Þjóðviljinn - 10.08.1979, Side 7

Föstudagur 10. ágúst 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Hvernig stendur á því aö samningsfyrirkomulagi sem heldur
stórum hópi leikara utan atvinnuleikhúsanna skuli ekki þegar í
staö breytt? Af hverju hefur F.I.L. ekki sinnt umleitun Þjóð-
leikhússtjórnar um sveigjanlegra samningsfyrirkomulag?
Jón
Viðar
Jónsson
Hvert stefnir Félag
íslenskra leikara?
Þjóöleikhússtjóri og formaö-
ur Félags islenskra leikara hafa
veriö að skiptast á orösending-
um á siöum Morgunblaösins
undanfariö og er tilefnið ákveö-
in ummæli Sveins Einarssonar i
viötali viö blaðiö fyrir hálfum
mánuöi. Sveinn segir þar skoö-
un sína aö stokka þurfi upp
samninga leikhússins viö stétt-
arfélag leikara, F.I.L., og
gera þá sveigjanlegri, f þeim til-
gangi aö gera leikhúsinu kleift
aö ráöa fleiri unga leikara á
byrjendasamning, eins og hann
kemst aö oröi. Viö þessi orö sér
svo Gísli Alfreösson, formaöur
F.I.L., ástæöu til aö gera at-
hugasemd skömmu siðar. At-
hugasemd hans getur vart talist
sérlega greinargóö og á köflum
er hún svo óljós aö þar viröist
beinlinis veriö aö rugla meö
tæknileg smáatriöi til þess aö
beina athygli manna frá kjarna
málsins. Formaöurinn notar til
dæmis ákvæöi um tilfærslu á
vinnutima sem dæmi um hversu
sveigjanlegri samningar leik-
ara viö vinnuveitendur sina séu
hérlendis en erlendis. Þaö ætti
þó aö liggja i augum uppi aö
vinnutimi þeirra sem þegar eru
komnir á samning kemur þessu
máli ekki nokkurn skapaöan
hlut viö, þvi aö þaö sem um er
aö ræöa er hvort samningar
F.I.L. séu svo opnir afiallirsem
hafa aflaö sér leikaramenntun-
ar geti átt þess kost aö spreyta
sig I einni eöa tveimur sýning-
um i atvinnuleikhúsunum.
Þessa hliö málsins foröast Gisli
Alfreösson vandlega aö ræöa, en
i staö þess skellir hann allri
skuldinni á nisku rikisvaldsins
sem haldi leikhúsunum i fjár-
svelti. Hér ber alveg aö sama
brunni þvi aö þaö sem máliö
snýst fyrst og fremst um er
hvernig þeir fjármunir eru nýtt-
ir sem leikhúsin þiggja frá hinu
opinbera, burtséð frá þvi hvort
þéir mættu ekki vera meiri. En
trúlega er þaö einmitt þessi
skipting sem formanninum er
kappsmál aö veröi sem minnst
rædd, þannig aö öllum veröi
ljóst um hvaö deilt er. Þaö er
vandséö aö tilgangurinn meö
andsvari hans sé annar en sá aö
gera einfalt mál óskiljanlegt og
hjá honum koma ekki fram
neinar upplýsingar sem gagn er
aö og gætu varpaö ljósi á
frammistööu félags hans i
samningamálum.
Uppljóstranir
Þjóðleikhússtjóra
Þvi athyglisveröari eru upp-
ljöstranir Sveins Einarssonar I
fyrrgreindu viötali og árétting
hans á þeim I Mbl. 1. ágúst. Þaö
eitt er út af fyrir sig fagnaðar-
efni aö embættismaöur rikisins
skuli hafa hugrekki til aö rjúfa
þann þagnarmúr sem yfirleitt
er látinn umlykja samninga-
gerö F.I.L. við opinberar leik-
listarstofnanir. Og þaö sem
Sveinn skýrir frá er þess eölis
aö óhjákvæmilegt er aö krefja
forystuliö leikara frekari skýr-
inga á þvi. Greini Sveinn satt og
rétt frá — og á þessu stigi máls-
ins er engin ástæöa til aö efast
um aö hann geri þaö — viröist
augljóst aö F.l.L. hafi gerst sekt
um athæfi sem ég vona innilega
fyrir þess hönd aö eigi rætur aö
rekja til vanrækslu, en sé ekki
fólgið i yfirvegaöri pólitfk.
