Þjóðviljinn - 24.01.1976, Side 13

r
►
►
' 12 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 24. janúar 1976.
t
r
r
r
r
t
DAGSTUND
MEÐ
VERKAMANNI:
Myndir og
texti S.
Óskar Gunnlaugsson á spilinu.
— Ekkert er sjálfsagð-
ara en að spjalla við þig
um starfið mitt, því síður
hef ég neitt á móti því að
þú komir niður á kæja og
fylgist með því hvað mað-
ur aðhefst eina dagstund,
vertu velkominn, sagði
Magnús Geirsson hafnar-
verkamaður, þegar ég orð-
aði það við hann að fá að
fylgjast með honum eina
dagstund til þess að reyna
að lýsa einum vinnudegi í
lifi verkamanns.
Mörg handtökin
Hitt er annað, að auðvitað
þyrfti marga daga til að gera skil
sliku efni, svo fjölbreytileg eru
verkamannastörfin. Menn vinna
við byggingar, sorphreinsun,
fiskvinnu, gatnagerð, já, og hver
veit hvað en ég valdi mér að
fylgjast með hafnarverkamanni.
Þeim hópi verkamanna i Reykja-
vik, sem alla tið hefur verið
kjarninn i verkalýðsbaráttunni,
ekki bara fyrir Dagsbrúnarmenn,
heldur alla islenska verkamenn,
sem jafnan, einkum á árunum áð-
ur en heildarsamningar komu til
sögunnar, voru leiðandi aflið, þeir
sem plægðu akurinn fyrir aðra
verkamenn.
Maðurinn sem fyrir valinu varð
að fylgjast með eina dagstund
heitir eins og áður segir Magnús
Geirsson, rúmlega sextugur að
aldri og hefur unnið á eyrinni á
fjórða áratug.
Vel menntaður
verkamaður
— Eg er fæddur 15. júli 1915 á
Vesturgötunni i húsinu númer 26-
a. Ég skal i fáum orðum gera þér
grein fyrir minu lifshlaupi til
þessa, það er kannski ekki alveg
eins og margra annarra hér. Ég
fór auðvitað i barnaskóla eins og
gengur, Miðbæjarskólann, hann
var eini barnaskólinn i Reykjavik
þá. Þegar honum lauk gerði ég
tilraun til að taka inntökupróf i
menntaskólann. Þá var mennta-
málaráðherra Jónas frá Hriflu.
Hann ákvað að einungis 25 hæstu
próftakendur fengju vist i skólan-
um. Ég varð númer 32, stóðst
prófið en fékk ekki inngöngu i
skólann. Það voru fleiri en ég sem
stóðust prófið og fengu ekki inn-
göngu. Þá urðu margir reiðir og
nokkrir góðborgarar stofnuðu
Gagnfræðaskóla Reýkjavikur. Ég
fór i hann og lauk þaðan prófi sem
gilti uppi 4. bekk i menntaskólan-
um og þangað fór ég, og 1934 varð
ég stúdent.
— Ég var af efnuðum foreldrum
kominn og var sendur til Eng-
lands að nema verslunarfræði.
Það fannst mér hörmulegt. Ég
þraukaði þó i 8 mánuði en hætti
þá. Þó varð þessi ferð manni mik-
ill skóli. Heimsborgin London var
islenskum strák óneitanlega mik-
ill skóli. Þar sá maður meiri ör-
birgð og meira rikidæmi en
manni hafði nokkru sinni dottið i
hug að gæti átt sér stað, og var
maður þó ýmsu vanur úr Reykja-
vik. Ekki þótti það nógu gott að ég
hætti þarna námi og næsta vetur
var ég sendur til Kaupmanna-
hafnar á Brokshandelskole
studentklasse og enn átti ég að
nema verslunarfræði. Það fór
ekki betur þar en i London. Mér
fannst skólavistin ömurleg og
sneri heim.
— Þá innritaðist ég i lögfræði-
deild háskólans og var þar við
nám i tvö ár en hætti þá. Oft hef
ég verið spurður að þvi hvort ég
Tekið i blökkina.
Laugardagur 24. janúar 1976. ÞJODVILJINN — SIÐA 13
Seglið hlífir fyrir næðingi, en kuldalegt hiýtur
það að vera að sitja á bómukrana allan daginn
yfir veturinn.
Það er eins gott að fylgjast vel meö öllu; Magnús segir að lúgumannsstarfið sé kalsamt,og hver efast um
þab.
