Þjóðviljinn - 12.12.1976, Síða 15

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 12. desember 1976
KONUR
KIN&
I \ 111 n
.Akveðnar á svip’
Algjör frelsun kvenna und-
an aldalangri kúgun og van-
mati verður aldrei að veru-
leika i kapitalistisku þjóð-
félagi, en þar má aö sjálf-
sögðu gera ýmsar úrbætur.
Konur ná ekki algjöru jafn-
rétti á við karla nema i
sósialisku þjóöskipulagi en
það frelsar þær ekki sjálf-
krafa. Þar verður að heyja
harða baráttu fyrir nýjum
hugmyndum og breyttu mati
og viöhorfum. S.l. sum-
ar átti ég þess kost að
heimsækja Kinverska Al-
þýðulýðveldið og dvelja þar i
þrjár vikur. Þá sá ég hvernig
byltingarsinnað samfélag
getur frelsað konur, en ég sá
einnig að þjóðskipulagi
veröur ekki bylt án þátttöku
kvenna.
Kinverskt máltæki segir,
að konurnar beri helminginn
af himninum á herðum sér.
Kin sósíaliska umsköpun,
sem nú fer fram 1 Kina væri
óhugsandi, ef hún snerti að-
eins helming þjóöarinnar, en
skildi hinn helminginn eftir i
kúgun og ófrelsi.
Kinverskar konur hafa
reyndar ekki enn náð fullu
jafnrétti á við karla, en þær
eru komnar mun lengra á
þeirri braut en kynsystur
þeirra annars staöar i
heiminum. Kinverjar gera
sér vel ljóst, að lagaleg og
fjárhagsleg jafnstaða er ekki
nóg, heldur verður alger
hugarfarsbreyting að eiga
sér stað. Mat kvenna á
sjálfum sér og mat karla á
konum veröur að taka al-
gjörum stakkaskiptum.
Endurmeta veröur hlutverk
kvenna sem eiginkv. og
húsmæðra og þátttakenda i
atvinnulifinu.
//Gamla Kína".
Kúgun kvenna i gamla Kina var
margföld og Kinverjar tala nú um
fjöllin fimm, sem þær hafi mátt
bera á bakinu.
Konurnar voru ofurseldar oki
lénsskipulagsins og þrælahalds-
ins, sem þvi fylgdi, á sama hátt
og karlarnir. Vald lénsherrans
yfirleiguliðum sinum viröist hafa
verið nær ótakmarkaö. Auk þess
aö hiröa 50 til 90% af uppskerunni
i leigugjald, gátu þeir tekið
konurnar með valdi.
Þræll þrælsins.
Þar við bættist sú kúgun, sem
konurnar máttu þola á heimilun-
um og i hjónabandinu. Foreldrar
völdu börnum sinum maka
meðan þau voru enn á unga aldri.
t foreldrahúsum voru dæturnar
ofurseldar valdi föðurins. Gjaf-
vaxta flutti svo dóttirin sem ódýr
vinnukraftur inn á heimili eigin-
mannsins, þar sem hann og móöir
hans máttu meðhöndla hana eins
og þeim sýndist. Þannig hefndi
tengdamóöirin fyrir sina eigin
kúgun. Eiginmaðurinn beitti konu
sina likamlegu ofbeldi, hann gat
selt hana, ef þvi var aö skipta eða
jafnvel fórnað henni guðunum.
Viö matboröiö sat tengdadóttirin
ekki við boröiö, heldur varð hún
að standa viö dyrnar og eta ruður
og afganga og fylla risskálar
tengdaföður sins, tengdamóöur
og eiginmanns. Sem ekkja laut
konan valdi elsta sonar sins.
Reyrðir fætur tákn kúgunarinn-
ar, foru merki um kvenleika og
fegurö. Byrjaö var aö reyra fætur
5 til 7 ára stúlkna. Þessir litlu
fætur báru að sjálfsögöu vart full-
vaxna maneskju, en alþýöukon-
ur, sem tóku þennan afdrifa-Ika
ósið upp eftir yfirstéttarkonum,
uröu aft sjálfsögöu aö ganga til
allra sinna verka eftir sem áöur.