Sveinn Einarsson segir orö-
rétt: „Stjórn leikhússins hefur,
eftir aö nemendur fóru aö
brautskrást úr Leiklistarskóla
Islands, reynt tvennt: A) Aö fá
rikisvaldið til aö samþykkja
fasta nemendasamninga til eins
árs, einn eöa fleiri fyrir þessa
ungu leikara. B) Aö fá stjórri"
Félags Islenskra leikara til aö
fallast á, aö á fyrsta ári eöa I
fyrstu hlutverkum sé ungum
léikurum greitt lægra kaup á
C-samningi (lausráöiö i einstök
hlutverk) þannig aö leikhúsin
hafi tök á aö gefa fleirum tæki-
færi til aö afla sér leikreynslu.
Hvorugu þessara mála hefur
veriö sinnt”.
r
Aríöandi ráðstafanir
Þessar staöreyndir hljðta aö
vekja þá spurningu hvernig á
þvi standi aö hvorki stéttarfé-
lag leikara né rikisvaldiö skuli
hafa komiö til móts viö þessa
sjálfsögöu kröfu leikhússins.
Þaö sem hér er I húfi er hvorki
meira né minna en framtiö leik-
hússins og þeirra ungu leikara
sem hafa aflað sér undirstööu-
menntunar. Margir þessara
leikara hafa fengiö ónóg tæki-
færi til aö sýna hvaö I þeim býr
og geta þaö tæplega nema þeir
fái aö njóta þeirrar aðstööu sem
atvinnuleikhúsin bjóöa ein upp
á. Sú reynsla sem menn geta
aflaö sér I kennslustofnunum á
þessu sviöi er sjaldnast nógu
mikil til aö skera úr um hversu
góö leikarefni þeir eru; ég tala
nú ekki um búi þessar stofnanir
viö jafn hörmulega aöstööu og
mér skilst Leiklistarskóli Is-
lands geri. 1 atvinnuleikhúsun-
um eiga menn auk þess kost á
aö njóta reynslu þeirra sem
hafa verið lengur i faginu og
þeir eldri geta ekki haft nema
gott eitt af aö vinna meö yngra
fólki meö önnur viöhorf. Leik-
hús sem útiloka nýja starfs-
krafta eru dæmd til að staöna og
merki stöönunar hefur svo
sannarlega ekki skort i Islensku
atvinnuleikhúsi á siðustu árum.
Þaö væri annaö en skemmtilegt
fyrir einhvern sem hlýtur aö
teljast ábyrgur fyrir ástandi
leiklistar aö veröa aö játa á sig
sök I þvi máli.