Hrcinlætisaðstaða svo og mötuneytið hjá
Eimskip er til fyrirmyndar; Magnús segir að þar
hafi framfarir orðið hvað mestar á liðnum árum
i aðbúnaði verkamanna á vinnustað.
að segja um þá sem vinna á spili.
Hér dugar enginn hýjalinsklæðn-
aður. Ullarföt, gæruúlpur, vatns-
gallar, þetta eru okkar föt.
„Nefndu það nú”
— Er ekki mikið fataslit og þvi
fatakostnaður i þessu starfi?
— Nokkur, jú. Við getum að
visu fengið sloppa frá fyrirtækinu
ef við erum i mjög óhreinlegri
vinnu, eins til að hllfa fötum okk-
ar við sliti sem fylgir sumum
störfum hér. Samt fer aldrei hjá
þvi að fataslit sé mikið.
— Hvað er svo kaupið?
— Nefndu það nú. Fyrir 8
stunda vinnudag, 40 tima vinnu-
viku höfum við 60 þús. krónur á
mánuði. Þá á eftir að draga frá
útsvar og skatta, og lifeyrissjóðs-
gjald. Við erum á 6. taxta Dags-
brúnar.
— Það er ekki mikið yfir 50 þús-
und krónur á mánuði sem þið haf-
ið til að spila úr ef engin er auka-
vinnan?
— Nei, gott ef það nær þvi. Þú
spyrð hvað kaupið þyrfti að vera.
Það skal ég ekki segja um, for-
sendurnar eru svo margar. Það
erekki sama hvort menn eru gift-
ir og eiga hóp af börnum, eða
hvort menn eru einhleypir, hvort
þeir leigja dýrt húsnæði eða ó-
dýrt, hvort þeir eru að reyna að
koma yfir sig þaki eða ekki. Allt
spilar þetta inni og þess vegna er
ekki hægt að gefa neitt ákveðið
svar við þvi hvað kaup manna
þarf að vera hátt til að mega telj-
ast mannsæmandi. Hitt þarf eng-
an speking til að sjá að það kaup
sem við höfum i dag er hlægilegt.
Hver lifir af 50 þúsund krónum á
mánuði i dag. Ekki einu sinni ein-
hleypingar ná þvi hvað þá fjöl-
skyldumenn.
— Taka verkamenn hér við
höfnina sumarfri, eða vinna
menn þann tima sem þeir eiga að
vera i frii?
— Ég held að það sé orðið mjög
algengt að menn taki sér sumar-
fri. Allavega hvila þeirsig héðan i
3 vikur, en hvort þeir vinna ann-
arsstaðar, það skal ég ekki segja
um. Mig grunar að þeir sem
standa i einhverjum fram-
kvæmdum eða þeir sem eiga
þungt heimili geri það.
—■ Heldurðu að það sé betra að
vinna hér en i annarri almennri
verkamannavinnu?
Anœgja i allri vinnu
— Eg veit það ekki. Mér finnst
að mörgu leyti gott að vinna á
eyrinni. Hér er lif og fjör, hér er
slagæðin, og sá sem ekki getur
notið þess sem gerist i kringum
hann á eyrinni er dauður maður.
Menn eru úti i hreinu lofti, menn
hafa fallegan fjallahring að horfa
á þegar timi gefst til, hingað
koma margir menn, sem sagt,
hér er alltaf eitthvað skemmtilegt
aðgerastef menn vilja hafa gam-
an af lifinu. Þeim sem ætið láta
sér leiðast geta það eflaust hér
eins og annarsstaðar.
Meðan þetta samtal okkar
Magnúsar fór fram sátum við inni
mötuneyti Eimskips við Faxa-
garð. Hann og félagar hans úr
gengi 2 eru að biða þess að Brúar-
foss leggist aðbryggju. Hann á að
taka hér frosinn fisk. Allt i einu
kemur kallið, skipið er komið aö
bryggju. Menn sleppa spilum.og
tafli, ellegar hætta að rabba sam-
an, klæða sig i vinnufötin og fara
út. Mikið rétt, Brúarfoss er lagst-
ur að bryggju. Menn fara um borð
og með æfðum handtökum eru
lestar opnaðar, hver á fætur ann-
arri, bómur skipsins gerðar klár-
ar og fyrr en varir er fyrsti billinn
kominn að skipshlið með frosinn
fisk til útskipunar.
