Þjóðviljinn - 22.04.1979, Qupperneq 13

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 22. aprll 1979.
Sunnudagur 22. aprfl 1979. ÞJÓÐVILJINN SIÐA 13
Ríkarður Ö.
Pálsson:
Múslk og
mannlíf
RÆTT VIÐ FLAUTULEIKARANN
MANUELU
WIESLER
MANUELA WIESLER
heitir f lautuleikari. Hún er
af austurrísku bergi brotin
einsog tónskáldið og
st jórnandinn Páll
Pampichler Pálsson og
kennir sig i símaskránni
við Helmóð föður sinn að
rammíslenzkum sið. Hún
er gift Sigurði I. Snorra-
syni klarinettleikara í Sin-
fóniuhljómsveit Islands og
eiga þau tvö börn.
Um einleiksferil
Manúelu er það að segja,
að hún hefur vakið vaxandi
athygli siðustu ár, einkum
upp úr listahátíðinni í
fyrra og í vetur, þar sem
hámarkið var hugsanlega
leikur hennar í 10 ára
gömlum f lautukonsert eft-
ir Francaix á sinfóníutón-
leikunum 22. apríl. ör
framför hennar undan-
farin ár hefur vakið verð-
skuldaða hrifningu bæði ís-
lenzkra og erlendra tón-
listarunnenda.
A næstu vikum veröur hún á
ferö og flugi um Vfn, Parfs og
London. Svo er væntanleg á is-
lenzkan markaö plötubreiöskifa
frá hljómplötuútgáfufyrirtækinu
Steinhljóöi sem varöveitir flautu-
hljóm Manúelu, ýmist i einleik
eöa meö hinum ágæta pfanista
Julian Dawson-Lyell, sem
Manúela hefur starfaö meö á
annaö ár. Steinhljóö er runniö frá
Steinari hf. og Hljóöritun, en
slöarnefnt upptökustúdió haföi
eins og kunnugt er frumkvæöi um
þá athyglisveröu nýjung aö gefa
út röö af plötum meö nýrri is-
lenzkri listtónlist eöa íslenzkum
flytjendum eöa hvoru tveggja.
Platan var tekin upp i rikisút-
varpinu þegar f október i fyrra,
en veröur eftir siöustu sólar-
merkjum aö dæma fyrst komin i
verzlanir seinnipartinn i aprfl.
Tvö islenzk verk veröa á plöt-
unni, Intermezzo frá barnaóper-
unni „Dimmalimm” eftir Atla
Heimi Sveinsson og Kalais eftir
Þorkel Sigurbjörnsson. Kalais
var forngrlsk goösagnarpersóna,
sonur noröangustsins Bóreasar.
Þess utan veröur á plötunni
Chant de Linos eftir Jolivet I
„grlskum” stll, Dlvertimentóeöa
Afþreyja eftir Francaix og hin
strembna Sónatina Pierre
Boulez, sem er frá þvi fyrir
Þarmastaöarskeiö hans,eöa 1946.
Annars er áhugi islenzkra tón-
skálda á möguleikum flautunnar
farinn aö aukast verulega.
Sumarmál Leifs Þórarinssonar
(„mjög skemmtilegt verk”, segir
Manúela) fyrir sembal og flautu
frumfluttu þær Helga Ingólfsdótt-
ir 1 Skálholti i fyrra; það var lofað
f hástert af gagnrýnendum f Köb-
en f nóvember og veröur á dag-
skrá stallnanna næsta laugardag
á Tónlistardögum á Akureyri. en
viku sföar í Bústaöakirkju i
Reykjavik. Fyrir 2 árum fóru
Manúela og Snorri Birgisson um
Noröurlönd meö Næturfiörildi
eftir Atla, stemmningsrfkt verk
sem flutt er viö kertaljós. Enn má
nefna Gunnar Reyni Sveinsson og
nýliöana Hjálmar Ragnarsson og
Askel Másson, sem allir hafa
samiö eitthvaö fyrir flautu,
en Manúela mun t.d. leika ein-
leiksverk á plötu Askels, sem ver-
iö er aö taka upp, einni af 10
platna serfu Steinhljóös. Annars
hefur hún einnig fengizt viö létt-
vægari verkefni f hinum svo-
kallaða ,,sessjón”-bransá, leikiö
inn á allskyns „jólalagaplötur”
og þvfumlfkt — og haft gaman af.