Vitavert sinnuleysi
Nú er ástandiö löngu oröiö svo
slæmt aö hér hlýtur einn eöa
fleiri sökudólga aö vera aö
finna. Ég hef ekki undir höndum
tölur um hversu margir þeirra
leikara sem L.I. hefur útskrifaö
frá því hann tók til starfa hafa
hlotið náö fyrir augum atvinnu-
leikhúsanna, en hvaöa fastur
leikhúsgestur sem er getur bor-
iö um aö furöulega litill hluti
þessa fólks hefur sést á sviðum
þeirra. Þó aö tugir nýrra leik-
ara séu á atvinnumarkaðinum
hafa litlar sem engar breyting-
ar oröiö á mannvali Þjóöleik-
hússins eöa Leikfélags Reykja-
vikur og þaö sem kannski vekur
mesta furöu manns er aö i rikis-
fjölmiölunum, sem hvorugur
hefur fast starfsliö til leiklistar-
flutnings, sjást og heyrast helst
ekki aðrir en þeir sem þegar eru
i föstu starfi hjá atvinnuleikhús-
unum. Væri aö sjálfsögöu kær-
komiö aö fá skýringu á þessu
ástandi. Leiklistarstofnanirnar
hafa þannig brugöist á mjög
einkennilegan hátt viö þeirri
leikarakynslóö sem tók aö koma
fram á sjónarsviöið meö stofnun
L.l. Tregöan hefur jafnvel verið
svo mikil aö þetta unga fólk hef-
ur neyðst til aö ráöast sjálft i að
stofna leikhús af miklum van-
efnum. Ætti ekki aö þurfa aö
hafa miklu fleiri orö um hversu
skaövænleg þessi framkoma af
hálfu leiklistarstofnana er fyrir
viögang leiklistar i landinu.
Þáttur rikisvaldsins
Og ég fæ ekki betur séö en
meö þvi aö gera skipti Þjóðleik-
hússins viö stéttarfélag leikara
aö opinberu máli, sé Sveinn
Einarsson aö hreinsa sjálfan sig
og stjórn hússins af þessari sök.
Hann vlsar á tvo aðila: rfkis-
valdiö og F.I.L. án þess aö láta
uppi hvort hann telur bera meiri
ábyrgö i málinu. Hvaö rikis-
valdinu viövikur, þá er alkunna
aö I skiptum þess og Þjóöleik-
hússins hefur undanfariö rikt
harödræg sparnaöarstefna, eins
og þaö er kallað á kerfismáli.
Þaö veröur aö ætla aö fariö hafi
veriö fram á sérstaka fjárveit-
ingu til aö standa straum af
nemendasamningum, úr þvi
rikisvaldinu var blandaö I
máliö, og um þessa fjárveitingu
hefur sem sé veriö neitaö. Ekki
er aö efa aö fátækt rikissjóös er
mikil og margt sem ráöamenn
telja þarfara rikisbúinu en
rekstur leikhúss; en hins vegar
kemur þessi uppljóstrun upp um
vægast sagt einkennilega stefnu
i leiklistarmálum af hálfu hins
opinbera. Rikiö heldur nefni-
lega uppi leiklistarskóla, þar
sem tugir leikara hafa veriö
menntaöir fyrir almannafé. En
rikiö kemur einnig I veg fyrir aö
þessu fólki geti oröið eitthvaö úr
þessari menntun meö þvi aö
skapa þvi ekki tækifæri til at-
vinnu. Leikhúsi veröur ekki
haldiö uppi án opinbers stuðn-
ings af einhverju tagi og þvi
ættu að vera hæg heimatökin aö
gæta þess aö ekki veröi of mikiö
framboö á starfskröftum. Ég
ætla ekki aö fara aö velta vöng-
um hér yfir þessum furöulegu
mótsögnum I stefnu rlkisvalds-
ins, enda grunar mig aö þær geti
átt sér flóknar orsakir og aö hér
sé viö fleiri aö sakast en ráöa-
menn eina. Leikarar sjálfir
tengjast þessu máli sem sé meö
ýmsum hætti og þaö er nánast
vonlaust fyrir aöra en þá sem
hafa getað fylgst meö gangi
mála aö tjaldabaki aö gera sér
nákvæma grein fyrir orsökum
þess sem blasir viö I sviösljós-
inu. Þrýstihópar svonefndir
hafa nefnilega sjaldnast þann_
háttinn á að auglýsa pólitik slna
ifjölmiölum og þaö er oftastnær
ekki nema fyrir slysni eða innri
átök aö mál þeirra berast út fyr-
ir mjög þröngan hring þeirra
sem á einhvern hátt eru viö
máliö riönir. Og hvaö sem liöur
stefnu eöa stefnuleysi ráöa-
manna og stjórna leikhúsanna,
þykist ég viss um aö á bak viö
þetta allt saman leymist fyrst
og fremst grimmileg hags-
munabarátta innan leikara-
stéttarinnar sjálfrar.
