Þjóðviljinn - 31.01.1979, Qupperneq 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 31. janúar 1979
Draumurinn um
Kjarvalsstaði
Ætli flestum sé ekki fariB a6
blöskra ástandiðað Kjarvalsstöö-
um, að einlægt skuli blossa þar
upp ófriður að nýju, skrattanum
tii skemmtunar, óvinum lista til
aðhláturs en engum að gagni, þótt
ýmsir viröist eygja stundlegan
ávinning i að æfa hraðskák á
stjórnmálavettvangi þar sem
ekki er horft Ut yfir dægrin sem
liða, eitt af öðru.
Varla óraði listamenn fyrir þvi
að ófriðareldur myndi geisa aftur
og aftur vegna hUss sem ber nafn
Kjarvals, þess listamanns sem
þjóðin skuldar meira en öðrum
fyrir gjafir hans. Ráðamenn
þjóðarinnar höfðu þegar haft
ærna skömm af vanefndum sfn-
um gagnvart Kjarval meðan
hann lifði, og verður sU saga ekki
rakin hér. En að skömm þeirra
gagnvart honum yrði meiri að
honum látnum, og ekki séð fyrir
endann á þvi og aldrei verra en
nú, fyrir þvi óraði engan.
Kjarvalsstaðadeilan hin fyrri
leystist á sinum tima vegna þess
aö þeir sem sátu viö samnings-
boröið áttuðu sig hverá öðrum og
gerðu sér grein fyrir þvi að deilan
væri ekki póiitisk að dægurmati,
og i rauninni hefðu þeir fjórir
menn sem þar sátu allir hug og
metnað til að staðurinn mætti
þjóna sinu hlutverki, veröa lif-
andi miöstöð menningar. Og þeim
varð ljóst aö hvor aöilinn gat
treyst fulltrúum hins, að standa
viö orð sin, ekki siður þaö sem
vorumunnleg loforð ábyrgra ein-
staklinga en hitt sem var skrifaö
og vottfest. Þess vegna leystist
deilan þá.
Illu heilli er nú ekki við menn á
borö viö Birgi ísleif Gunnarsson
né Ólaf B. Thors að skipta, menn
sem listamenn hafa reynslu fyrir
að standi við orö sin. Þegarlista-
menn sömdu rétt fyrir jólin i
seinni deilunni var það i von um
að orðin fögru i lokaþættinum og
fyrirheit viðsemjenda sem áöur
höfðu þybbast við og þvælst fyrir
mánuðum saman þrástaglandi
sömu hluti frá fundi til fundar, aö
þau reyndust ekki við fyrstu á-
raun fleipur eitt. Það kom þó á
daginn.
Ekki þarf að taka fram að þar á
ég viö hina sérstæöu ihaldssam-
stöðu þeirra félaganna Sjafnar
Sigurbjörnsdóttur borgarfulltrUa
Alþýðuflokksins og Daviös Odds-
sonar; enda hafa þau sameigin-
lega lýst yfir þvi að munnlegt
samkomulag sem þau kalla
gentleman’s agreement beri ekki
aö viröa, það sé með öllu Urelt.
Kannski skilur nýliöinn i' stjórn-
málunum ekki þetta hugtak, ég
nefni ekki félaga hennar i þessari
andrá. Meðan þetta gentleman’s
agreement var ekki oröiö Urelt,
sem þau segja aö nú sé mun
þetta hafa þýttað mennsæju sóma
sinn i að standa við gefin heit þótt
þau séu ekki skrifuö og vottfest og
legðu heiður sinn aö veði. Margar
deilur yröu aldrei leystar án þess
aö menn reyndu aö treysta hver
öörum þegar leitast er viö aö
koma samningum I höfn um
skerjasund, framhjá flesjum og
boðum á viösjálli leiö.
Aður hafði staöið þóf mánuöum
saman, og Kjarvalsstaðir á með-
an auöir og starfsemin lömuð,
auön og tóm. Þetta var af völdum
stjórnmálamanna, og fyrst og
fremst þeirra sem bera ábyrgð á
þviað vanda nú ekki betur valiö á
viðsemjendum listamanna og
kommissörum á Kjarvaisstaöi.
