Þjóðviljinn - 29.07.1978, Qupperneq 7

Laugardagur 29. jrili 1978 >J6ÐVILJ1NN — StÐA 7
í landhelgismálinu tókst sósíalískum öflum að flétta
>saman stéttarhagsmuni verkalýðs og sjálfstæðisbaráttu
íslenskrar þjóðar. Mestur er vandinn þegar stundar
hagsmunir stangast á við hugsjónir og langtímahagsmunil
Svanur
Kristjánsson
lektor:
Hugsjónir og hags-
munir augnabliksins
Hreyfingar sem vilja gera
róttækar breytingar á þjóöfé-
laginu þurfa aö leysa margvis-
leg vandamál, ef þær ætla sér
annaðog meira hlutverk en þaö
eitt að vera samfélag heilagra
og sannfærðra. Róttæk samtök
eru sigursælust, þegar þeim
lánast að tvinna saman stund-
arhagsmuni, hugsjónir um
betra samfélag og langtima-
hagsmuni. Slagorð rússneskra
boisévika um „frið, brauð og
jar&iæði” er eitt dæmi um frá-
bæra baráttuaðferð af þessum
toga.
Raunar þurfum við ekki aust-
ur á Volgubakka til að skilja
hvernig hægt er að móta slika
stjórnlist. Þegar vel hefur tek-
ist, einkum i landhelgismálinu,
hefur sósialiskum öflum hér á
landi tekist að marka stefnu,
þar sem stéttarhagsmunir
verkalýðs og sjálfstæðisbarátta
islensku þjóðarinnar hafa verið
fléttuð saman á árangursrikan
hátt.
Mestur er vandi róttækra afla
þegar stundarhagsmunir stang-
ast á við hugsjónir og langtima-
hagsmuni. Taka verður á slik-
um verkefnum með skilningi og
djörfung. Oneitanlega er það
merkium þroska framsækinnar
hreyfingar hvernig hún glimir
við þversagnir hugsjóna og
hagsmuna augnabliksins.
Verkalýðshreyfing
og kaupfélög
Málsvarar auðhyggjunnar
flýja gjarnan kaldan veruleika
einokunarhagkerfis Vestur-
landa inn i þægilegri ævintýra-
heim „frjálsrar samkeppni”,
sem hvergi er til nema i heilabúi
þeirra sjálfra. í þessu drauma-
landi stjórnast maðurinn alltaf
af stundarhag. A einhvern yfir-
skilvitlegan hátt á siðan sókn
einstaklinga eftir eigin gróða að
tryggja hagsmuni heildarinnar.
Þetta kalla borgaralegir hag-
fræ&ngar „skynsama hegðun”.
Sagan geymir ótal mörg
dæmi, sem ekki verða skýrð
með þvi að gera manninn að
einhvers konar sjálfvirkri
reiknivél, sem stjórnast ein-
göngu af útreikningum á tapi og
gróða. A bernskudögum sam-
vinnuhreyfingar og verkalýðs-
samtaka var ekki mjög „skyn-
samlegt” fyrir alþýðumann að
vera þátttakandi. Kaupmenn
buðu lægra verð til að lokka til
sin viðskiptamenn frá kaupfé-
lögunum, félagsmenn verka-
lýðsfélaga fengu siður vinnu en
þeir fjölmörgu, sem buðust til
að vinna fyrir lægra kaupi.
Stundum reyndu kaupmenn
einnig að svelta bændur til
hlýðni, svipað og sumir at-
hafnamenn ofsóttu verkamenn,
sem gengu f verkalýðsfélög.
Með peningahyggjuna að leið-
arijósi hefðu hvorki verkalýðs-
félög né samvinnuhreyfing náð
að þroskast. Sameiginlegar
hugsjónir og máttur samtak-
anna gaf alþýðu þessa lands
baráttuhug og fórnarlund, sem
dugði til að þola ofsóknir og
skort. Arangurinn blasir við i
lifskjarabyltingu siðustu ára-
tuga.