Hagsmunastrið
leikara
Til þess aö átta sig á forsend-
um þessarar baráttu er nauð-
synlegt aö hafa i huga fáeinar
leiklistarsögulegar staöreyndir.
Um árabil var endurnýjun leik-
arastéttarinnar mjög takmörk-
uöog á siöarihluta sjöunda ára-
tugarins og i byrjun þessa var
óheilavænlegur skortur á leik-
urum i yngri aldursflokkum
tekinn að gera vart viö sig. Ljóst
var aö ef málin héldu áfram aö
þróast meö þessum hætti yrði
verkefnavali leikhúsanna — og
þá er einkum átt viö Þjóöleik-
húsiö — settar heldur fáránleg-
ar skoröur. Eftir aö L.l. haföi
veriö stofnaöur var ekki lengur
ástæöa til aö óttast ójafna ald-
ursskiptingu i Islensku leikhúsi.
Hins vegar má öllum hafa veriö
ljóst frá upphafi aö aukiö fram-
boö á leikurum hlyti aö hafa I
för meö sér harönandi sam-
keppni og aö þeir sem áöur
höföu setiö einir aö kökunni
yröu aö sætta sig viö aö fá eitt-
hvaö minna I sinn hlut en áöur.
Og þaö er full ástæöa til aö
leggja áherslu á aö hér var —
eba öllu heldur er — ekki veriö
aö ætlast til aö opinberir aðilar
og stjórnir leikhúsanna komi til
móts viö ósanngjarnar kröfur
nýs hagsmunahóps. Þaö sem
um er aö ræöa er aö nú verður
aö bæta fyrir áralanga van-
rækslu og hleypa nýju blóöi inn I
leikhúsllkamann. Eins og fyrr
segir verður sú læknisaögerö
ekki framkvæmd án þess aö
þeir sem áöur sátu einir I friöi
og ró viö kjötkatlana leyfi öör-
um aö komast aö. Þaö hafa þeir
ekki gert og þvi miöur er vand-
séö aö annað geti legið aö baki
en hrein og klár eiginhags-
munastefna. A.m.k. get ég ekki
imyndaö mér aörar skýringar á
þeim viöbrögöun F.I.L. sem nú
eru orðin lýöum ljós. Hins vegar
skal ég engan ddm á þaö leggja
hvort stjórn félagsins hefur ein-
faldlega gefist upp fyrir
hagsmunatogstreitu innan þess
eöa hvort hún stendur ákveöiö
vörö um hagsmuni þeirra sem
þegar eru komnir I feitt hjá
stofnanaleikhúsunum. A meöan
hún hefur ekki gert hreint fyrir
sinum dyrum, hlýtur hún þó aö
liggja undir grun um aö vera
tæki annarrar fylkingarinnar i
þvi innanstéttarstriöi sem upp
er komiö meöal leikara. Og þvi
miður er þaö ekki sú fylkingin
sem hefur betri málstaðinn.
Hvað er F.Í.L.
að fara?
Báðir leikhússtjórar stofn-
analeikhúsanna tveggja I
Reykjavik hafa nú lýst yfir aö
þeir telji rlkjandi samnings-
fyrirkomulag viö leikara úrelt
og bagga á þvi listræna starfi
sem þessum stofnunum er ætlaö
aö rækja. Þetta eru mjög alvar-
legar staðhæfingar og gefa til-
efni til margra spurninga. Ráöa
þrýstihópar leikara meiru I
málum leikhúsanna en þeir sem
eiga aö stjórna þeim að forminu
til? Eða hvernig stendur á þvi
aö samningsfyrirkomulagi sem
heldur stórum hópi leikara utan
atvinnuleikhúsanna skuli ekki
þegar I staö breytt? Af hverju
hefur Félag islenskra leikara
ekki sinnt umleitunum Þjóöleik-
hússtjórnar um sveigjanlegra
samningsfyrirkomulag? Á þessi
afstaða sér fleiri skýringar en
eiginhagsmunastefnu ákveöins
hóps innan leikarastéttarinnar?