Aður hefur komið fram að end-
urskoða bar sáttmálann frá fyrri
deilu um miðjan siðastliðinn vet-
ur, varð þó að ráði aö fresta þvl
fram yfir kosningar bæði vegna
anna stjórnmálamanna I sinni
orrahrið og til þess að næði feng-
ist, stormahlé til yfirvegaöra
samninga. Þegar eftir kosningar
var farið á stúfana og leitaö
samninga við þá sem nú báru
ábyrgð á stjórn borgarinnar.
Vegna anna og vixlandi fjarveru
aðalforingjannadrógust viðræður
þar til þess var um siöir óskað aö
listamenn semdu við þá sem
kjörnir voru úr hópi borgarfull-
trúa Ihússtjórn Kjarvalsstaöa, og
voru þá samningar runnir út án
endurskoðunar vegna aðgerðar-
leysis stjórnmálamanna, og á
þeirraábyrgð; ekki grunaði lista-
menn þá að þeir myndu gjalda
þess sem þeir vildu koma i veg
fyrir; aö samningar rynnu út án
viðræðna. Þettavæntiég aö svo-
nefndir þristjórar myndu stað-
festa. Þaö má raunar virða þeim
til nokkurrar vorkunnar aö þeir
höfðu i mörg horn að lita.
Ég hygg að segja megi aö
samningar hafi eingöngu tekizt af
þvi að samningamenn lista-
manna syndu langlundargeð og
þrautseigju vegna þess hve mikið
var i húfi: draumurinn um Kjar-
valsstaði sem þróttmikla menn-
ingarmiðstöð, og vegna þess að
þeir fundu til ábyrgöar sinnar, að
þjóðin ætti kröfu á þvi að húsinu
yröi bjargað, I stað þess að stefna
að þvi að þar yrði rotþró islenskr-
ar menningar.
Þau félagar Sjöfri og Davíð
halda þvi fram, svo ég viki aftur
að hugtakinu sem þau segja úrelt
að listamenn hafi krafizj. þess aö
svonefnt gentlemen’s agreement
(sem hér á sýniiega ekki viö að
kalla samkomulag sómafólks)
yröi gert á þá lund aö ákveða fyr-
irfram hver fengi stöðu listráðu-
nautar, án þess aö vitað væri
hverjir gæfu kost á sér til starfs-
ins. Slíkri meinloku þarf varla aö
svara. f hraða stjórnmálalifsins
virðist rökhugsun fara þverrandi.
Þaö þarf ekki að skýra fyrir
venjulegu fólki hve fráleitt er að
hægtsé aðveljaáöur en vitað er á
hverju gefst kostur, um hvað er
að velja. Munnlegt samkomulag
var hinsvegar um þaö aö ekkert
yrði gert til þess aö ógna nýgerðu
samkomulagi, rjúfa grið, stofna
sáttum I hættu; ögra listamönn-
um; heldur skyldi haft fullt sam-
ráö við þá, hreinskiptiö samstarf.
Á þvi byggðust sættir, báðir aöil-
ar féllust á að láta falla niður
óviid, strika yfir reikningana og
hefja samstarfið viö hreint borð,
tabula rasa.
Það var ekki einu sinni beðið
eftir fyrsta fundinum meöfulltrú-
um listamanna eftir samkomu-
lagið heldur var reglugerð ný
samin fyrir Kjarvalsstaði lögö
fyrir fund þeirrar hússtjórnar þar
sem listamenn áttu ekki ennþá
fulltrúa, sögö samin af lögmanni
borgarinnar, Jóni G. Tómassyni.
Þetta var gert án nokkurs sam-
Thor Vilhjálmsson: Kjarvals-
stöðum verður ekkibjargað nema
með hugarfarsbreytingu valda-
manna borgarinnar.
ráðs viö listamenn; þessa reglu-
gerð sá ég ekki fyrr en eftir fund-
inn, en ég hafði njósn af þessu at-
hæfi og krafðist þess að fá að sjá
plaggiö. I þvi eintaki sem ég fékk
sést að þar er strikaö yfir nokkur
orð. Og þegar i útstrikunina er
rýnt sést að reynt hefur verið að
lauma þvi inn að framkvæmda-
stjórar skyldu vera tveir í húsinu.
Það var eitt allra helzta atriði
samninganna, ogþað sem eflaust
reið baggamuninn að fram-
kvæmdastjórinn skyldi vera einn
og jafnframt listráðunautur.