Það er kominn allt annar svipur
á karlana en á meðan þeir biðu i
hlýjunni inná kaffistofu. Þá var
værð yfir mönnum, rabbað um
heim og geima með dreymandi
augum. Nú eru þau snör og hörð,
allt gengur hratt og örugglega
fyrir sig. Engin feilhandtök, hér
kann hver maður sitt verk úti æs-
ar. Óskar Gunnlaugsson vinur
Magnúsar, einhver gáfaðasti og
besti maðursem ég hef fyrirhitt á
lifsleiðinni, maðurinn sem hefur
kennt mér meira um lifið en
nokkur annar, sagði Magnús er
hann kynnti mig fyrir honum, er
kominn á spilið. Hann sat og
rabbaði við okkur Magnús áður
en útkallið kom. Óskar kann frá
mörgu að segja. Hann er eldri en
Magnús, sagðist hafa byrjað að
vinna á eyrinni i mikilli páska-
hrotu þegar hann var um ferm-
ingu, — einhvern timann um 1920
sagði hann. Siðan hefur hann unn-
ið hörðum höndum.
— Þá var kaupið 1.20 kr. á tim-
ann, sagði Óskar. Og sá sem hafði
stöðuga vinnu fyrir 1.20 kr. á tim-
ann hafði það gott. Gallinn var
bara sá að þá höfðu fáir eða engir
fasta vinnu, kaupið var þolanlegt
en vinnan oftast litil eða engin. Þá
var unnið frá kl. 6 á morgnana til
kl. 6 á kvöldin, alltaf á sama
kaupi, engin yfirvinna eða nætur-
vinna. Nú er þetta breytt, næg
vinna en kaupið sama sem ekk-
ert.
Undir þetta sjónarmið Óskars
taka allir. En nú er ekki hugsað
um þetta, vinnan gengur fyrir
öllu og hún ein kemst að á meðan
verið er að gera klárt.
Það er mikill hávaði frá krön-
um og spilum og umferðinni á
bryggjunni. Magnús segir að
hann sé einna verstur óvinur
manna sem vinna þarna.
— Ég er kominn með skerta
heyrn, oft spyr konan min hvers-
vegna ég tali svona hátt, þá er
maður ekki kominn niður eftir
hávaða dagsins.
— Heyrnarhlifar?
— Jú, þær eru mjög góðar og oft
notar maður þær, en maður
verðuraðheyra köll þegar maður
er á lúgunni og mér finnst ég ekki
heyra neitt þegar ég er með hlif-
ina, þannig að oft tekur maður
hana af sér.
1 sjálfu sér er ekki mikið meira
að segja frá þessari dagstund nið-
ur við höfn. Karlarnir bjuggust
við að vinna eitthvað framá
kvöldið, það er reynt að fylla
frystilestarnar i einum áfanga og
þvi verður sennilega ekki hætt
fyrr en lestin er orðin full og það
vérður ekki fyrr en seint i kvöld.
Þá er ekki annað eftir en að
kveðja og þakka fyrir skemmti-
lega dagstund.
—S.dór
Gengi tvö biöur þess að vera kallað út i Brúarfoss.
Mörg eru handtökin.
hafi ekki séð eftir þvi að hætta i
háskólanum, hvort það væri nú
ekki munur að vera vel metinn
lögfræðingur. Fyrstu 5 til 10 árin
eftir að ég hætti námi svaraði ég
þessari spurningu játandi, nú sé
ég ekki eftir þvi, öðru nær, ég
þakka ég minum sæla. Um ástæð-
urnar fyrir þvi að ég hætti námi
skulum við ekki ræða þær koma
mér einum við.
— Næst fór ég að fikta við út-
gerð, fór á sjóinn og var sjómaður
i nokkur ár. Útgerðarsaga min
varð ekki löng, nokkur ár. Ég
sigidi á England á striðsárunum,
stundum gekk vel hjá manni,
stundum iila eins og gengur.
Nema hvað uppúr 1940 fór ég að
vinna hér á eyrinni og hér hef ég
unnið siðan. Fyrst vann ég hjá
Rikisskip, siðan fór ég til Eim-
skips.
— Var ekki verkamannavinna
erfiðari þá en nú?