Þessum spurningum verður
vonandi svaraö opinberlega af
þeim sem betur þekkja til þess-
ara mála en undirritaöur.
Góð verslunarmannahelgi
Nú er mesta umferðarhelgi
sumarsins liöin og veöurguöirnir
reyndust feröafólkinu hliöhollir
vfðast hvar á landinu.
Hitt er þó ekki minna viröi aö
menn nutu fararheilla undan-
tekningarlitið, og sumir óverö-
skuldaö, sem gerðust sekir um að
aka undir áhrifum áfengis. Vega-
kerfiö um mestan hluta landsins
er ekki betra en svo, aö full þörf
er á aö ökumenn séu allsgáöir,
ekki si'st þegar umferöin er oröin
jafn hröð og raun ber vitni og
sólfari fylgir mikið ryk og vont
skyggni, sem eykur á hættuna i
umferöinni. Meö malbikun og
lagningu varanlegs slitlags á
vegum á Suöurnesjum og ná-
grenni Reykjavlkur ogaustur yfir
fjall eru nú aö skapast þær
aðstæöur, aö ungir ökumenn
þekkja litiö til aksturs nema á
malbiki eöa ööru bundnu slitlagi *
Þegar þeim vegum sleppir er öll
nauösyn á aö sýna gætni og aögát
þvi aö malarvegirnir gera kröfur
um annaöökulag, ef farþegum á
aö liöa vel I bifreiöinni og hún
koma heil i höfn aö endaðri ferö.
Mig langar I þessu sambandi aö
biöja feröamenn á vegum út um
sveitir landsins að gæta sin þegar
rakkar af sveitabæjum ráöast aö
bifreiöum þeirra meö gelti og of-
forsi og elta bifreiöina meöan
kraftar endast. Ef menn eru óviö-
búnir getur annaö af tvennu eöa
hvorttveggja gerst aö ökumaöur
missi stjórnar á bifreiö sinni og
aki út af veginum meö ófyrir-
sjáanlegum afleiöingum eða
hundurinn veröi fyrir ökutækinu
og biöi bana. Hvort heldur sem
gerist er þaö næsta óskemmtilegt
fyrir þá sem fyrir veröa og þaö
þvi heldur sakir þess, aö bak viö
þessa áráttu hundsins býr óbil-
andi en blind húsbóndahollusta,
sem brýst fram á þennan furðu-
lega hátt.
Sannleikurinn er sá, aö illa
vaninn hundur er húsbændum til
lltils gagns og sóma. Hann rænir
þá h vild og s vefni m eö linnulitlum
hávaöa þegar umferö er allan
sólarhringinn. Þar viö bætist aö
áráttan veröur svo rik, aö þegar
umferö er litil rýkur hann á
búfénaö bónda meö urri og gelti,
svo aö kýrin fær ekki friö til aö
bita og jórtra, hesturinn veröur
ókyrrog styggur i haga og ærnar
taka á rás til aö finna sér griö-
land, þar sem þær geta veriö
óhultar með lömb sin fyrir vá-
gestinum. Stundum vill svo vel til
fyrir slika skepnu aö hann nær
i aöra hunda aö rifast viö eöa aö
hrafninn gerir sér aö leik aö erta
og striöa seppa svo aö hann verö-
ur nær vitstola af vanmáttugri
reiði án þess aö geta jafnað sak-
irnar, en jafnvel hrafninn gefst
upp og flýgur burt áöur en hund-
urinn þagnar.
Sem betur fer er svona hús-
bóndahollusta nær óþekkt meðal
manna, nema þá ef til vill hjá
Halldóri Kristjánssyni á Kirkju-
bóli. óreyndur feröalangur.