Trúarbrögðin lögðu einnig sitt
af mörkum, en trúarbrögð Kin-
verja lítilsvirtu konur eins og
reyndar flest trúarbrögð gera.
Gamla þjóðfélagiö var aö sönnu
helviti á jöröu fyrir fátæklingana,
en I þvi viti voru konurnar allra
neöstar. Sjálfsmorð var eina
lausnin og þau voru vist ekki svo
fátiö i Kina fyrri alda.
„Nýja Kína".
Eftir 1949 fer hagur kvenna
batnandi hröðum skrefum. A 27
árum hafa konur i Kina ekki aö-
eins öðlast fjárhagslegt og laga-
legt jafnrétti á viö karla, heldur
hafa þær einnig frelsast undan
þrælkunaránauö, valdi tengda-
móöur, 10 til 15 barnsburðum og
likamlegu ofbeldi eiginmanns.
Reyndar hafði akurinn veriö
ögn plægður fyrir 1949, þvi eitt
fyrsta verk herja Maós á
frelsuðum svæöum var aö stofna
kvennahópa. Konum var gert
ljóst, að þeim bæri sami réttur og
körlunum og þær voru hvattar til
að koma saman og ræða sin mál.
1950 voru sett lög um einkvæni
og jafnrétti kynjanna. 1
framfarastökkinu mikla” 1958
fóru tugir miljóna húsmæöra út i
uppbygginguna.
Eftir stofnun alþýðukommún-
anna tii sveita, sem eru I raun
samtengdar framleiöslueiningar
eöa þorp meö tugum þúsunda
manna, voru sveitakonurnar ekki
eins burídnar búi og börnum og
áöur. 1 kommúnunum var komiö
upp barnaheimilum, heilsugæslu-
stöövum, mötuneytum og sauma-
verkstæðum. Auk þess sem fariö
var að beita tækni viö ýmis störf,
sem áöur voru dæmigerð kvenna-
störf eins og t.d. kornmölun.
Hvar þjóna konur bylting-
unni best?
Menningarbyltingin, sem
snerist m.a. gegn stéttamis-
munun og hinni sovésku útgáfu af
sósialismanum, var jafnframt
kvennabylting. Þá voru barðar
niður þær hugmyndir, sem voru
oi-ðnar allútbreiddar, að konurn-
ar þjónuðu byltingunni best
heima á heimilunum. Allflestar
vinnufærar konur þyrptust út i at-
vinnulffið. Húsmæður við sömu
götu I borg tóku sig saman og
stofnuðu lltiö verkstæöi meö ein-
hverri framleiöslu eða við-'
gerðum, fleiri bættust i hópinn og
áöur en varöi höfðu verkstæöin
breyst i stórar verksmiöjur, sem
framleiddu margbreytileg tæki.
En baráttunni verður aö halda
áfram. Kenningar Konfúsiusar
mótuðu kinverskt þjóðfélag um
aldaraðir. Sleggjudómar hans um
að karlar væru konum æðri
hnepptu kínverskar konur í and
lega f jötra I meira en tvö þúsund
ár. Slik djúptæk áhrif veröa ekki
þurrkuö út i einu vettvangi. Nú
hópa nágrannar á öllum aldri sig
saman aö loknum vinnudegi og
nema Marxisma, gagnrýna
gamlar hugmyndir og byggja sér
upp nýjan hugmyndaheim.
Kinverjar gera sér ljóst, aö
frelsun kvenna næst ekki ein-
göngu með æöri stööu, hærri
launum eða völdum. Takmarkið
er heldur ekki að konurnar til-
einki sér aöeins hiö karlmann-
lega, þ.e. gangi karlmannaþjóð-
félaginu á hönd, heldur reyna
menn að breyta gildismati og
leita nýs takmarks fyrir konur og
karla.
Konur eru hvattar til aö taka aö
sér hefðbundin karlaverk bæöi á
sviði tækni og stjórnmála með orð
Maós formanns að leiðarljósi:
„Timarnir hafa breyst og nú eru
konur og karlar jafningjar. Allt
sem karlkyns félagi getur gert
það getur kvenkyns félagi
einnig.”
Á sama hátt eru karlmenn
hvattir til að ganga i störf, svo
sem heimilisstörf og barnaupp-
eldi, sem áöur voru heföbundin
kvennastörf.
