Þjóðviljinn - 22.04.1979, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 22. apríl 1979.
Fyrir mannsaldri eða svo, þegar útvarpið var eini
áreiðanlegi fréttafjölmíðiII landsmanna, þurftu
fréttamenn þess að leggja sig mun meira fram til að
miðla löndum sínum úr grunnum upplýsingabrunni
þeirra tíma. Þetta voru menn með léleg tæki en mik-
inn stíi. Stefán Jónsson var einn þeirra. Hann er
alþingismaður núna, en djúp og gamalkunn útvarps-
röddin ásamt vönduðu orðfarinu kemur upp um fyrri
starfa Stefán Jónsson hefur stíl yfir sér.
Teikning og texti: Ingólfur AAargeirsson
— Eg hóf störf sem frétta-
maöur útvarps 1. aprll 1946,
segir Stefán og otar kaffikönn-
unni aö undirrituöum. Viö sitj-
um I risibúöinni á Flókagötunni.
(„Þaö eru skringilegar hvitar
svalir á húsinu”, sagöi Stefán i
simann, þegar hann útskýröi
fyrir mér leiöina.)
— Þar voru fréttamenn fyrir
þeir Björn Franzson, Hendrik
Ottósson og Axel Thorsteinsson,
sem var náttúrulega fyrst og
fremst búfræöingur. Þetta var
furöulega gott liö. Og Jón
Magnússon var afbragös yfir-
maöur fréttastofu . Haföi flest
þaö sem slikan mann þarf aö
prýöa. Siöar fluttum viö frétta-
stofuna á Klapparstig 36. Þaö
var áriö 1948, sama dag og
Gandhi var myrtur. Þá þurfti
ævinlega aö ganga niöur i Thor-
valdsensstræti og lesa fréttirn-
ar. Eitt skipti átti fréttamaöur-
inn, séra Emil, aö vera kominn
meö fréttirnar niöureftir fyrir
klukkan átta til upplesturs, en
hreinlega gleymdi sér. Þetta
var á laugardegi og séra Emil
haföi leigöan sumarbústaö upp I
Mosfellssveit. Hann stóö þvi
uppi á baröi viö garöyrkjustörf
um niu-leytiö, þegar jeppi Jón-
asar útvarpsstjóra birtist. Jón-
as Þorbergsson beitti sérstak-
lega viökunnarlegum aöferöum
viö aö aga sitt fólk. Hann úr-
skuröaöi, aö séra Emil skyldi
ekki vera treyst fyrir fréttum
niöur I Thorvaldssensstræti
framar. Séra Emil undi þeim
dómi vel.
— O —
Stefán stingur pipunni i
munnvikiö.
— Þá var Nyborg i næsta
nágrenni viö okkur. Stefán tek-
ur eftir spurnarsvipnum á
biaöamanni.
— Þú ert kannski of ungur til
aö muna Nyborg? Nyborg var
vinbúö ATVR og þar var einnig
svartidauöinn bruggaöur i
austurenda hússins. Fréttastof-
an var fastur sláttustaöur og
þar komu þeir oft viö hjá okkur
vinirnir. Neöri hæöin — þar sem
nú er biljard — var einnig
hentug til afdreps, og
kolakjallarinn fastur gististaöur
fyrir suma. Einnig var
Skömmtunarstööin á neöri hæö
og þar voru bekkir fyrir þá sem
vildu halla sér.
En fyrir utan Nyborg stóöu
iðulega menn eins og Beggi og
FrikkiTomm. Jónas segir t.d.
frá þvi i bókinni um kadettinn,
þegar Beggi s'pyr Frikka
Tomm: „Hvaö myndir þú gera
ef sjórinn yröi aö brennivini?”
Og Frikki svarar: „Ætli maöur
reyndi ekki aö slá fyrir blandi? ”
A meðan Stefán treöur i plp-
una er hann spuröur um vinnu-
brögöin á fréttastofunni áöur
fyrr.
-Viö áttum aö skiptast á I inn-
lendum og erlendum fréttum,
segir hann. Að visu var séra
Emil einungis I innlendum.
