Þjóðviljinn - 15.11.1977, Qupperneq 7

Þriðjudagur 15. nóvember 1977 ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 7
Kjartan Ólafsson eydir nokkru máli i þaö að
sverja af islenskum sósialistum öll tengsl og
samskipti við Kommúnistaflokk Sovétríkjanna.
Telur hann þetta islenskum sósíalistum til gildis
„Boeuf á la mode
(Hugleiðing um evrópukommúnisma
og íslensk viðhorj)
5?
Um nokkurt skeið hefur á sið-
um Þjóðviljans fariðfram harla
llfleg stjórnmálaumræða, þar
sem á stundum mönnum hefur
tekist að losa sig ilr viðjum
dægurþrasins og gripa all-
hressilega niður á fræðilegum
grundvallaratriðum. Sérstaka
ánægjuhlýtur það að vekja hve
margt velmenntað ungt fólk
með staðgóða þekkingu á marx-
isma hefur kvatt sér hljóðs. Það
mun þviánefa hljóma hjáróma,
er ein kreppukynslóðarrödd
blandar sér i þessa umræðu með
tiílkun á socialisma, sem e.t.v.
fremur dregur dám af rómantík
aldamótakynslóðarinnar en
fræðilegu, visindalegu mati.
Kveikjan að þessum skrifum
er grein Kjartans Ólafssonar,
ritstjóra f Þjóðviljanum þ. 17/7
s.l. undir nafninu „Evrópu-
kommúnismi og islensk við-
horf”.
Bágt á ég með að trúa þvi, að
mér einum, þeirra sem telja sig
socialista i Alþýðubandalaginu
hafi nokkuð hitnað i hamsi við
lestur þessarar greinar eftir
annan aðalritstjóra Þjóðviljans.
Árangurslaust hefi ég beðið
þess, að menn mér fróðari um
socialisma tæku þessa grein til
verðugrar umfjöllunar.
Ekki verður annað séð en að
K.ól. setji f grein sinni sama-
semmerkiá millistefnu evrópu-
kommdnista og Alþýðubanda-
lagsins. Raunar telur hann, að
evrópukommúnistarnir séu nú
að verulegu leytiað feta i troðna
slóð islenskra socialista, sem á
ýmsum sviöum hafi þarna verið
nær hálfri öld á undan bræðra-
flokkunum.
Kjartan telur siðan upp höfuð-
atriði þessarar stefnu og má
segja, að þau séu I stuttu máli
þessi:
1 Fullkomið sjálfstæði hvers
ftokks, sem kennir sig við
socialisma.
2 Lýðræði og óskert tjáningar-
frelsi.
3 Engin bylting heldur sigur
socialismans iáföngum innan
marka þingræðis og lýðræðis.
4 Einsflokka kerfi fjarstæða en
treysta ber fjölflokkakerfi.
Socialiskur (kommúnistisk-
ur) flokkur, sem þannig hefur
fengið völdin á „lýðræðisleg-
an” hátt er tilbúinn að láta af
völdum, ef úrslit i „frjálsum”
kosningum ráðast á þann veg.
5 Hafnað er hugmyndinni um
allsherjar þjóðnýtingu og tal-
ið fráleitt að þjóðnýta starf-
semi bakara eða rakara. —
En lögð megináhersla á að
brjóta niður efnahagslegar
valdamiðstöðvar stórauð-
valdsins og koma á lýðstjórn I
atvinnulifi i stað drottnunar
risavaxinna auðhringa.
(Hvað sem þetta nú merkir i
raun?) Ritstjórinn ræðir sið-
an um tvær blindgötur: götu
margra socialdemokratiskra
ftokka og götu staiínismans.
Sjálfur telur hann islenska
„socialista” og nú evrópu-
kommúnista — hafa fundið
hinn gullna meðalveg, hina
einu færu leið „socialiska
endurnýjun”, sem birtist i
ofangreindum boðorðum.
Einn var sá réttur, litið vin-
sæll, er ósjaldan var á borðum
matsöluhúsa Reykjavikur á
minum yngri árum. Réttur
þessi var gerður úr hinum
margvislegustu matarafgöng-
um, sem blandað var saman og
gefið hið skrautlega franska
nafn: „boeuf á la mode”.
Einhvernveginn kom þessi
réttur mér i hug, er ég las lýs-
ingu K.ól. á stefnu evrópu-
kommúnista og þeirra, sem
hann kallar „islenska social-
ista”1. Við athugun hinna 5 boð-
orða, er talin eru grundvöllur
þessarar stefnu, hlýtur sú
spurning að vakna, hvort hún
eigi yfirleitt nokkuð sammerkt
með socialisma svo sem hann
hefur verið skilinn og skil-
greindur til þessa. Satt best að
segja hygg ég að með smávægi-
legum orðalagsbreytingum
myndu boðorðin fimm ekki falla
illa að stefnuskrám flestra
„frjálslyndra” borgaraflokka
borgaraflokka vesturlanda eins
og t.d. islenska sjálfstæðis-
flokksins.
