
um þeirra að segja?
— Jón Magnússon, sem átti
býsna mikinn hlut að stofnun fé-
lagsins og átti m.a. húsið, þar
sem undirbúningsfundurinn var
haldinn, hann þekkti ég allnokk-
uð. Jón Magnússon varð siðar
yfirfiskimatsmaður, og svo æði
umsvifamikill atvinnurekandi.
Þegar ég kynntist honum var
hann annar aðaleigandi fiskverk-
unarfélagsins Dvergur. Þetta var
saltfiskverkun, sem byggði sina
aðalbækistöð á Bráðræðisholtinu,
þar sem siðar varð vinnslustöð
Bæjarútgerðar Reykjavikur við
Grandaveg. Það má segja að fyr-
ir Jón Magnússon hafi stofnun
Dagsbrúnar á sinum tima ekki
verið beint hagsmunamál, þótt
hann væri einn af stofnendunum,
og ekki veit ég hve lengi hann var
i félaginu. En Jón var alla tið
framfaramaður og frjálslyndur i
skoðunum. Hann var ávallt vin-
samlegur Dagsbrún og verka-
fólki, þótt sjálfur fengist hann við
atvinnurekstur um langt árabil.
Svo var það Pétur
Annan mann, sem tók mikinn
þátt i að undirbúa stofnun Dags-
brúnar, og siðar kemur mikið við
sögu félagsins og verkalýðshreyf-
ingarinnar i heild, ber hér að
nefna. Það er Pétur G.
Guðmundsson, sem varð formað-
ur félagsins næstur á eftir Siguröi
Sigurðssyni, og var annar af
tveimur fundarriturum á stofn-
íundinum.
Ég tel að rétt sé að lita svo á, að