Það sem gerir stöðu kvenna I
Kina langtum betri en okkar
Vesturlandakvenna er, að þær
þurfa ekki að hafa sektarkennd
vegna starfa sinna utan heimilis,
þvi allar konur eru útivinnandi og
þjóöfélagiö litur ekki aðeins á það
sem æskil. heldur sjálfsagt. Þær
þurfa heldur ekki aö hafa áhyggj-
ur af börnum sinum, þvi þau eru i
öruggum höndum á uppeldis-
stofnunum. Þaö skiptir einnig
miklu máli að gamla fólkið er
heima á heimilunum. börn sem
koma heim úr skóla á undan for-
eldrum sinum, koma þá ekki að
tómu húsi.
Konumyndin
Konur eru ekki auglýstar upp
sem kynverur eða stöðutákn I
Kina eins og á Vesturlöndum.
Ekki er reynt að sefa leiðindi
óánægðra kvenna með nýjum
kjólum, nýrri tegund af þvotta-
efni eða nýrri uppþvottavél:
meöul, sem á Vesturlöndum eiga
að bæta konum upp þá staðreynd,
að ekki er reiknaö meö þeim i at-
vinnulifinu og hæfileikar þeirra
liggja þvi oft vannýttir.
Vöruauglýsingar, driffjöður
neysluþjóðfélagsins, sem segja
okkur hvað viö eigum aö vilja,
eru ekki til. En á pólitískum
áróöursspjöldum og i blöðum eru
konurnar glaölegar og ákveönar
á svip viö störf i landbúnaöi og
iðnaði eða aö stunda nám i skól-
um eða námshópum, en ekki
baðaðaróraunverulegri fegurö og
dulúögi eins og i okkar auglýsing-
um.
Engin tiskuþrælkun!
Allir eru eins klæddir.Konur og
kariar klæöast bláum eöa ljósum
buxum og ljósri skyrtu. Ekkert
skraut eöa farði, háriö slétt.
Konurnar eru stuttklipptar eöa
meö hárið bundiö i flettur. Hvilikt
frelsi að vera óháður boðum tisku
og allri þeirri samkeppni, sem
henni fylgir. Vestrænar konur
eyða ekki svo litlum tima I að
velta fyrir sér fötum, tala um föt,
skoöa tiskublöö, arka búö úr búö i
leit aö réttum lit eöa lagi, mála
andlitið, leggja háriö, gagnrýna
eða hrósa útliti hver annarrar
o.s.frv.
Nú hugsar sjálfsagt margur
karl aö þaö hljóti aö vera leiöin-
legt og sviplaust þjóöfélag, þar
sem „kvenleg fegurð fær ekki aö
njóta sin”! En það er öðru nær.
Ætli hún njóti sin bara ekki miklu
betur og ekki átti ég a.m.k. erfitt
með að sjá mun á körlum og kon-
um i Kina!
„Féiagi Yujung".
Konurnar eru ávarpaða
„félagi” en ekki frú eöa fröken
(sem sagt I ávarpinu skiptir hjú-
skaparstaða ekki máli). Þær
halda einnig fæðingarnafni sinu,
þótt þær giftist.
Hjónaband.
Samkvæmt lögum má fólk gifta
sig um tvitugt, en I reynd er gift-
ingaraldur um 27 til 30 ára. Ung
fólk er hvatt til þess aö ljúka
námi, öölast reynslu i starfi
heima og heiman og öölast póli-
tiskt uppeldi áður en það bindur
sig öðrum einstaklingi og fer að
eiga og ala upp börn.
Þetta skiptir konur gifurlega
miklu máli. Kona, sem hefur lifað
sjálfstæöu lifi sem fullorðin
manneskja i u.þ.b. 10 ár áður en
hún giftir sig, gengst ekki svo
auðveldlega undir kúgun eigin-
manns. Hún hefur haft starf úti i
atvinulifinu, sem hefur gert henni
kleyft aö sjá fyrir sér fjárhags-
lega. E.t.v. hefur hún tekiö þátt i
stjórnmálum eða starfaö að
menningarmálum. Hún hefur
kynnst f jölda manns og öðlast við
þaö dýpri skilning á þjóðfélaginu
og þörfum þess.