Forvitnilegter að athuga boð-
orðin fimm nokkru nánar.
Fullkomið sjálfstæði hvers
socialisks flokks hljómar án efa
vel I eyrum margra. En ef það
merkir frelsi frá þvi að reisa
stefnu sina á grundvallarfræð-
um socialismans, frelsi frá þvi
að starfa i samræmi við sam-
eiginlegar hugsjónir hans og
frelsi frá þátttöku i alþjóðlegu
samstarfi socialiskra ftokka i
viðleitni þeirra til að leiða
mannkynið allt fram til betra
lífs, hvar er þá forsendan fyrir
nafngiftinni „socialiskur ”
flokkur? Ef lýðræði og óskert
tjáningarfrelsi merkir fram-
hald óhefts alræðis og áröðurs
auðstétta þjóðfélagsins, fyrir
áframhaldandi arðráni alþýðu
manna hygg ég, að hægt muni
þoka þróun til raunverulegs
socialisma. Sigur socialismans I
áföngum innan marka þingræð-
is og lýðræðis, þar sem siðan
riki áfram óheft fjölflokkapóli-
tik I anda vestræns lýðræðis a-
enginn nýr boðskapur. Þetta er
sem kunnugt er. kjarninn I
stefnu socialdemokratiskra
flokka. Sú reynsla, sem við
þekkjum af slikum flokkum, þar
sem þeir hafa langtimum sam-
an verið við völd, svo sem t.d. i
Sviþjóð og Bretlandi er sú, að I
þessum löndum hefur engin
grundvallarbreyting orðiö á
gerð þjóðfélagsins fyrir þeirra
tilstilli og I engu hefur þar verið
þrengt kosti þeirra, er auð-
magninu ráða. Sönnu nær mun
vera, að þessi riki virðist sist
minna kapitalisk en áður og
fæstir munu merkja þar mun á,
hvort við völd er socialdemo-
kratiskur flokkur eöa ihalds-
flokkur. Þá er skemmst að
minnast frá Chile viðbragða
hins alþjóðlega auðvalds við
valdatökun socialistisks flokks,
sem f hvivetna fór að reglum
hins vestræna lýðræðis.
Ef haft er I huga hvert ginn-
ungagap aðskilur hugmynda-
kerfi socialista og kapitalista
hljóta allar kenningar um að
byggja þar brú yfir að virðast
næsta fjarstæðar. Socialismi er
þjóðfélagsform, þar sem arð-
rán, þ.e. að auðgast á striti ann-
arra, telst þjófnaður og flokks-
myndun til áróðurs fyrir arð-
ráni f sérhverri mynd telst af-
brot.
í kapitalisku þjóðfélagi telst
slik iðja hins vegar til „lýð-
ræðislegra mannréttinda” svo
og rétturinn til að reka áróður I
þágu hennar og stofna til sam-
taka og stjórnmálaflokka i þvi
skyni. Af þessu leiðir, að hafi
tekist að koma á socialisma i
einhverju þjóðfélagi er þar á
orðin sú grundvallarbreyting að
ekki verður við snúið. Hitt virð-
ist næsta auðsætt, að þrátt fyrir
það verði næg tilefni til að deila
um áframhaldandi rekstur slfks
þjóðfélags og alls ekki útilokað-
ar flokkamyndanir á þeim vett-
vangi.
Við höfum t.d. nög að deila um
i okkar þjóðfélagi i dag, þótt við
leyfum ekki að stofnaður sé
flokkur, er berjist fyrir þvi að
aftur sé tekinn upp sá háttur að
menn geti að lögum Utkljáö
deilumál með mannvigum.
Kjartan ólafsson eyðir
nokkru máli i það að sverja af
islenskum socialistum öll tengsl
og samskipti við kommúnista-
flokk Sovétrikjanna. Telur hann
þetta islenskum socialistum
mjög til gildis sem og það, að
þeir hafi fyrir 40 árum losað sig
við „tugguna” um „alræöi ör-
eiganna”. Að þvf er snertir
„tugguna” um „alræöi öreig-
anna” er rétt að hafa i*huga, að
sú tugga er komin úr kömm-
únistaávarpi Marx og Engels
frá 1848, en það ávarp telst enn I
dag grundvöllur sá sem hug-
myndafræöi nútima kommún-
ista og socialista er reist á.
Hins vegar er það visssulega
rétt, að f jölmargar af þeim von-
um, er bundnar voru október-
byltingunni I Rússlandi hafa
kulnað. Hjá þvi gat naumast
farið svo miklar og óraunsæjar
sem vonirnar voru, sem tengdar
voru þessari fyrstu tilraun til að
framkvæma socialisma.
