Þjóðviljinn - 07.07.1978, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 7. júll 1978
Góðir gestir og félagar.
Ég þori ekki aft ráftast I þann
vanda aö reyna að skilgreina heiti
þessa erindis. En eitt veit ég af
nokkuð langri revnslu bæði minni
og annars fólks úr alþýöustétt að
rétturinn til menningarllfs á ls-
landi var og er enn stéttbundinn
og misjafn.
Menntun og menning
Þd vil ég gera nokkurn fyrir-
vara um orð og hugtök. Margir
rugla saman menntun og menn-
ingu, sem er þó hreint ekki hið
sama. Menntaður maður getur I
hugsun og starfi veriö menning-
arsnauðastur allra. ólæs maöur
og óskrifandi getur i hjarta slnu
og athöfnum átt dýpri skilning á
menningu en margir þeir, sem
lengi lærðu og uröu stoltir af. Þó
er óhætt að segja að frá sjónar-
miöi okkár sem nú lifum, litum
við yfirleitt svo á að þekking og
menntun sé undirstaöa menning-
arlifs. Og varla getur betri mann
en þann, sem hefur mikla þekk-
mgu og er þar að auki I hjarta
slnu góður og vitur.
Orðið menning mun I huga okk-
ar flestra höfða til þekkingar og
verður ekki komist, á henni
grundvallast allur auður og vald
þessa tima... Það kostar þekk-
ingu að veröa sjálfstæður maöur,
og þaökostarbæöiféog vinnu. En
það er eina leiðin”.
Vald peninga og áróðurs
Siöan þessi orð voru töluð hafa
vissulegaorðið miklar breytingar
á kjörum verkafólks á Islandi. Og
enda þótt þekking alþýðu manna
hafi aukist á mörgum sviöum, þá
hafa atvinnuhættir og þjóöfélags-
gerðin lika, breyst mikið og orðiö
æ flóknari. En eitt er þaö sem
ekki hefur breyst: Fégróöaöfl og
slöan auðhringavald skákar enn
og í vaxandi mæli i skjóli van-
þekkingar þeirra, sem auöinn
skapa með vinnu sinni. Eitt aöal-
tæki fégróöaaf lanna hér sem ann-
arsstaöar er að gera einfalda
hluti flókna og lltt skiljanlega,
undir yfirskyni lærdóms og vís-
inda. Þar er sérfræöinni oftlega
teflt fram bæði til að afsanna hið
einfalda og rétta, og ekki síður til
þess að láta hinn ólærða finna til
vanmáttar, vegna þess aö hann
skortirsvör við lærðum ósannind-
um. Slðan er fylgt eftir með öllum
Rétturinn
Stefán ögmundsson flytur ræðu slna.
fyrir fólkið sem vinnur fram-
leiðslustörfin og nú slöast full-
orðinsfræöslu, sem geri hvort-
tveggja i senn að miöa til endur-
hæfingar og almennrar mennt-
unar.
Þegar rætt er um nýjar
menntabrautir er fyrst og fremst
verið aö tala um skólafólk, þvl
fyrir fólk, sem fer út I atvinnulifið
á unga aldri, er, eins og ég sagði
áðan, flestum menntabrautum
lokað eftir gagnfræða- og iönnám.
Þá ræður skóli llfsins nálega einn
þroska manna. öll sú fræösla,
sem viö hljótum utan þess sem
við gripum upp af leið okkar, er
þvl fulloröinsfræösla I þeirri
merkingu, sem um er rætt I dag
og meginhluti hennar er frl-
stundanám, sem við auk þess
þurfum að greiöa fyrir af launum
okkar.
Stefnumótun
Langsamlega mestur hluti þess
fólks sem fullorðinsfræöslu mun
njóta er I verkalýðssamtökunum
og I tengslum við þau. Það veröur
þvi að vera okkar verkefni og
skyldra samtaka að marka stefn-
una I fræðslu fulloröinna og þá
fyrst og fremst þeirri fræðslu,
sem verkaiýöshreyfingin hefur
meö höndum. Hún þarf aö marka
þær leiöir, sem hæfa hennar fólki,
örfa þaö og gera þvl fært að fara
þær. Það er augljóst mál að þar
er úr mörgum vanda aö ráða,
ekki sist þegar um vaktavinnu er
menningarlífs
Ráðstefnan var vel sótt. Hér sést bluti fundarmanna. (Myndtr tók
Snorri Konráðsson).
til
• •
Ræða Stefáns Ogmundssonar
formanns MFA á ráðstefnu á
menningardögum verkalýðsins
í Vestmannaeyjum
lista. Sjálf erum við öll búin þeim
eiginleikum að eiga þrá til þekk-
ingar og vera listfeng i eðli okkar
á einhverjum sviöum.
