Þjóðviljinn - 24.10.1976, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 24. október 1976
Nokkrar bækur hins nýja íagnaöarerindis sjálfshyggjunnar.
Elska skaltu
sjálfan þig
Bandaríkin eru eins og
menn vita mikill mark-
aður fyrir félagslegar og
sálfræðilegar ráðlegging-
ar í aðgengilegu formi.
Og það getur verið
ómaksins vert að hnusa
af tilhneigingum sem
fram koma í þeirri fram-
leiðslu.
Nú um stundir eru þar i landi
afar vinsælar bækur sem
kenndar eru við „jákvæðan
hugsunargang”. Hér er ekki um
að ræða ráðleggingakerfi eins
og það sem Dale Carnegie bjó til
um það, hvernig maður á að
fara að þvi að vera góður og vin-
sæll strákur meöal hinna bis-
nessmannanna. („Hvernig afla
skal vina og hafa áhrif á fólk”).
Meginkenning þessara bóka er
sú, að maðurinn skuli hugsa
sem mest um sjálfan sig, þaul-
rækta möguleika til persónu-
legrar gæfu og nautnar, og þá
einkum og sér i lagi með þvi að
útiloka óþægilegar hugsanir,
óþægileg utanaðkomandi áhrif.
Að útiloka óþægindi
Þessi kenning segir, að mður-
inn sé af sjálfum sér hamingju-
samur — það sé samfélagið
(menningin, lögin, það sem aðr-
ir ætlast til af einstaklingnum)
sem geri hann ógæfu-
saman.Höfundar bókanna, sál-
fræðingar og hegðunarfræðing-
ar af ýmsum skólum, ráðleggja
mönnum, að þeir skuli ekki
reyna að breyta samfélaginu,
heldur hafa þá stjórn í sjálfum
sér að samfélagið komi þeim
sem minnst við. Æstu þig ekki,
segir einn til dæmis, út af
skattalöggjöfinni vegna þess að
þú getur hvort sem er engu
breytt. Aðalverkefni mannsins
er að elska sjálfan sig, segir
annar, þvi það skapar þér
viröuleika og gerir þig ónæman
fyrirsorgum, jafnvel dauða vin-
ar eða ættingja. Þú getur ekki
boriö ábyrgð á hamingu neins
annars manns, segir sá þriðji
svo þú skalt bara einbeita þér aö
eigin tilfinningum og geðshrær-
ingum.
Nöfn bóka um þetta efni segja
sina sögu: „Hvernig maður á að
vera besti vinur sjálf sins” eftir
Mildred Newman og Bernard
Berkowitz. „Villusvið þin.”
(Your erroneos zones) eftir
Wayne W. Dyer. „Að skilja við
mömmu og pabba” eftir Bob
Hoffmann. „Þú ræður við
þetta” eftir Bernard Poduska.
Þægilegt afturhaldi
Sumt af þessum hegðunar-
boðskap hljómar alls ekki illa
við fyrstu sýn. Leyfið mér áð
vera i friði, ég læt ykkur i friði:
vist eiga menn ekki að skipta
sér af þvi, sem kemur þeim ekki
við. Og i annan stað er ekkert
við það að athuga, þótt reynt sé
að útlista fyrir mönnum mögu-
leika hvers og eins á þvi að
byggja upp mótstöðukraft til að
mæta ýmsum persónulegum
erfiðleikum.
Hitt er svo ljóst, að þessi sjálf-
hverfa tiskuhugsun er fyrst og
fremst afskaplega þægileg fyrir
ihald og afturhald af öllum
stærðum og gerðum. Beint og
óbeint segir þessi boðskapur, að
pólitiskir misyndismenn og
fjármálabófar skuli fá að vera i
friði — af þvi ekkert sé hægt að
gera við veldi þeirra. Hann
segir að menn skuli sætta sig við
það dýpi sem er staðfesta milli
rikra og snauðra, forréttinda-
hópa og undirgefinna — vegna
þess að ekkert sé hægt að gera:
you can’t do anything about it,
nitsjevo né podélaésj. Eymd og
hungur i öðrum löndum? Þú
sérð ekki svoleiðis fyrirbæri af
þvi þú vilt ekki verða fyrir
óþægindum. Maður hefur stjórn
á tilfinningum sinum, segir
áöurnefndur Dyer.
Særingarþula
Undir yfirskyni hamingjuleit-
ar og hamingjusmiðar felst
kaldranaleg og sjálfumglöö ein-
angrunarviðleitni. Þröng ein-
staklingshyggja sem er að sjálf-
sögu óralangt frá ýmislegum
félagshyggjustraumum siöari
ára, hvort sem þeir hafa tekið
mið af Marx eða kristnum dómi.
Hjá sumum þeirra, sem gera of-
angreindar bækur að metsölu-
bókum, er kannski um að ræða
vonbrigði þeirra sem halda, að
úr þvi að þeim sjálfum tókst
ekki að breyta heiminum meðan
þau voru ung og róttæk i-skóla,
þá sé heimurinn óbreytanlegur.