ÞAÐ HAFÐI staöiö til lengi aö
lfta viö hjá Siguröi og Manúelu
vestur á Bárugötunni. Loksins
eftir tónleikana f Félagsstofnun
stúdenta I öndveröum aprfl tók ég
á mig rögg og rölti upp Grjóta-
þorpiö i noröangjólu og sólskini.
Þau hjónin búa til leigu f gömlu
þrilyftu steinhúsi. Þvf fylgir
nokkurt rask fyrir hljóöfæraleik-
ara að veröa aö fara aö heiman til
aö geta æft sig seint á kvöldin og
um helgar, eins og er f augnablik-
inu. Þá er vel kunnugt aö allir
leigutakar eru ófriöaöir allt áriö
fyrir 'duttlungum húseigenda á
þessu landi. Þess vegna eru hjón-
in aö kaupa sér litiö hús á næstu
grösum, „þaö minnsta I bænum”.
Þaö er þvi ekki hægt aö væna
hjónin um iburð f heimilisháttum
eins og á stendur, en eins og
Manúela oröar þaö, er andinn
meira viröi en frystikistur. Þaö
sló undirritaöan, hve margir taka
sér slikt I munn f dag af algerri
markleysu, þegar allt stritiö i
raun og veru fer f haröviö og
hógreiöar.
Foreldrar Manúelu Wiesler eru
ekki tónlistarfólk; móöir hennar
var ballettdansari . og Helmut
Wiesler er sjónvarpskvikmynda-
framleiöandi. Manúela byrjaöi aö
„gutla á hljóöfæri” og búa til lög
sjö ára gömul, en þegar for-
eldrarnir sföar skildu, varö hún
oft aö vera ein heima á upp-
vaxtarárunum og „þurfti aö fá
útrás”, eins og hún kallar. Hún
fæddist I Brasillu og var þar f tvö
ár, en fluttist svo til Vinarborgar.
Skirnarnafniö er sennilega til
minja um latneska Amerfku.
Svonefnd klassisk hljóöfæri
skipta tugum. Af hverju varö
endilega „Flöte traversiðre”
hlutskörpust?
„Ég heyröi einu sinni spilaö á
flautu f útvarpinu”, brosir
Manúela, „og þá vissi ég strax:
þetta er mitt hljóðfæri! Þaö tók
svo þrjá mánuöi aö sannfæra for-
eldra mfna um þaö, en þaö endaöi
meö aö þeir gáfu mér alvöru
þverflautu f jólagjöf, þegar ég var
tfu ára. Ég haföi áöur glamraö á
öll hljóöfæri sem ég komst I,
pfanó, munnhörpu blokkflautu.
Ég söng voöa mikið... en þetta
hætti allt saman, þegar þver-
flautan kom inn I spilið”.
Þaö var tónn flautunnar sem
geröi útslagiö, telur Manúela, og
hiö nána samband manns viö
hljóöfæriö. Þaö sem heillar hana
mest viö hljóöfæriö I dag er,
hvernig tilfinningar geta komið
ósjálfrátt fram... flautan getur
oröiö bókstaflega klökk. En lfka
ógnvekjandi, ef Manúela fær ein-
hverju ráöiö. Hana langar til aö
gera flautuna aö dramatlsku
hljóöfæri. Færa út styrkleika-
sviöiö. Auka fyllingu þess. Ég hef
á tilfinningunni, aö hún ætli sér
líka aö láta heiminn vita af þvl.
Metnaöurinn er á sinum staö.
Af einskærri rætni spyr ég:
Hvers vegna varö ekki frekar
fiölan fyrir valinu? En um þaö
tjóir ekki aö tala. Fyrir Manúelu
er aöalatriöi aö tjá sig meö
andardrættinum.
Fyrr mundi hún taka upp söng
en aö leggja stund á strengja-
hljóöfæri.
Er ég spuröi, hvort hún heföi þá
rekiö sig á aö hún væri meö stærri
lungu en aörir, gall við hlátur.
„Alls ekki. Ég haföi litiö úthald
til aö byrja meö. En þaö er bara
þjálfunaratriði”.