Þjóðfélagslegar aðstæð-
ur
Þessum hæfileikum okkar
flestraer mjög snemma breytt og
oft á ungum aldri. Það fer venju-
legaeftir þvihvar viðerum I sveit
sett i llfinu. Höfum við efni eöa
aðstæður til aö hlúa að hæfileik-
um okkar eða vitum viö eöa aðrir
hverjir þéir eru? Óskum okkar
eru búnar þjóðfélagslegar að-
stæður, sem mestu ráða um þaö
hvort þær rætast, eöa hvort við
þurfum aögera eitthvað annaö en
hugur okkar stendur til.
En jafnvel þótt svo sé, þá er
ekki þar með sagt að við séum
óánægö með hlutskipti okkar I lif -
inu, t.d. þaö að vera sjómaður,
prentari, fiskvinnslumaöur,
smiöur, húsfreyja. Það er slöur
en svo. 011 þessi störf eiga I sér
fólginn möguleikann til menning-
arlifs sé þannig aö þeim búið, séu
þau metin aö verðleikum, ekki
sist áf okkur sjálfum.
Mig langar til þess aö láta fljóta
hér með stutta tilvitnun I eina af
ritsmlðum Siguröar Nordals, þess
margvisa manns. Hún er um
afstöðuna til vinnunnar. Hann
segir: „Hvert starf sem á skilið
aö vera unniö, á lika skilið aö ein-
hverjir vinni þaö fyrir þess eigin
sakir, án umhugsunar nokkurs
annars. Ef þetta sjónarmið týnist
skekkist öll stefna”. Sannleik
þessara oröa þekkja þeir, sem
leggja sig alla fram um aö vinna
hvert starf sem best og skila sem
vönduöustu verki. En án þekking-
ar og góörar aðstöðu er hætt við
aðlítiö veröi úr góöum áfórmum I
þessu efni.
Fyrir um það bil 66 árum flutti
eitt af höfuðskáldum islendinga,
Þorsteinn Eriingsson, erindi i
verkamannaféiaginu Dagsbrún i
Reykjavlk, þar sem hann komst
m.a.svo aö oröi: „hjá fræðslunni
þeim áróöri, sem fégróöaöflin
telja sér nauðsynlegan svo þau
geti haldið völdum og aukiö gróða
sinn. Við skulum þvi ekki reyna
að dylja okkur þess, að þar sem
gróðasjónarmiðið eittræöur ferð-
inni þarer fátt til sparað að slæva
dómgreind okkar, þvi ekkert ógn-
ar óheftum sjónarmiöum gróða
og andfélagshyggju meir en
þroskuö og menntuð vinnustétt.
Með slíku valdi peninga og
áróöurs er þvi raunverulega verið
aö skerða rétt okkar til menning-
arlifs.
Nú skyldi enginn halda, að ég
og minir likar vanmeti þekkingu
og fræöimennsku, ekki heldur
menntun i hagfræði og tölvlsind-
um. Ég vil aöeins vekja athygli á '
að það fer sifellt I vöxt aö
menntun og þekking á þessum
sviöum er notuö sem auðsöfnun-
ar- og valdatæki gegn þeim stétt-
um, sem varbúnar eru og fátæk-
ari að fé og þaðfærist sifellt i auk-
ana að hið ríka vald kaupi til liðs
við sig þá, sem hafa sérfræðina á
valdi sínu.