Þessi tiskuhugsun er lika
kreppueinkenni — þegar marg-
ur vandi steöjar að hinum fjöl-
mennu miðstéttarhópum, sem
svo mjög setja svip sinn á um-
ræðu og fjölmiðla á Vesturlönd-
um — þá gripa þeir til bjartsýni-
sprautu. Ekki dóps i þessu til-
viki, heldur særingaformúlu er
á að sanna að allt sé i lagi þratt
fyrirallt. Þetta minnirá það, aö
á kreppuárunum um 1930 var
uppi hreyfing meðal kaupsýslu-
manna og annarra þeim skyldra
i Danmörku: þeir hengdu merki
i barminn sem á stóð: Her gár
det godt!
Hægrisveif la?
Það verður sjálfsagt um það
rætt einnig, að ofangreind og
vinsæl boðberun sjálfshyggju sé
partur af hægrisveiflu sem fer
yfir heiminn. Menn nefna ósigur
sænskra sósialdemókrata i
kosningum, erfiðleika vestur-
þýskra krata, lágt gengi ýmissa
hópa langt til vinstri i pólitik. 1
annan stað siðvæðingu i Banda-
rikjunum sem vill brenna klámi
(og ýmsu öðru I leiðinni eins og
gengur), vill að forsetinn stjórni
eftir Bibliunni. Uppgang hálf-
fasiskra samtaka þar i landi,
gauragang I ihaldssömum for-
eldrum sem heimta likamlegar
refsingar aftur innleiddar i
skóla. Andóf gegn kvennréttind-
um. Og svo mætti áfram telja.
Þegar á heildina er litið sýnist
hæpið að tala um meiriháttar
hægrisveiflu i samfélögum,
jafnvel þótt nokkur prósent
óvissra miðjuatkvæða færist af
hógværum sósialdemókratisk-
um flokkum yfir á andstæðinga
þeirra. Hitt væri nær sanni að
lita svo á,að i þeim fyrirbærum
sem að ofan voru rakin og
mörgum öðrum, komi fram sá
ótti, sú óvissa sem gripur um sig
meðal hinna fjölmennu milli-
stéttarhópa, hvenær sem þeir
finna fyrir efnahagslegum
erfiðleikum eða samfélagsleg-
um hræringum. í vinstrisveiflu
siðasta áratugs tókst, þrátt fyrir
mörg vonbrigði að koma á
ýmislegum umbótum viða:
einkum var þetta fólgið i þvi að
styrkja raunverulega mögu-
leika minnihlutahópa, barna úr
láglaunafjölskyidum, kvenna,
til náms og starfa. Þar með var
lifsgæðaforskot og sjálfsálit
ýmissa millistéttarhópa komið
á hættusvæði og þeir snúast til
gagnsóknar. Og þá er haft hátt
um þroska persónuleikans eða
fornar kristnar dyggðir eöa bar-
áttu gegn hvimleiöu klámi. En i
raun er skorin upp herör gegn
óæskilegum hugmyndum,
áleitnum spurningum, jafnrétti,
mannlegri samstöðu.
Arni Bergmann
Smásögur í
skáldsögugerfi
Fyrir nokkru siðan kom út
skáldsaga eftir Guðmund
Danielssonog ber sú heitið Bróðir
minn Húni.Þetta er nokkurs kon-
ar þroskasaga þessa Húna frá
bernsku til tvitugs. Húni heitir
fullu nafni Húnbogi Bergsson og
sagan gerist i islenskri sveit á
fyrri hluta þessarar aldar.
Það er látið heita svo aö sagan
sé ekki fullgerð fyrr en eftir lát
Húnboga, sem hverfur af sjónar-
sviðinu i blóma lifsins sakir vél-
ráða ismeygilegs kvendjöfuls,
Eyju Brims. Húnbogi þessi hafði
gengið með rithöfund i maganum
og lætur eftir sig ófrágengið
handrit af æfisögu sem Sigurður
bróðir hans gefur siðan út með
viðaukum og innskotum eftir
sjálfan sig. 1 þessum innskotum,
sem eru skáletruð til að þau rugl-
ist ekki saman við bók Húnboga,
lætur höfundurinn þennan hugs-
aöa sögumann erfiða við það siðu
eftir siðu að skýra gang sögunn-
ar. Hann verður einnig manna
fyrstur til að benda á að I verki
Húnboga eru sumir kaflar hálf-
kláraðir, litið samhengi sums
staðar og upplýsingar stundum
ónógar. Með hliðsjón af þessu
mætti ef til vill telja það sérstakt
klókindabragð Guðmundar að
hafa innbyggðan gagnrýnanda
sem þennan i verki sinu, en að
minu mati er þó hængur á.
Athugasemdir
Sigurðar
Sigurður þessi bætir upplýsing-
um við sögu Húnboga eins og áöur
var getið, skýrir skrif hans, getur
sér til um atriði i ævi hans sem
hann hefur ekki sagt frá og hvor-
ugur veit og segir sjálfur frá
ýmsu i leiðinni.