Þótt furöulegtmegi telja er tón-
listarstarf ekki f eins háum met-
um f Austurrlki og vísindi, bók-
menntir og leiklist, eins og þaö er
nú rótgróiö tónlistarland. Móöir
Manúelu var lengi vel hörö á þvf
aö stelpan ætti aö læra eitthvaö
almennilegt og fara I háskóla.
Þegar hún var 16 ára nýút-
skrifaöur einleikari frá Vfnarkon-
servatóriunni meö hamslausar
hugmyndir um eigin færni, stóö
til boöa aö fara til Parisar i fram-
haldsnám, en mamman var lengi
á móti förinni, þótt hún heföist aö
lokum. Marion, kennari hennar f
Parfsarborg, lét hana byrja á
byrjuninni aftur. Skalar, skalar,
skalar. Hinar „17 daglegu æfing-
andardrœttinum
ar” Taffanels og Gauberts voru
bæöi morgunbæn og kvöldbæn.
„En ég haföi ofsalega gott af
þvi”, viðurkennir Manúela þakk-
látum rómi.
A meöan kaffibollar hverfa eins
og dögg fyrir sólu, berst talið út
og suöur. Um fræga flautu-
virtúósa. Um tónskáld liöinna
tfma. Um forn hljóöfæri („Vissu-
lega gæti ég hugsað mér aö spila
Bach á tréflautu, en góöar tré-
flautur kosta skildinginn”).
Austurlenzka flautumúsik ber á
góma en passant— þverflautan á
sér elzta sögu f Kína — og
„japönsku blástursaöferðina”,
sem margir tréblásarar tala um
en fáir nenna aö standa i aö til-
einka sér, nema ef vera skyldi
Heinz Holliger óbóseiöskratti.
Aöferöin gengur út á aö geta blás-
ið viðstööulausan tón m.a. nota
munnholiö til blásturs óháö
andardrætti lfkt og pipusekk.
Heföi frægasti amatörfleytill
upplýsta einveldisins, Friörik af
Prússiá, • verið þetta upplýstur,
heföi Quantz kennari hans ekki
þurft aö spretta upp og æpa bravó
i hvert skipti sem Frissa skorti
loft f miðjum frasa, eins og sagan
segir...
Japönsk tónlist kemur sumum
vesturlandabúum fyrir sem bæld
og fjarræn, en þótt hún sé kröpp
og einföld aö gerö, getur hún samt
sagt mikiö. Manúela viöurkenndi
aö hafa fremur lftiö kynnt sér af
þeirri tónlist hingaö til, en meö tíö
og tfma gæti annaö oröiö upp á
teningnum.
öllu iönari hefur hún hins vegar
veriö viö aö setja sig inn f nýjustu
tækni og vfsindi viö framköllun
samhljóma. Sé vissum fingra-
gripum og varastillingum beitt,
geta flest tréblásturshljóöfæri
nefnilega gefið frá sér tvf- og
jafnvel þrihljóma. A enskunni,
sem allt kann aö nefna, heitir
þetta „multiphonics” og er tölu-
vertnotaö i tónverkum siöari ára.
Þaö er búiö aö rita margar bækur
Manuela töfrar fram flókinn kafla lir sónatlnu Boulez fyrir viömælanda
sinn.
um máliö, en meö þvf aö maöur
haföi hina fjölmörgu framsæknu
flautunemendur fslenzka lýö-
veldisins I huga, baö ég Manúelu
aö mæla meö einni sérstakri og
hún reyndist vera „The Avant
Garde Flute” eftir Thomas
Hovel, University of California
Press, 1974.
„Þaö er nú eitt sem vantar i
flautukennslu viöa I dag”, segir
Manúela áhyggjufull á svip. „Þaö
er allt of lftiö af nútfmamúsfk og
nútimatækni. Og formgreinlngu.
Krakkar fá aörenna sér i gegnum
merkileg verk án þess nokkurn
tima aö athuga hvernig þau eru
byggö upp”.
Þarna nálgumst viö skemmti-
legt umhugsunarefni, aö mér
finnst, I músik. A einleikari
sjálfur aö semja kadenzur f kon-
sert?