Þokukennt sérfræði-
þrugl
Og þegar svo er komið, að
kjarasamningar, sem verkafólk
gerir við kaupendur vinnunnar,
eru orönir svo flóknir að þeir
skiljast ekki fullskýru fólki án
handleiðslu sérfræöinga, þá er
okkur áreiðanlega þörf á að
staldra við og ihuga hvar við
stöndum. Engin handleiðsla i
þessum efnum, hversu góö sem
hún kann að vera, má koma i
staöinnfyrir sjálfstæöan skilning
og gagnrýna yfirvegun verka-
fólks á því, sem það raunverulega
ber úr býtum fyrirvinnu sina. Og
þegar viö ætlum að gera okkur
grein fyrir rétti okkar til þekking-
ar og menningarlifs veröum viö
vissulega að lita upp og átta okk-
ur, þegar sjálfsögöustu grund-
vallar réttindi okkar eru aö verða
að þokukenndu sérfræðiþrugli.
Fullorðinsfræðsla
Þaö hefur mikið verið um það
rætt, einkum á slðari árum að
gera þurfi öllum þjóðfélagsþegn-
um jafn hátt undir höfði hvað
snertir aðstöðu til menntunar.
Þetta er sérstaklega undirstrikað
I stjórnarfrumvarpi, sem búið er
að liggja fyrir þrem þingum og
velkjast þar I nefndum, sem skip-
aðar eru mönnum úr flestum ef
ekki öllum stjórnmálaflokkum
þingsins. Þetta er frumvarp til
laga um fulloröinsfræöslu. Nú-
verandi menntamálaráðherra
lagði þetta frumvarp fram, en ég
veit ekki til þess að einstakir
þingmenn eða flokkar hafi sýnt
þvi nokkurn áhuga.
I 1. gr.Jþessa frumvarps segir
orðrétt: „Fulloröinsfræðsla hefur
aðmarkmiði að skapa öllum skil-
yrði til þroska bæði sem einstakl-
ingum og samfélagsþegnum.
FullorðinsfræöSla er annar þáttur
i menntakerfi þjóðarinnar, ævi-
menntun, og er hún jafnrétthá
hinum þættinum, hinu lögbundna
skólakerfi, frummenntuninni”.
Þetta eru fögur orð, en þvl mið-
ur aðeins óskir góðra manna. Það
er nefnilega staöreynd, að það er
ekki hægtaö gera alla jafnréttháa
i þessum efnum, t.d. veita öll-
um langskólamenntun eða há-
skólanám, einfaldlega vegna
þess, aðtilþessaðkosta þaö nám,
þarf aöra en þá sem i skólunum
eru til þess aö vinna framleiðslu-
störfin, og þegar við erum komin
út I atvinnulifiö, setjumst viö ekki
á skólabekk nema I fristundum
okkar, að minnsta kosti heyrir
þaö til undantekninga. Ef jafn-
rétti á að verða 1 menntunarmál-
um þjóöarinnar þarf aö endur-
skapa allt menntakerfið og stór-
breyta verkaskiptingu i atvinnu-
lifi landsmanna.
Að sinni held ég þvi að réttast
sé aö við tökum hlutina eins og
þeir eru. Við, sem vinnum fram-
leiðslustörfin, — jafnvel þótt við
ynnum þau aðeins 40 stundir á
viku, hiíum ekki jafna stöðu við
þá, sem stunda framhalds- og
sérfræöinám allar þær stundir,
sem við erum að vinna.
Sem betur fer hefur islensku
námsfólki veriö gert kleift meö
styrkjum og lánum að stunda
framhaldsnám og sllk þekking er
ekki aðeins þvi, heldur einnig
hraðvaxandi þjóðfélagi brýn
nauðsyn. En þaö á áreiðanlega
langt I land, að unnt sé fyrir þá,
sem komnir eru út i atvinnullfiö,
stofnað hafa heimili og eiga fýrir
börnum að s já, aö taka sig upp og
setjast á skólabekk og vinna upp
það sem langskólanámið veitir I
menntun og aöstöðu.