Fjárhagslegt, þjóöfélagslegt og
hugarfarslegt sjálfstæði, sem
konurnar afla sér á þessum ár-
um, verður þeim dýrmætt vega-
nesti og hvatning til áframhald-
andi sjálfstæöis i hjónabandi.
Kona meö slika reynslu sættir sig
vart viö að hverfa inn á heimili og
starfa þar eingöngu innan lok-
aðra veggja.
Kinverjar lita einnig á siðbúna
giftingu sem þátt i baráttunni við
fjölgunarvandamáliö. Annars eru
fóstureyöingar frjálsar og fær
kona 1/2 mánuð I veikindafri eftir
slika aðgerð. Fólk er óspart hvatt
til að nota getnaðarvarnir, sem
eru þær sömu og á Vesturlöndum,
lykkjur, hettur og pillan. Einnig
eru karlar geröir ófrjóir. Konur
eru látnar hafa kort yfir blæöing-
ar sinar, sem safnaö er saman á
heilsugæslustöðvum. Þannig
kemur þungun eöa sjúkleiki strax
i ljós. Æskilegt er talið aö fólk eigi
ekki fleiri en tvö börn. Allar kon-
ur fá 56 daga fri frá störfum I
kringum barnsburð Kynlif fyrir
giftingu þekkist ekki. (Attum viö
tslendingarnir erfitt meö aö
skilja þetta og reyndum til hins
ýtrasta aö fá svar við þeirri
spurningu, hvernig siikt væri
hægt, en fengum ekki. Þetta losar
stúlkur að sjálfsögðu undan þeirri
tvihyggju, sem rikir á Vestur-
löndum nú, að verða „að sofa
hjá”, hvort sem þeim likar betur
eða verr, til þess að vera ekki
„púkó”, eöa aö verða að passa sig
á að sofa ekki of mikiö hjá „til
þess að falla ekki i verði”).
Hóruhús og kynsjúkdómar voru
útbreidd meinsemd i gamla Kina.
T.d. vár Shanghai nefnd spilltasta
borg i heimi, þar sem vændiskon-
ur voru á hverju strái auk annars
EFTIR GERÐI
ÓSKARSDÓTTUR
Sunnudagur 12. desember 1976 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15
Brugðiö á dans fyrir gesti.
A skólabekk (Ijósm. Arnar Jónsson)
A barnaheimili
Kinversk heföarfrú hér áður fyrr
tbúð i Sjanghæ
ólifnaðar. Kynsjúkdómum hefur
nú verið útrýmt, og gleöikonur
voru teknar i endurhæfingu og
uppfræddar um þaö, hvers vegna
þær lentu út i slikan lifnaö.
Skilnaðir eru mjög sjaldgæfir i
Kina. „Af hverju ætti fólk, sem
hefur gift sig af frjálsum vilja, aö
sækjast eftir skilnaöi?” var svar-
ið, sem við fengum, þegar við
spurðum um þessi mál. Hvað
skyldu slik rök standast lengi?
Heimi lislif.
Fjölskyldur i Kina viröast
stærri en hjá okkur. Þrjár kyn-
slóöir búa gjarnan saman, t.d.
ung hjón með foreldrum annars
og börnum sinum.
Fullorðna fólkiö hefur starf ut-
an heimilis. Borgarbúar vinna i
verksmiðjum, en fólk til sveita
vinnur landbúnaöarstörfin i
félagi við aöra i kommúnunni.
Gamla fólkið, sem ekki hefur
fulla starfsorku vinnur létt störf.
Það kemur t.d. á dagheimilin og
segir börnunum sögur frá gamla
Kina eða undirbýr tómstunda- og
félagsstarfsemi. Börnin verja
deginum á dagheimilum eöa skól-
um. Siðdegis stendur þeim alls
kyns tómstundastarfsemi til
boða.
Þrisvar á dag borða menn
grjón með kjöt- eöa fiskbitum út i.
Máltiðanna neyta fjölskyldurnar
saman á heimiiunun eöa i mötu-
neyti. Matartimi I verksmiðjum
er langur eða frá kl. 11 f.h til kl.