Samningarnir tókust vegna þess
semorðið var andmælalaust milli
viðsemjenda, aðsáyrði aðalmað-
ur i húsinu, andlit þess út á viö og
sá sem starfið byggðist fyrst og
fremst á; lykilmaðurinn? þótt þvi
yrði að visu ekki forðað að for-
stöðumaðurinn svonefndur mætti
hringla enn um sinn nokkrum
lyklum. Sá sem yrði valinn list-
ráðunautur átti einn aö bera titil
framkvæmdastjóra, og var sam-
komulag um aö efla hans hlut-
verksem mest. Ég fæ ekki betur
séð en i þessu plaggi hafi strax
verið gerð tilraun til þess að rista
sundur kjarna samkomulagsins.
Ég hef mi'na vissu fyrir þvi aö
reglugeröin var lögö þannig fyrir
fundinn en siðan breytt á honum.
Þessi reglugerð var algerlega
samin ánsamráðs viö listamenn,
og hefur ekki borizt okkur ennþá 1
hendur hreinrituð með þvi sniöi
sem hún var samþykkt i borgar-
stjórn. Þannig hófst hið hrein-
skiptna samstarf.
Viku siðar komu fulltrúar lista-
manna á fyrsta fund fullskipaör-
ar hússtjórnar. Þá lágusamningi
samkvæmt fyrir umsagnir lista-
manna um umsóknir þær um
starf listráðunautar og fram-
kvæmdastjóra sem höföu verið
lagðar fram á áðurnefndum fundi
hússtjórnar hinnar fyrri viku
fyrr. Tittnefhdir samherjar Sjöfn
og Davið segja að hvorki hafi
fylgt umsögnum listamanna rök
né skýringar jafnframt þvi sem
þau kvarta undan þvi að lista-
menn skuli hafa leyft sér að stig-
breyta lýsingarorðið hæfur, og
kalla þar meö fariö út fyrir verk-
svið sitt.
Hverjum er ætlaö að skilja
þetta? Þau virðast rugla sinum
viðsemjendum saman viö kvið-
dóm sem sumsstaðar tiðkast og á
að segja einfaldlega: sekur —
ekki sekur.
Einsog nú er komið þykir rétt
aö birta umsagnir listamanna um
umsækjendur.
■ Sú fyrri hljóðar svo:
Félag Islenskra myndlistar-
manna hefur fengið til umsagnar
umsóknir um stöðu listráðunauts
að Kjarvalsstöðum samkvæmt
nýgerðu samkomulagi milli
Reykjavikurborgar og BIL og
FtM. Samkvæmt meðfylgjandi
gögnumhafa Þóra Kristjánsdótt-
ir og Ólafur Kvaran lokið fil.
kand. prófi I listasögu og listfræði
og öðlast reynslu við sýningar-
uppsetningu og sýningarhald.
Ólafur hefur auk þess lokið fyrri-
hluta doktorsprófs og virðist
menntun hans og starfsreynsla
viöfeðmari einnig að öðru leyti.
ólafur nýtur trausts samtaka
listamanna og leyfum við okkur
þvi að mæla eindregiö með hon-
um istarf listráðunauts Kjarvals-
staða.
Hjörleifur Sigurðsson þáver-
andi formaður undirritar þetta i
nafni FÍM.
Hin siðari er svona:
Stjórn Bandalags fslenzkra
listamanna hefur fjallaðum stöðu
listráðunautar aö Kjarvalsstöð-
um og önnur gögn sem liggja fyr-
ir, og lftur svo á aö ólafur Kvaran
hafi nokkra sérstöðu hvað mennt-
un snertir og starfsreynslu, og er
það mat listamanna að hann sé
hæfastur til starfsins, þótt Þóra
Kristjánsdóttir fullnægi einnig
hæfniskröfum aö menntun og
starfsreynslu.
Stjórn Bandalags islenzkra
listamanna mælir eindregið með
þvl að Ólafur Kvaran veröi ráðinn
til starfsins.
Forseti Bandalags Islenzkra
listamannaundirritarþetta i þess
nafni.