Slminn var mikiö notaöur i
sambandi viö innlendar fréttir,
en viö hlustuöum mikiö á er-
lendar útvarpsstöövar og þá
eingöngu á enskar — BBC — og
skandinaviskar stöövar, bæöi
Osló og Kaupmannahöfn. Menn
fengu fljótt æfingu aö taka upp
þessar fréttir. BBC t.d. var meö
Oversea Service, Home News
og European News. Þessu var
útvarpaö hjá þeim sem klukku-
tima fréttum, einnig sendu þeir
á svokölluöum „dictation
speed” (rithraöa).
Fyrsta fréttasending hjá okk-
ur hófst klukkan 8.30 og viö
þurftum aö vera komnir tii
starfa fyrir klukkan sjö. Viö
lásum sjálfir. Siöan var lota
til hádegis. Við vorum ekki meö
nema fimm fréttasendingar,
færri á sunnudögum og um
helgar. Þetta var tviskipt vakt.
Fyrstu árin fóru menn ekki
frétta- eöa þáttaleiöangra.
Tækin voru líka svo þung og stór
aö erfitt var aö flækjast meö
þau úr húsi. Þetta voru
stálþrábartæki sem gengu fyrir
batterium eins og notuð eru i
bílum. Fyrsti reportage-leiö-
angurinn var farinn 1949. Ég fór
þá einn túr meö Agli Skalla-
grimssyni á Halann. Haföi meö
mér stórt og vont tæki. Þetta
vara afskaplega erfiöur túr, og
Ég
hef
alltaf

dýrkað garpskapinn
það tók heilan mánuð að fylla
togarann. Viö þurftum iöulega
aö leita vars á Patró og öörum
stööum. Or þessari reisu uröu
fjórir 20 minútna þættir. Viö
urðum aö skrifa allt niöur á
papplr af stálþrjeöinum og siö-
an spila glefsur| af stálþræö-
inum yfir á grammófónplötur —
rúllur — til aö geta skeytt rétt
inn. Þetta var ægilegt verk. Viö
gátum ekki klippt þá.
— O —
— Ariö 1948 fengum viö þráö-
lausan fjarrita frá Þýskalandi.
Hann hét Hellschreiber. Þetta
var ræma, sem fúngeraöi þann-
ig, aö þaö var stálfjöður sem
vibreraði, en spirahjól undir
tækinu sem^krifaöi meö bleki á
ræmuna. Þetta var oft á tiðum
illlæsilegt hrafl, en með timan-
um komust menn upp á lag aö
geta I eyðurnar og lesa hrafna-
sparkiö.
Einu sinni geröist þaö, aö
fyrir vltaverðan misskilning
lenti fölsk frétt af þessum
Rætt viö
Stefán
Jónsson
mann
ræmum inn á forsiðu Timans.
Stórri frétt af gagnmerkri
hrútasýningu var kippt út, en
Hellschreiberfrétt um meint
kvennafar Siamskonungs var
skellt inn i staðinn. Svona gat
veriö erfitt að lesa af
Hellschreiber.
Blár pipureykurinn liöast um
rökkvaöa stofuna.
— Fréttastarfið var þræla-
vinna. En þaö var alltaf gaman.
Viö getum sagt aö þetta hafi
verið skemmtileg vinna, þangað
til maöur var oröinn leiður á
henni.
— O —
Viö ræöum áfram um útvarp-
iö. Komum inn á þáttinn umtal-
aða, þegar Stefán tók viötal viö
okurlánarann án vitundar hans.
( Þetta var tekiö upp á njósna-
tæki. Stálþráðartæki meö
tveggja tima spólu. Míkrófónnin
var annað hvort armbandsúr
eöa blóm. Ég notaði hvortugt,
en hafði hljóönemann i hend-
inni, og gasbindi reifað um
höndina eins og ég væri brotinn.
Hann talaði þvi beint ofan i
hljóðnemann án þess aö vita
þaö.”) En eru þetta heiöarleg
vinnubrögð?
— Mörkin eru skýr I minni vit-
und, segir Stefán meö festu.
Þeir menn sem halda sér innan
laganna og almenns velsæmis
eiga heimtingu á heiðarlegri
meöhöndlun. En þeir sem spila
fyrir utan, veröa einnig aö sætta
sig viö aö aðrir gera slikt hiö
sama.
Þessiokurlánaribauö mér 100
þúsund króna lán á 5%
mánaðarvöxtum. Þaö eru 60%
vextir á ári. A 18 mánuöum var
höfuðstóllinn étinn upp. Þetta
þættu bara nokkuö góö kjör i
dag.