Manúela segist hafa skömm á
ööru. Hún semur sfnar eigin
kadenzur, eöa jafnvel spinnur á
staönum, þar sem þaö á viö, þ.e.
þegar ekki er kadenza fyrirliggj-
andifrá hendi tónskáldsins sjálfs,
eins og eölilegt þótti á dögum
gömlu meistaranna. Smekkur og
skilningur manna er alltaf aö
breytast, og þótt Joachim og
Kreisler hafi verið miklir snill-
ingar er ekki þar meö sagt, aö
þeir hafi veriö hinztu múllar æja-
tollanna. Allavega hvetur
Manúela óspart sinn nemanda til
eigin kadenzugeröar.
Viö erum sammála um ágæti
þeirrar iöju. Þaö er útrás, ögun
og sjálfsmælikvaröi aö þvi aö
leggja eitthvaö i belg frá eigin
brjósti um gömul og góö stef, „ef
maður hefur eitthvaö aö segja”.
Aö minnsta kosti finnst okkur
mætti vera miklu meira gert af
þvf I tónlistarskólum nú á dögum.
Hljóöfæraleikur er tvennt.
Maöur veröur að hafa eitthvaö aö
segja. En maöur veröur einnig aö
geta komiö þvf frá sér. Tækni,
reynsla og sjálfsstjórn eru þættir
sem haldast I hendur og auövelda
manni að koma efninu á leiö. En
allt of oft kafna góö skilaboö i
fæöingu út af bælingu og tauga-
óstyrk. Væri nokkurt sérstakt ráö
sem Manúela mundi gefa frónsk-
um flautunemendum viö þvf?
Svariö er stutt og laggott:
„Æfa tækni!” segir hún og
leggur áherzlu á, aö góöar visur
eins og tónstigaæfingar veröa
sjaldan of oft kveðnar.
En segjum nú aö þér ligg; eitt-
hvaö á hjarta. Þú hafir tækni,
Kunnáttu. Sviösreynslu. Samt
vantar oft herzlumuninn á aö þú
náir þessu ólýsanlega sambandi
viö áheyrendur, sem er aðal góös
listamanns. Þetta samband á
eitthvaö skylt viö hæfileikann til
aö geta tekiö sjálfiöúr sambandi
og einbeitt sér aö þvl aö veita
öörum, óhamlaöur af duldum og
brostnum hvötum. Fyrirbrigöiö
er jafn auöfinnanlegt venjulegum
tónleikagesti og þaö er skörum
spekinga torræð gáta.
Ég spuröi Manúelu Wiesler,
hvernig hún færi að þessu. Væri
t.d. leiö aö fara aö eins og sumir
ku nota viö sviðsskrekk, nefnilega
aö einbeita sér aö einhverri
ákveöinni persónu i salnum?
Nú brosir Manúela sinu breiö-
asta morgunlenzka Mónu Lisu
brosi.
„Þaö liggur kannski i þvl hvaö
mér þykir óskaplega vænt um
áheyrendur mina”, segir hún.
„Ég held ab þaö hafi fyrst komið
fram, þegar ég byrjaöi aö spila
opinberlega f Vfnarborg fjórtán
ára gömul. Þá rann þaö fyrst upp
fyrir mér, aö þetta yröi mitt lifs-
starf”.
„Þaö er stórkostlegt”, bætir
hún viö, „þegar maöur finnur
eins og rafstraum fara á milli sin
og áheyrandans. Þegar viö Helga
Ingólfsdóttir lékum f Skálholti f
fyrrasumar fyrir heila rútubfls-
farma af feröamönnum, þá gerö-
ist þetta einu sinni. Allt f einu. Ég
hef sjaldan átt betri áheyrn aö
fagna.
Eftir aö rútan var farin aftur til
Reykjavikur spuröist ég fyrir um
hvaöa fólk þetta heföi verið, og
var mér þá sagt að þab heföi ver-
ið sjúklingar frá Kleppsspitalan-
um. Ég held aö þaö atvik liöi mér
seint úr minni. Þaö var yndis-
legt”.
—RÖP
„Mig langar
til að gera
flautuna að
dramatísku
hljóðfœri”
„Mér þykir
ákaflega
vænt um
áheyrendur
mína ”
„Ég átti að
læra
eitthvað
almennilegt”