Handprjónasamband
íslands
Máttur hugsjóna og langtima-
hags yfir hagsmunum augna-
bliksins tilheyrir ekki eingöngu
fortiðinni. Við getum fundið
þessa dæmi i daglegri baráttu
okkar daga.
f kjallara gamla Þjóðvilja-
hússins að Skólavörðustig er
búð, þar sem til sölu eru hand-
unnar vörur úr islenskri ull.
Verslunin er rekin af Hand-
prjónasambandi Islands, sam-
tökum kvenna, sem áður höfðu
selt afurðir sinar milliliðum fyr-
ir lægra verð en svo, að þær
fengju þolanlegt timakaup fyrir
vinnu sina. Handprjónasam-
bandiö er merkileg tilraun til að
beita mætti samtaka og sam-
heldni gegn valdi braskara og
stórfyrirtækja. Einnig er verðið
ávörum Handprjónasambands-
ins lægra en annars staðar
(sokkar kosta þar t.d. 1800 krón-
ur en krónur 3000 i Eden I
Hveragerði. Verðlagningin i
Eden viröist yfirleitt vera ansi
„frjáls” og vel þess virði að um
hana væri f jallaö á neytendasið-
um dagblaðanna. í Eden kostar
Islandskort 960 krónur, en i
Essóverslun i Reykjavik kostar
625 krónur — varla er flutnings-
kostnaður 335 krónur pr. kort!
Hér hefur „frjáls” álagning
sigrað).
Handprjónasambandið á ef-
laust við mörgvandamál aðetja
— ekki sist skort á lausafé til að
greiða jafn hátt verð við inn-
lagningu afurða og sumir fjár-
sterkari aðilar. Þannig geta
efnahagslegir skammtfma-
hagsmunir verið andstæðir
langtimamarkmiðum. Hags-
munir augnabliksins væru þeir
að fá hærra verð fyrir vöruna
strax, ekki sist á verðbólgutím-
um, en til langs tima er hagur
prjónakvenna mestur i þvi að
treysta samtökin og ráða s jálfar
sölunni á eigin afurðum. Allt
bendir til þess, að hér muni
stundarhagsmunir vikja fyrir
samstöðu og baráttuvilja.
Herstöðvaand-
stæðingar
Aðminumati er „vitahringur
herstöðvamálsins” — svo vitnað
sé i Guðberg Bergsson — fólginn
iþvi,að herstöðvaandstæðingar
hafa ekki reynt að fást við þver-
stæður stundarhags og hug-
sjóna. Allur almenningur veit
mæta vel, að brottför hersins og
Ursögn íslands úr Nató geta
skaðað stundarha gsmuni
verkafólks og valdið margvis-
legum efnahagserfiöleikum.
ÞUsundir manna hafa framfæri
sittaf bandariska hernum, beint
eða óbeint. Þar má minna á her-
mangsviðskipti Islenskra aðal-
verktaka, Eimskipafélags ts-
lands, Oliufélagsins og SIS.
Margir starfemenn þessara fyr-
irtækja spyrja: „Hvað verður
um atvinnu okkar ef herinn
fer?” Starfsfólk Flugleiða spyr:
„Fá Flugleiðir áfram leyfi til að
ákvarða fargjöld sin milli
Evrópu og Bandarikjanna eftir
brottför hersins?” Margir hafa
áhyggjur af fiskmörkuðum okk-
ar i Bandarlkjunum og
V-Evrópu. Eldra fólk minnist
þess, að hér á landi var atvinnu-
leysi landlægt áður en erlendur
her kom hingað árið 1940 og á
atvinnuleysistimum hefur her-
inn veitt atvinnu, t.d. 1950-56.
Þegar hér er komið lestri
þessa greinarkorns mun senni-
lega stór hluti lesenda Þjóðvilj-
ans og fylgismanna Alþýöu-
bandalagsins fölna af viðbjóði
yfirþvi, að enn einn „svikari” i
herstöðvamálinu sé farinn að
skrifa í blaðið okkar. Slik við-
brögð sýna glögglega vanda
herstöðvaandstæðinga og sjálf-
stæðisbaráttunnar. Að veraher-
stöðvaandstæðingur merkir hjá
sumum það sama og að menn
hafi ákveðið hugarfar, þar sem
þung áhersla er lögð á að flokka
menn i samherja og andstæð-
inga. „Hann skrifaði undir á-
skorun Varins lands — hann er
spilltur”. ..Þetta er góður mað-
ur. Hann er herstöðvaandstæð-
ingur”.