14, svo menn hafa góöan tima til
aö fara heim. Kvöldunum eyðir
fólk gjarnan I pólitiskum les-
hringjum eða i einhverju tóm-
stundastarfi.
tbúöir fólks eru litlar á okkar
mælikvaröa. Ekki er gerð krafa
um sér herbergi fyrir hvert barn
eöa sérstaka boröstofu, setustofu
og sjónvarpsherbergi. T.d. kom-
um viö inn á heimili fimm manna
fjölskyldu I Shanghai. Hún bjó i
tveggja herbergja ibúð meö eld-
húsi og klósetti. Húsgögnin voru
látlaus, járnrúm með fallegri út-
saumaðri ábreiðu og púðum,
kommóða, tveir hægindastólar og
borð. Myndir voru á veggjum og
smáskraut á hillu. Húsbóndinn
sýndi okkur stoltur sjónvarps-
tæki, sem hann haföi sett saman
sjálfur. Annars er óalgengt að
sjónvarp sé á heimilum. Menn
horfa á sjónvarpsútsendingar I
sameiginlegum tómstundasölum.
Viö komum einnig á heimili i
kommúnú úti i sveit. Húsakynni
þar voru svipuö og i borginni. Þaö
var gaman að sjá hrifninguna i
andliti gamallar konu, sem sýndi
okkur húsiö sitt, sem hún haföi
byggt ásamt dóttur sinni og
tengdasyni. Þegar við heyröum
jafnframt lýsingu hennará kjörum
sinum fyrir byltinguna, sáum við
að húsiö hennar var i raun höll. I
stofunni voru trébekkir meöfram
veggjum, tréborö fyrir enda stof-
unnar, á þvi var sultukrukka meö
gúllfiskum.
Gólfið var rauðmálað og ber
pera hékk i loftinu. A veggjunum
héngu myndir þar á meðal stór
mynd af Maó, spegill og dagatal
og á hillu var klukka og útvarps-
tæki. Kinverjar setja ekki
munaðarvörur á markað nema
þeir framleiöi þær i svo stórum
stil og á svo lágu verði, aö allir
geti keypt þær. Þannig eiga allir
nú t.d. armbandsúr, útvarpstæki
og nú siöast myndavél.
Hvað er f jölskylda?
Nú eru sjálfsagt margir, sem
halda þvi fram aö fjölskyldan sé
meira eða minna uppleyst i Kina.
Það er að visu rétt, ef menn lita á
heimiliðsem heilagt vé eða stööu-
tákn, þar sem einstaklingshyggj-
an ræður rikjum og innilokuö
kona veitir eiginmanninum skjól,
umhyggju og vernd frá erli dags-
ins. En ef menn lita á fjölskyld-
una sem einingu, sem vinnur
saman á jafnréttisgrundvelli og
þar sem einstaklingarnir styðja
hvern annan og hvetja til baráttu
fyrir bættu þjóðfélagi þá stendur
fjölskyldan fastari fótum i Kina
en á Vesturlöndum. Það var at-
hyglisvert að þegar rætt var um
afkomu, var alltaf talað um tekj-
ur heimilisins, en ekki tekjur
fyrirvinnunnar eða húsbóndans.
Að visu rikir ekki algert jafn-
rétti milli kynjanna á kinverskum
heimilum. Það vantar enn all-
\
\
mikið á, að karimenn liti á þaö
sem sjálfsagöan hlut, aö þeir \
vinni heimilisstörf til jafns viö
konurnar. En karlarnir eru i
„endurhæfingu” og þvi er haldiö
mjög á loft opinberlega, aö allir
skuli skipta með sér heimilis-
störfum og barnauppeldi. Dreng-
ir læra aö meta slik störf og skilja
nauösyn þeirra i staö þess aö lita
niöur á þau eins og okkar ung-
lingsstrákar gera gjarnan.
Sums staöar i borgum hefur
verið reynt aö leysa heimilis-
störfin sem mest félagslega, t.d.
meö viögerðarverkstæöum fyrir
föt og sérstöku hreingerninga-
fólki, stefnan virðist vera sú aö i
framtiöinni leysi karlar og konur
heimilisstörfin af hendi i samein-
ingu á jafnréttisgrundvelli. Hvaö
er lika eölilegra en aö hver ein-
staklingur geti séð um sig sjálfur
og sinnt eigin nauðþurftum?