Þroski og reynsla
En eins og ég gat um áðan má
enginn taka orð mln svo að ég sé
með harmtölur fyrir okkar hönd,
sem ung hurfum að framleiöslu-
störfum. Þvert á móti. Ég vil
aðeins aö við bregðumst sem
skynsamlegast við vanda okkar,
samkvæmt raunveruleikanum
eins og hann er, en engri ósk-
hyggju. Menntunerekkialltaf hið
sama og þroski, þaö vitum við. Og
þegar viö tölum um réttinn til
menningarlifs skulum viö ekki
vanmeta.hvað hiö daglega llf viö
framleiðslustörfin, baráttan fyrir
lifinu ogfélagsstörfin I verkalýðs-
hreyfingunni færa okkur vinnu-
stéttarfólki af þroska og reynslu.
Það er meira að segja spakra
manna mál, að það sé einmitt
skortur sllkrar reynslu, sem
skapar tómarúmiö, sem oft verð-
ur vart viö I menntun og lifsvið-
horfi langskólafólks og sérfræö-
inga.
Sannleikurinn er sá að hvorugt
er einhlitt skólinn eöa púlið. Hitt
er aftur á móti augljóst að við
verðum að jafna metin á mennt-
unarsviöinu. Eins og i mörgum
öðrum greinum viö öflun lifsgæð-
anna þarf verkafólk einnig á
þessusviðiað leggja meira að sér
en þeir sem forréttinda njóta.
Þaö er talaö um nýjar náms-
leiöir fyrir unga fólkiö I skól-
unum, endurhæfingu vegna
breyttrar tækni og nýrra starfa
að ræöa, störf sjómannastéttar og
sjóvinnufólks o.s.frv.
Þau sjónarmið gerast nú æ
fyrirferðarmeiri, einnig hjá fólk-
inu I framleiöslustörfunum, að
menntun sé söluvara, sem eigi að
gefa möguleika til hærri launa.
Auk þess knýr iðnvæðingin og
breytt tækni á um þessi sjónar-
mið með endurhæfingu fólks og
nýnám I störfum. Atvinnurek-
endur og rikisvald bjóða gjarna
fram þessa möguleika vegna ótt-
ans við að dragast aftur úr I kapp-
hlaupinu um hámarksframleiðslu
og hámarksgróða af vinnu fólks.
Þar við bætist það sem kallað
hefur verið þvi prúðbúna heiti:
Hvetjandi launakerfi. Sá hvati
sem slíkri vinnutilhögun ræður
gefur næstum sjálfvirkan
árangur i aukinni framleiðni, en
oft á kostnað hinna félagslegu
viöhorfa og samstöðu verkafólks,
aðbúnaöar, öryggis og nauösyn-
legrar hvfldar. Og á sumum svið-
um er gæðum framleiðslunnar þá
lika meiri hætta búin en ella.
Aðstaða til menntunar
Þá skulum viö velta fyrir okkur
tveimur mikilvægum spurning-
um: Hver er aðstaða okkar
verkafólks nú til aukinnar mennt-
unar og hvaða menntunar þörfn-
umst viö fyrst og fremst? Ég hef
áður lýst þvi hve gætilega hefur
verið I þessa hluti farið I lög-
gjafarstofnun þjóðarinnar. En
nokkur úrbót hefur námstarf
MFA og Félagsmálaskóli alþýðu
verið á undanförnum árum. í
skólakerfinu er að þvl keppt að
sem flestir geti gefið sig alla að
náminu og námslán og styrkir
nægi til llfsframfæris. Aöstöðu-
munurinn milli skólamanns og
verkamanns verður þvl mikill.
Auövitað munum við ekki slður
en verkalýðshreyfing annara
Norðurlanda reyna að draga úr
þeim mismun, sem er og veröur
til menntunar i þjóðfélaginu. Við
eigum réttlætiskröfu á þvi, að
fólkið sem stendur undir megin-
þunganum af menntunarkerfi
þjóðarinnar fái stóraukinn fjár-
hagsstuöning til fræðslumála
sinna. Allt annað er hróplegt mis-
rétti, sem verkalýöshreyfingin á
ekki lengur að þola. Lög um fuil-
orðinsfræöslu þarf aö samþykkja
hiö bráöasta. Við hljótum með
vaxandi þunga aö gera kröfu til
þess, að maður vinnustaðarins
eigi þess kost með styrkjum og
námslaunum, að setjast að námi
um skeið I þeim greinum sem
hann óskar, án þess aö þurfa að
bera kviðboga fyrir afkomu sinni
og sinna.