Slik hugarfarspólitik getur
verið skemmtilegt tómstunda-
gaman yfir kaffibollum. Til
lengdar er þessi iðja þó afskap-
lega ófr jó og heldur árangurslit-
il. Herstöðvaandstæðingar
verða að gefa skynsamleg svör
við spurningunni: Hvað tekur
við þegar herinn fer og Island
gengur úr Nató?
Saga verkalýðssamtaka og
samvinnuhreyfingarinnar, sem
og Handprjónasambandsins,
sýnir hvernig hugsjónir hafa
sigrað hagsmuni augnabliksins.
Það er engin ástæða til að ör-
vænta um málstaö herstöðva-
andstæðinga. Sennilega hafa
aldrei verið meiri möguleikar
en nú til að ná samstöðu mikils
hluta Islendinga um brottför
hersins. Lárkúra herstöðva-
sinna hefur afhjUpast i Aronsk-
unni, áhrif Rúsagrýlunnar fara
minnkandi, ungt fólk er opnara
en áður fyrir nýjum viðhorfum.
Allt þetta gefur baráttu her-
stöðvaandstæðinga aukið svig-
rúm.
Hins vegar verða herstöðva-
andstæðingar að vera heiðar-
legir I máltlutningi sinum og
segja alþýðu þessa lands, að
brottför hersins geti haft i för
með sér margháttaða erfið-
leika, jafnvel umtalsverð efna-
hagsáföll. Það fylgir þvi tölu-
verður vandi að vera sjálfstæð
þjóð, en ekki taglhnýtingur og
betlari, sem lifir af náð Banda-
rikjanna og Alþjóðabankans.
Baráttan framundan
Herstöðvaandstæðingar eiga
ekki að leiða hjá sér áhyggjur
fólks um atvinnu þess og af-
komu, þvi þær eru eðlilegar.
Þeir eiga að reyna að gera sjálf-
um sér og öðrum grein fyrir
efnahagslegum áhrifum hersins
og hvernig bregðast skuli við
hugsanlegum refsiaðgerðum
Bandarikjamanna. Ef banda-
riskum yfirvöldum er kappsmál
að herinn sé hér, er sennilegt að
þau muni hegna tslendingum
fyrir að reka hann úr landi.
I stuttu máli sagt: verkefni
herstöðvaandstæðinga er ekki
eingöngu það að skipuleggja
Keflavikurgöngurogfundil Há-
skólabiói, þar sem menn fá
venjulega alltaf sama skammt-
inn Ur íslandsklukkunni. Megin-
verkefni herstöðvaandstæðinga
er að vinna skoðun sinni fylgi
meðal þjóðarinnar. 1 þessu
verkefni felst, að herstöðvaand-
stæðingar eiga að móta nýjan
valkost I utanrikisstefnu Is-
lands, þannig að vitað sé hvað
þeir vilja en ekki einungis hvað
þeir vilja ekki.
Svanur Kristjánsson.
Reykjavík
Samanburður opinberra gjalda 1977 og 1978
Einstaklingar
Tekjuskattur
Eignarskattur
Slysatr. v/heimilis
Kirkjugjald
Kirkjugarðsgjald
Slysatr.gj.
Lifeyris.tr.gj.
Atvinnul.tr.gj.
Launaskattur
SjUkratr.gj.