Börn — barnaheimili.
Krupskaja kona Lenins sagði:
„Hvorki rikiö né foreldrarnir eiga
börnin heldur eiga þau sig sjálf”.
A feröum okkar og heimsókn-
um i bæjum og sveitum i Kina
veittum viö þvi athygli, hvað Kin-
verjum er annt um börn. Fullorö-
iö fólk bæöi karlar og konur báru
eöa leiddu börn um götur og torg,
i görum og versiunum, hvort sem
var að degi eöa kvöldi. Börnin
fengu aö koma meö á útibióiö á
torginu i litla þorpinu, þótt langt
væri liöiö á kvöld. Sum sofnuðu
reyndar i fanginu á einhverjum
góöum vini, en þaö gerði ekkert
til. Það er ótrúlegt en satt, aö I
þessu mannhafi rákumst viö
varla á grátandi barn, enda eru
kinversk börn meö afbrigðum
lifsglöð að sjá.
Dagheimilispláss fyrir öli
börn.
Skemmtilegustu heimsóknir
okkar voru i dagheimili. 1 borgum
eru þau yfirleitt i námunda við
verksmiðjurnar, þar sem full-
orðna fóikið vinnur og eru opin
allan sólarhringinn vegna vakta-
vinnunnar. Börnin mega koma
hvenær sem er dagsins og fara
þegar hentar eftir kl. 16.!! Hver
fóstra (ath. varla sáust fóstrar!)
vinnur 8 klst. á dag.
A dagheimilunun er mikil
áhersla lögö á, aö börnin læri að
bjarga sér sjálf, séu vinnusöm,
gæti hvers annars, hjálpi hvert
öðru (ef einhver dettur segir
fóstran „viö veröum aö hjálpa
hvert ööru”) og siðást en ekki
sist, að börnin sjái sjálfan sig sem
hluta af stærri heild, þ.e. öllu
þjóðfélaginu. Þeim er kennd
sosialistisk hugsun með sam-
vinnu, frásögnum, myndum,
teikningum og leikjum. Þau eldri
læra aö lesa, reikna og skrifa
tákn.
Hvern morgun kl. 9.oo til 9.15
fer fram pólitisk uppfræðsla.
Börnin tileinka sér hana gegnum
sögur og söng. Siöan liöur dagur-
inn i starfi og leik annað hvort
frjálst eöa eftir skipulagi starfs-
fólksins. Allir hvila sig um miöjan
daginn. Börnin eru þjálfuö i dansi
og söng og þau færðu upp heilu
leiksýningarnar fyrir gestina eins
og þau hefðu aldrei gert annaö.
Ófeimin og hispurslaus gengu þau
fram á sviöiö glaöleg og létt i
hreyfingum Hér er ekki um að
ræöa óraunverulega ævintýra-
leiki um kónga og drottningar
heldur er efnið sótt úr raunveru-
legu daglegu lifi og byltingar-
baráttu.
Einn liður i starfi dagheimil-
anna eru tengsl viö atvinnulifiö i
kring. A einu dagheimilinu sáum
viö litil krili vera I óöa önn aö
setja gúmmihringi innan i sultu-
krukkulok fyrir niöursuöuverk-
smiöju i nágrenninu. Þangaö fara
þau svo sjálf meö lokin sin.
Einnig vaska þau upp, sópa gólf
og þurrka af boröum og stólum.
Leikföngin gegna sinu ákveöna
hlutverki. Brúöurnar eru engar
„barbies” tiskudrósir eöa yfir-
náttúrulegir „aktion” menn,
heldur eru þær fulltrúar hinna
ýmsu starfsstétta i Kina, t.d.
skólabörn, verkamenn, bændur,
hermenn eða „berfættir læknar”
(þeir eru á öllum vinnustööum
u.þ.b. einn á hverja tiu og hafa
ferígiöeins árs þjálfun. Þeir veita
fyrstu hjálp i veikinda- og slysa-
tilfellum). Aldrei sáum við börn
Framhald á bls. 26