Hinn kúgaði, sveltandi lýður,
sem þá eygði frelsi, gerði sér að
vonum litt ljóst, hversu löng og
þyrnum stráð yrði brautin til
socialismans — hvað þá
kommúnismans. En þóttmargt
hafi farið á annan veg i hinum
socialistisku rikjum en vonir
stóðu til og þótt við af fyllstu
einurð hljótum að fordæma
ótalmargt,sem okkur finnst þar
aflaga fara, rekur okkur enginn
nauður til að láta kalda-
striðsáróður Morgunblaðsins og
pislarvotta skrif Matthfasar
Johannessen um rússneska
andófsmenn hrekja okkur i hóp
þeirra sem fremstir standa i
niði um þessi riki. Vissulega er-
um við sammála Matthiasi um,
að ýmis andans stórmenni aust-
ur þar hafi verið hart leikin, en
verum þess minnug, að viðar
hafa valdhafar verið hrekkjóttir
þegnum sfnum svo sem I lönd-
um hinnar rómönsku Ameríku
svo eitthvað sé nefnt og hef ég
litt heyrt þess getið að fórnar-
lömb valdhafa þar geti kallað
saman blaðamannafundi til að
lýsa þvi hverri meðferð þeir
sæti svo sem titt er um. anaófs-
menn i Rússlandi. Og hvað skal
segja um skerðingu mannrétt-
inda róttæks fólks hjá vinaþjóð
okkar i fyrirmyndarriki
vestræns lýðræðis, Vestur-
Þýskalandi?
Þótt andans stórmenni Sovét-
rikjanna, þau sem nú sæta ofríki
stjórnvalda eigi fulla samilð
okkar megum við ekki láta þau
stóru andlit skyggja á milljón-
irnar sem frumskógalögmál
kapitalismans árlega svipta
ekki aðeins þvi sem við nefnum
almenn lýðréttindi — heldur
grundvallar réttinum til að
„lifa eins og menn”. I þeim
fjölmenna'hópi kynni að leynast
efni i marga Nóbelsverðlauna-
hafa.
Frumsýning í Þjóöleikhúsi:
Pólitískt fjölskyldudrama
eftir Véstein Lúðvíksson
Á föstudágskvöld frumsýnir
Þjóðleikhúsið nýtt leikrit eftir
Véstein Lúðviksson, sem nefnist
Stalin er ekki hér.
Vésteinn er höfundur
smásagnasafns og tveggja
skáldsagna, Gunnar og Kjartan
og Eftirþankar Jóhönnu. 1974
var sýnt eftir hann leikrit á
Akureyri, sem hann nú telur
misheppnað. Hann sagði á
blaðamannafundi á dögunum,
að hann hefði byrjað að skrifa
það leikrit sem nú kemur á
fjalir árið 1973 og það væri
þriðja gerð verksins sem sýnd
yrði'— einnig hún hefði breyst
töluvert á æfingum og i sam-
vinnu við leikstjóran, Sigmund
Arngrimsson.
Þetta er f jölskyldudrama sem
gerist á alþýðuheimili árið 1957,
sagði Vésteinn. Þetta er raun-
sæislegt verk og hlutverkin sex
Rúrlk Haraldsson fer með
hlutverk Þórðar járnsmiðs i
leiknum.
öll mjög jöfn. Þó fer einna mest
fyrir tilfinningalegum og póli-
tiskum átökum milli heimilis-
föðurins Þórðar og dóttur hans
Huldu. Þórður er járnsmiður,
sósialisti af gamla skólanum,
dóttir hans hefur verið erlendis
og hefur þegar heim kemur allt
aðrar skoðanir en áður á sam-
býlisháttum og stjórnmálum.
Viðfangsefni leiksins er fjöl-
skyldan i sinu samfélagslega
samhengi.
Rúrik Haraldsson fer með
hlutverk Þórðar, Huldu leikur
Steinunn Jóhannesdóttir og
önnur tvö börn Þórðar af fyrra
hjónabandi Anna Kristin Arn-
grimsdóttir og Sigurður
Sigurjónsson. Bryndis Péturs-
dóttir er seinni kona Þórðar, en
Sigurður Skúlason væntanlegur
tengdasonur hans.
Vésteinn kvaðst hafa verið að
komast að þvi, að leikritið
hentaði sér á ýmsan hátt betur
en skáldsagan. Hann hefði
gjarnan viljað byrja fyrr af
fullu kappi við að skrifa leik-
verk, enda þótt hann vilji ekki
sjá eftir þeim tima sem hann
hefur varið til skáldsögunnar.
Það var árið 1972 að Vésteinn
fyrst spreyti sig á leikritasmið,
hann gerði einþáttunga fyrir
MFA til sýningar á vinnustöðum.
Leikritið Stalin er ekki hér
kemur i bókarformi (útgefandi
Iðunn) samdægurs frum-
sýningu, og taldi Sveinn
Vésteinn Lúðviksson
Einarsson leikhússtjóri að það
væri alltof sjaldan sem svo
ánægjuleg tiðindi færu saman.
Hannminnti á grósku i Islenskri
leikritun — i Þjóðleikhúsinu
eru nú sýnd fimm verk, þar af
fjögur islensk og þrjú ný af
nálinni.
Slmi Þjóðviljans
er 81333