Þetta hlutlæga mat listamanna
byggist fyrst og fremst á þeim
gögnum sem lágu fyrir, það er
byggt á upplýsingum sem ekki er
hægt aö vefengja, þetta er þaö
sem kallað er faglegt mat þeirra
sem gerst þekkja til, listamanna
á heimavangi þeirra. ABvifandi
fólk sem skolast inn á Kjarvals-
staði til áhrifa vegna umferöar-
slysa I stjórnmálalifinu veit varla
betur um þessi mál en þeir sem
eyða ævi sinni á þessu sviöi. Það
þýðir ekki fyrir DavIB Oddsson að
reyna að draga okkur niður á sitt
plan til þess að argast út af per-
sónum umsækjenda. Reyndar
hefði slíkt sizt oröið Þóru til
trafala þar sem ég veit ekki ann-
að en hún njóti almennrar vel-
vildar í röðum listamanna, og
sárt hún skuli ómaklega dragast
inn I þessa deilu, enda ekki fyrir
okkar verknað.
Að Kjarvalsstöðum biður
mikið og margþætt starf, og er I
hendi þess sem tekur við f þvi aö
móta það aö mörgu leyti, og er að
sjálfsögðu fullt starf. Þar kemur
margt til. Þó ekki væri nema
rækja skyldurnar við Jóhannes
Kjarval, stundum er gripið til
þess að dreifa málum með þvi að
hjala marklaustum hann. Hingaö
til hefur litið farið fyrir þvi að
starf væri unniö á vegum hússins
Kjarval til sæmdar ef undan eru
skildar sýningar á verkum hans,
en til þeirra er iðulega kastaö
höndum svo að varla er vansa-.
laust. A einum tyllideginum
fyrir löngu meðan Kjarval
lifði var gleðimót af þvi efni
að þáverandi ' menntamála-
ráö þóttist gefa Kjarval þá
afmælisgjöf að samþykkja að
nú yrði farið • að skrásetja
öll verk hans. Ekki veit ég
til þess aö það starf sé hafið
nema ef væri viðleitni fyrrver-
andi framkvæmdastjóra listráðs
Aðalsteins Ingólfssonar sem
aldrei haföi vinnufrið í húsinu
vegna valdastreitu við skjólstæð-
ing stjórnmálamanna, svonefiid-
an forstöðumann hússins Alfreð
Guðmundsson, verklausan mann
eftir þvi sem bezt er vitaö. Einnig
væri eðlilegt að á vegum þessa
húss væri unniö rannsóknarstarf I
sambandi við listrænt mat á ævi-
starfi Kjarvals og þýðingu þess
fyrir Islenzka menningu, og
list i vlöari skiln h. gi.
Samkvæmt gögnum hefúr Ólaf-
ur Kvaran viötækasta starfs-
reynslu umsækjenda eftir þvi
sem við listamenn fáum bezt séð.
Hann hefur verið i fuilu starfi í
Listasafni tslands i nokkur ár,
unnið þar við sýningar einkum og
fræðslustarf ýmiskonar á vegum
safnsins sem hann hefur skipu-
lagt, og flutt fyrirlestra um is-
lenzka og erlenda nútimalist;
ennfremur unnið að skrásetningu
og önnur störf sem til falla i aöal-
listasafni þjóðarinnar. Auk þess
hefur hann unnið rannsóknar-
störf, svo sem vegna doktorsrit-
gerðar sinnar sem er á sviði
tuttugustu aldar: listar Islenzkrar.
Ennfremur hefur hann unnið við
uppsetningu siningar i öörum söl-
um en safnsins svo sem að Kjar-
valsstöðum og I Norræna húsinu
þar sem hann stóö fyrir sýningu á
verkum Jóns Engilberts I fyrra
ásamt öörum manni. Hann er for-
stöðumaður Listasafns Einars
Jónssonar og ber ábyrgð á þvi.
Auk þess hefur hann kennt lista-
sögu við tvo menntaskóla i
Reykjavik, og skrifað um mynd-
list I blöö og tlmarit og kynningar
i sýningarskrár. Þessi starfs-
reynsla var drjúg á metaskálun-
um þegar listamenn fjölluöu um
máliö; þvi þótti hann heppilegast-
ur umsækjenda til þessa starfs,
og ekki sizt við þær aöstæöur sem
eru og hafa veriö að Kjarvals-
stöðum.
Þau félagarSjöfnogDavið hafa
rukkað listamenn um rök, og hef
ég nú gert opinskáa grein fyrir
þeim.
Kjarvalsstaðir verða aldrei
menningarmiðstöö án listamanna
fremur en Borgarleikhús geti lif-
að án leiklistarfólks. Það verður
Framhald á 18. siðu
Eftir Thor Vilhjálmsson