— Mikil ósköp, jú, hún var
margfalt erfiðari, hún var þræl-
dómur, en samt hafði hún þó ver-
ið verri á árunum áður. Þvi geta
mér eldri menn sagt þér frá, eins
og besti vinur minn hér á eyrinni,
Óskar Gunnlaugsson, hann er
eldri en ég og man timana
tvenna. En á þessum árum var ég
ungur og hraustur og þá finnur
maður ekki eins fyrir erfiðinu. En
vissulega var vinnan erfiði og aft-
ur erfiði. Sem betur fer hefur
þetta breyst. Auðvitað er hafnar-
vinna alltaf nokkuð erfið. Jafnvel
sú mikla tækni sem tekin hefur
verið i notkun á siðari árum við
uppskipun og lestun kemur ekki i
veg fyrir takmarkað erfiði, en
það er ekki svipur hjá sjón á móti
þvi sem var.
— Það sem mér fannst verst
hér áður og það þótti nær hverj-
um verkamanni, var sú niðurlæg-
ing sem menn urðu fyrir á at-
vinnuleysisárunum. Þá þurftu
menn að elta verkstjórana fram
og aftur um höfnina, i von um að
verða þeirrar miskunnar aðnjót-
andi að fá vinnu dagstund, þá var
ekkert sem hét föst ráðning.
Menn neyttu allra bragða til að
verða sér útum vinnu. Þeir lágu
fyrir verkstjóranum þar sem þeir
bjuggust við að hann myndi fara
um á leið til vinnunnar, smjöðr-
uðu fyrir honum, báðu og bölv-
uðu, bara að fá einhverja vinnu,
þó ekki væri nema stund úr degi,
heill dagur eða tveir, það var há-
tið. Þetta var timi spennu, stund-
um gleði en margfalt oftar von-
Magnús Geirsson.
brigða. Þá var, ef vinna var fyrir
hendi á annað borð, unnið framá
kvöld alla daga vikunnar, lika á
sunnudögum. Menn þurftu ekki
að mæta á sunnudögum, en það
var ekki vel séð ef menn mættu þá
ekki ef þurfti að vinna. Sá sem lét
eftir sér þann munað að eiga fri á
sunnudegi, honum var ekki til
neins að reyna að fá vinnu þegar
minna var um hana. Þess vegna
datt engum i hug að neita að
vinna á sunnudögum, hversu
þreyttir sem menn voru orðnir.
— Hvernig er þetta svo i dag?
— Nú eru menn fastráðnir. Hér
hjá Eimskip er unnið i gengjum,
sem kallað er, við erum 13 i gengi
ef það er fullskipað. Þessi hópur
heldur alltaf saman i lestum. Ég
vinn sjálfur sem lúgumaður,
tengiliður milli kranastjórans og
mannanna i lestinni. Við byrjum
vinnu kl. 7.55 á morgnana. Siðan
er kaffi kl. 9.40 og matur kl. 12.
Siðan er unnið frá kl. 13 til 17 án
kaffitima. Hann var tekinn af i
siðustu samningum. Vægast sagt
umdeild ákvörðun, sem menn
deila enn um, þótt ár sé liðið siðan
þetta var ákveðið. En sleppum
þvi. Vinnustaðir okkar eru þrir.
Hér á Faxagarði, þar sem við er-
um núna, i Sundahöfn eða útá
Granda. Við mætum alltaf hér
uppúr 7.30 á morgnana og okkur
er ekið kl. 7.45 inni Sundahöfn ef
við eigum að vinna þar en kl. 7.50
ef vinnan er útá Granda. Nú ef
menn eiga bil, þá koma þeir bara
á honum á vinnustað og eins ef
menn vilja fara beint i strætis-
vagni þá gera þeir það.
— A öllum þessum vinnustöðum
hefur Eimskip komið upp mötu-
neytum, sem eru sérlega glæsileg
og félaginu til sóma I hvivetna.
Þar fáum við kaffi og mat á mjög
lágu verði og það er full ástæða til
að hæla Eimskip fyrir þetta
framtak, það er til fyrirmyndar.
— Þessa dagana er frost og
snjór, éljagangur og i alla staði
slæm tið, þá er það ekki litið atriði
að hafa góðan aðbúnað á matar-
timum. Hitt er annað að hafnar-
verkamenn eru eða réttara sagt
voru orðnir ýmsu vanir. Menn eru
ekki lengi að læra að klæða sig
rétt i þessari vinnUi það tekur
ekki nema dag eða tvo. Hér dugir
ekki annað en vera viðbúin öllum
tegundum veðurs á einum degi.
Menn verða að klæðast ullarnær-
fötum yfir veturinn. Kannski eru
menn sendir ofan i frystilestar,
við sem erum á lúgu erum alltaf
úti i hvaða veðri sem er, sama er
Verður er
verkamaður
launanna—
EÐA
HVAÐ?
i
i
i
i
i
i
i
i
i
!
i