Þvi er ekki að leyna að þessi
frásagnaraðferð sem hér hefur
verið lýst, er i sjálfri sér stór-
skemmtileg. Með þvi að hafa
yfirsýn yfir tvær persónur i verk-
inu, allt að innstu hugrenningum
þeirra, og geta komið samhliða á
framfæri tvennskonar túlkun á
þvi fólki og þeim afstæðum sem
verkið annars fjallar um, ætti
verk slikt að hafa alla möguleika
til skýrrar framsetningar á við-
sýnum lifsskilningi en á þvi þykir
mér misbrestur i þessu verki.
Kvenfólkið
Einn helsti örlagavaldur sög-
unnar er kvenmaðurinn Eyja
Brims, kona Knúts Brims, há-
skólakennara i sálarfræðum.
Þessi kona er, eins og margt
kvenfólk i bókum Guðmundar,
svo vergjörn að jaðrar við ofboð.
Hún er reyndar ekki eina konan i
þessari sögu sem svo er ástatt
um. Anna frá Mýri, stúlka um
fermingu, er svo aðþrengd hvað
þetta snertir að hún þarf ekki
annað en heyra Húnboga syngja
og spila á harmonikku úti i fjósi
til að missa stjórn á sér. Þegar
Húni spilar svo fyrir hana sálm-
inn: ,,Ég lifi og veit ei hvað löng
er min bið. Ég lifi uns herrann
mig kallar” (119) magnast fýsnir
hennar og áleitni svo að um þver-
bak keyrir. Eyja Brims er þó
betra dæmi en Anna vegna þess
hve fyrirferðarmikil hún er i sög-
unni.
Eyja ræðst sem kennari þeirra
bræðra á heimili þeirra Holta-
holtum. Húnbogi er þá ekki kom-
inn á fermingaraldur og Siguröur
nokkru yngri. Hvaö sem þvi liöur
kemur Eyja þeim báðum uppi til
sin, Húna að staðaldri og Sigurði
einu sinni til prufu. Annað er ekki
ýkja frásagnarvert við Eyju og
dvöl hennar I Holtaholtum nema
ef vera skyldi að Knútur Brims,
sá ágæti sálfræðingur, kemur i
heimsókn og verður fyrir hörðum
ásóknum hinnar kynþyrstu unn-
ustu sinnar. Hann bjargar lifi
sinu með þvi að vera stöðugt i
heyvinnu og segist gera það sér til
heilsubótar en Sigurð Bergsson
grunar margt þegar fram liða
stundir:
Eftir á held ég þó að hann hafi
aðallega flúið út á engjarnar
undan atlotum Eyju Brims.
Lambið á það til að ganga of
nærri móður sinni þegar hún
fer að geldast, þá leyfir hún þvi
ekki að sjúga sig nema stutta
stund i senn.. (108)
Guðmundur Danielsson
Það þarf varla að fjölyröa um
það viðhorf til kynjanna sem
fram kemur i slikum og þvilikum
athugasemdum. Þó kastar fyrst
tólfunum þegar þarerkomið sögu
að Húnbogi hefur flust til þeirra
Knúts og Eyju, horfið þaðan spor-
laust og Sigurður er sestur við að
skýra gang mála. Húnbogi er
horfinn, Eyja hefur stolið hug-
verki hans og ætlar siðan af
djöfullegri lævisi að nota Sigurð
til að koma þvi á prent undir sinu
nafni, en hann er ekki fæddur i
gær:
Einhvers konar sálræn lömun
hlaut að vera undanfari þess að
geta gefið annarri manneskju
höfundarréttinn að hugverki á
borð við þetta. Eyja Brims
hlaut að hafa lamað afltaug-
arnar i eðli hans: metnaðinn og
baráttuviljann. Það virtist
henni hafa tekist, en bók gat
hún áreiðanlega ekki skrifað.
(16)
Eyja brjálast þegar Sigurður
sér i gegnum hana og i brjálæðis-
kastinu þegar hún er uppvis að
svikum sinum og mennirnir frá
Kleppi komnir aö sækja hana er
hanni lýst svo:
Ég sá hana gegnum hálfopnar
dyrnar, hún var i baðsloppi
sem slaksaðist frá henni, en i
litlu eða engu innanundir. Það
rann tiðablóð niðrum naktar
hnésbætur hennarog kálfa, hún
virtist ekki taka eftir þvi (17-
18)
Að lokum mætti svo láta niður-
stöðu Sigurðar Bergssonar um
þessa helstu kvenpersónu bókar-
innar fljóta með:
Satt að segja veit ég enn ekki
hvers háttar manneskja hún
var. Liklega þó einhvers konar
blóðsuga, með hömlulausa
kröfu til algleymis i imynd-
uðum einkaheimi, þar sem
mótsagnakenndar óskir hennar
og tilfinningar höfðu — að
hennar skilningi — lagagildi.
Þetta dettur mér i hug. (18)
Saga Húna
er að miklu leyti sett saman úr
ýmsum smásögum sem Guð-
mundur hefur látið frá sér fara á
löngum ritferli. Þetta hefur það i
för með sér að saga Húnboga er
ósköp sundurlaus eins og þessar
Framhald á bls. 22