Annars voru forboöin mörg i
þá daga. Ég man þó aldrei eftir
þvi, aö viö höfum brotið frétta-
reglur. Viö pössuöum heimildir.
Það geröist aldrei að við bærum
ónafngreindan mann fyrir
ágreiningsastiöi. Jón Magnús-
son heföi rekið sllkan frétta-
mann eins og skot. Opinber
rikisfréttastofa veröur aö vera
klár á sinu.
— 0 —
En finnst Stefáni frétta-
mennskunni hafa hnignað?
— Ég treysti mér hreinlega
ekki til aö dæma um þaö. (Löng
þögn) Eitt finnst mér — mér
finnst framför i blaðamennsku.
Þaö eru meiri peningar fyrir
hendi nú. Hins vegar er stór
afturför i daglegu máli. Aöur
fyrr voru geröar mjög strangar
kröfur til okkar málfar og
framburö. I dag kann fastráðið
starfsfólk útvarps ekki aö kveöa
aö i islensku. Þaö talar meira
og minna múgamál. Eða þá
sjónvarpið! Aherslurnar i lestr-
inum! Hvar hefur þetta fólk
lært? Þaö er eðli þessa máls, aö
þaö veröur aö hljóma. Og til
þess aö þaö geti hljómaö veröur
aö lengja sérhljóöana. Þetta er
skapgeröaratriöi. Eöa þá mál-
fariö á fréttum útvarps! A skir-
dag hlustaði ég t.d. á talandi
dæmi um annarlega notkun orö-
mynda I fréttasendingu út-
varps. Þar var sagt frá hrelling-
um togarasjómanna sem stadd-
ir voru viö Brimnes, en komust
ekki inn Seyöisfjörö sökum Isa.
Greint var frá kvölum þeirra aö
vita af eiginkonum slnum I kall-
færi, en geta ekki komist til
þeirra yfir páskana Siöan var
lesið: „En viö nánari athugun
reyndist isinn mannbærog not-
færöu átta sjómenn sér þaö.”
Þá fannst mér ég heyra rödd
Helga heitins Hjörvar aö ofan:
„Seint leiöist Ægi konungi aö
aga sjómenn vora!”
— O —
Nú berst taliö aö Kína. Ariö
1967 hélt Stefán Jónsson til
landsins til aö kynna sér menn-
ingarbyltinguna.
— Ég var búinn aö heyra i
fréttum, að kinverskir
kommúnistar svivirtu grafir
kristinna manna. Vegna sér-
þekkingar minnar á erlendum
fréttastofum trúöi ég þessu
mátulega, en vildi kynnast Kina
af eigin raun. Viö Sigurður
Róbertsson rithöfundur rass-
skelltumst um landiö þvert og
endilangt frá sjö aö morgni
þangaö til viö duttum út af á
kvöldin.
Hver einasti dagur var merki-
legt ævintýri. Viö hittum margt
gott fólk, eins og Maó formann
og Sjú En-læ. Viö hittum
einnig krakkana við tækni-
háskólann I Peking, sem byrj-
uöu menningarbyltinguna. Svo
komum viö meö Rauöa kveriö
heim, sem Brynjólfur þýddi.
Annars spuröi ég Sjú En-læ
hvernig honum findist enska
þýöingin á Rauöa kverinu, og
hann sagöi aö allra bestu bók-
menntaráögjafar sinir teldu
hana ekki betri getað veriö. En
sjálfur var hann enskmennt-
aöur. Rauöa kveriö er hins veg-
ar pip.
Menningarbyltingin var
merkilegur atburöur. Þetta var
bylting sem byggöist á siöferöi-
legum grunni frekar en efna-
hagslegum. En hún tókst nú
svona eins og raun ber vitni.
Hvern þann mann sem þá heföi
sagt mér, aö Kinverjar ættu
eftir aö ráöast inn i Vletnam ár-
iö 1978, heföi ég sagt lygara og
orðiö óskaplega reiöur viö hann.
Menningarbyltingin jvar raun-
veruleg bylting. Hún var bylting
viö embættismannakerfiö.
Fyrir tiö siöustu vinstri stjórnar
á Islandi mun láta nærri að eng-