Aðstöðugjald
Útsvar
1977 1 Q7fi ' Iðnaðargjald 1.7 2.0 14.49 Atvinnuleysistryggingagj. 124.7 166.7 33.75
/o li £6K kun Iðnlána- og iðnaðarm.gj. 34.8 48.0 38.00 Launaskattur 274.8 302.5 10.08
milj. kr. millj.kr. f.f. ári % Skyldusparnaður 0 657.8 — Sjúkratryggingagj. 0.3 1.6 357.29
5.043.0 8.615.9 70.85 Samtals skv. skattskrá 12.460.8 20.812.3 67.02 Aðstöðugjald 1.328.0 1.885.0 41.95
394.1 494.9 25.57 Útsvar 4.0 8.5 110.08
5.2 8.3 60.28 Iðnaðargjald 15.3 20.4 33.21
95.6 144.9 51.49 Iðniána- og iðnaðarmálagj. 190.1 258.1 35.72
133.5 197.5 47.92 Félög. Skyldusparnaður 0 513.9
19.3 30.0 55.09 1977 1978 Hækkun Samtals skv. skattskrá 4.560.3 6.633.1 45.45
80.1 93.0 16.12 milj. kr. milj. kr. f.f. ári'% Fjöldi gjaldenda 2.935 3.051 3.95
19.3 26.0 34.45 Tekjuskattur 1.599.3 2.182.4. 36.46 Sölugjald (1976 og 1977)
236.1 324.0 37.20 Eignarskattur 365.2 476.7 30.54 (félög og einstaklingar) 18.453.5 25.587.9 38.66
591.1 1.583.0 167.81 Kirkjugarðsgjald 30.6 43.6 42.16 Landsútsvör 714.0 980.6 37.33
257.8 392.6 52.27 Slysatryggingagj. 83.5 129.7 55.40 Launaskattur utan skattskrár
5.549.2 8.194.7 47.67 Lifeyristryggingagj. 544.4 644.0 18.31 (félög og einstaklingar) 1.968.8 3.006.2 52.69
GARÐBÆINGAR TEKJUHÆSTIR
Skv. skattskrá Reykjanesum- dæmis voru tekjur einstaklinga Fjöldi einstakl. Tekjur : alls: Frádráttur Alögð : gjöld:
að jafnaði hæstar i Garðabæ á ár- Kópavogur 6022 2.303.700 558.600 519.300
inu 1977 eða tæpar 2,7 miljónir, en Seltjarnarnes 1254 2.562.000 602.700 624.800
lægstar hjá bændum i Kjósar- Garðabær 1912 2.695.700 629 700 744.500
hreppi 1,4 miljónir. Hafnarfjörður 5501 2.254.200 524.000 498.000
Að meðaltali voru álögð gjöld á Bessastaðahr. 133 2.434.400 548.600 540.600
mann hæst i Garðahreppi eða um Mosfellshr. 899 2.485.000 600.700 556.085
750 þúsund, en það er um 27% af Keflavik 3122 2.376.860 542.400 554.500
meðaltekjunum. Grindavik 744 2.556.060 637.300 589.700
Alögð gjöld voru lægst I Kjósar- Njarðvikur 863 2.358.130 508.700 558.500
hreppi 230 þúsund, eða 16% af Hafnahr. 94 1.888.420 313.200 411.000
meðaltekjunum. Miðneshr. 527 2.286.690 504.160 492.800
Meðaltal tekna álls, frádráttar- Gerðahr. 391 2.112.260 467.000 470.800
liða skv. framtölum og álagðra Vatnsl.st.hr. 224 2.109.150 495.900 422.000 ■
gjalda pr. einstakling nemur seih Kjalarneshr. 108 2.153.980 471.070 490.900
hér segir: Kjósarhreppur 120 1.447.060 238.170 233.300
Hæstu greiðendur
landsútsvars
1. Afengis- og tóbaksverslun rikisins Kr. 412.940.057
2. Oliufélagið hf. Kr. 155.356.071
3. Skeljungur hf. Kr. 107.056.520
4. Oliuverslun tslands hf. Kr. 92.856.332
5. Slldarverksmiðjur rikisins Kr. 63.977.662
6. Sementsverksmiðja ríkisins Kr. 44.535.542
7. Aburðarverksmiðja rikisins Kr. 38.725.982
8. Landsbanki tslands Kr. 25.004.944