Þjóðviljinn - 19.09.1979, Page 9

rikisheildina, og oss er bráönauö-
synlegt aö hún styrkist. Annars
veit einginn hvaö á dynur.
Jan Mayen og Grimsey
tsland veröur aö taka Jan
Mayen til handargagns. Einhver
kann aö segja — eyöisker. Sama
sagöi hinn blessaöi Ólafur kon-
ungur er hann ætlaöi aö fleka af
Islendingum Grimsey — en eitt-
hvaö vildi hann meö hana. Þetta
eru allt mál sem þjóö^ stjórn og
þing eiga aö vinna aö meö einni
hönd. Þaö er öllum hneysulaust.
Islendingar hafa oröiö vegna
kjötsins aö veita norskum fiski-
mönnumýmssérréttindihér. Þaö
er illt aö þess þurfti, en óum-
flýjanlegt. En þaö þarf aö kippa
aö sér hendinni eins fljótt og hægt
er.
Ekkert sem hér er sagt, er sagt
til þess aö álasa Norömönnum —
framgirni er dygö og vér skiljum
þá. En varfærni er lika dygö og
skyldi maöur ætla aö þeir skildu
þá oss”.
Svo hljóöaöi grein Guöbrands
Jónssonar frá þvi i febrúar 1925.
Landnám einkaaðila
hefur ekki þjóðréttar-
legt gildi
Svar danska utanríkisráöu-
neytisins viö bréfi Jóns Magnús-
sonar forsætisráöherra barst ekki
fyrr en tveimur árum siöar. Þar
er tekiöfram aö eyjan Jan Mayen
hafi á siöari timum ekki veriö tal-
in lúta neinum og landnám einka-
aöila á henni hafi ekki þjóöréttar-
legt gil(li. En bent er á, aö þar
sem norska stjórnin hafi opinber-
lega tilkynnt dönsku stjórninnir
landnám þetta, kunni þaö aö vaka
fyrir henni aö draga eyna siöar
undir norska rikiö.
Nánari upplýsingar um afstööu
Dana bárust frá danska utan-
ríkisráöuneytinu 8. júni 1927. Þar
er Jan Mayen talin litlu sem engu
máli skipta fyrir Danmörku og
eftir atvikum sé áformaö aö
svara norsku stjórninni aö ekki
þyki ástæöa aö taka afstööu til
þýöingar umræddrar ráöstöfunar
Norsku veöurfræöistofunnar I
réttarlegu tilliti. Spurst er fyrir
um hvort rikisstjórn Islands geti
fallist á sllkt svar einnig fyrir sitt
leyti.
Jafn réttur íslendinga á
við aðra
I svarbréfi Jóns Þorlákssonar,
forsætisráöherra, dags. 27. júli
1927 til utanrikisráöuneytisins i
Kaupmannahöfner þess óskaö aö
sérstaklega veröi tekiö fram aö
Island sem næsti nágranni Jan
Mayen eigi vissra hagsmuna aö
gæta varöandi eyjuna t.d. hafi
veriö sóttur þangaö rekaviöur.
Veöurþjónusta þar skipti Island
miklu og þvl þyki rikisstjórn ís-
lands sanngjarnt aö allt sem til
fellur á eynni sé notaö I þágu
veöurstofunnar, eftir þvi sem hún
telji sig þurfa, en aö þvi leyti sem
til greina gæti komiö aö nota eyj-
una í ööru skyni óski rikisstjórn
tslands aö áskiija islenskum
rikisborgurum jafnan rétt á viö
borgara hvaöa annars rlkis sem
er.
Terra nullius árið 1921
Hér veröur aöeins stiklaö á
stóru um framhaldiö en 1929 var
gefin út konungleg tilskipan um
aö eyjan hafi 8. mal veriö lögö
undir Noreg en fjórum árum
slöar dæmdi Hæstiréttur Noregs
Birger Jakobsen eiganda aö öllu
landsvæöi á Jan Mayen vegna
landnáms hans þar 1921 og segir I
dómnum aö enginn ágreiningur
sé um aö Jan Mayen hafi I þjóö-
réttarlegum skilningi veriö terra
nullius áriö 1921.
Og nú eru komnir I ljós stór-
kostlegir hagsmunir á haf-
svæöinu I kringum Jan Mayen
sem deilt er um. Ef tslendinga
heföi grunaö um framtiöina fyrir
50 árum heföu þeir sjálfsagt
brugöist haröar viö innlimun Jan
Mayen I norska rlkiö. Guöbrand-
ur Jónsson lagöi til aö viö tækjum
eyna til handargagns. Sjálfsagt
hafa fáir tekiö mark á oröum
hans þá — enda kannski ekki
raunsæ. Og þaö er alltaf hægt aö
vera vitur eftir á.
—GFr
Miövikudagur 19. september 1979 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
Ein af drottningunum sem fundust i geitungabúinu viö Laugarnesveg f
Iteykjavik ioktóber 1978. Lengd hennar er 1,5 cm.
Hluti af klakhólfaplötu úr geitungsbúinu viö Laugarnesveg. Lengd
hlutans er 13 cm. Sum hólfanna eru lokuö meö hvitum himnufaldi en i
þeim eru púpur sem biöa þess aö klekjast.
NÝTT LANDNÁM:
Geitungar
á Islandi
A siöasta árifannst geitungsbú
I fyrsta sinn á islandi en áöur
hafa geitungar slæöst til landsins
ööru hvoru. Erlendis eru fjöl-
margar tegundir geitunga og eru
þeir flestum kunnir vegna árás-
arhneigöar sinnar og gaddsins
sem þeir beita óspart sér til varn-
ar. I siöasta hefti Náttúrufræö-
ingsins er grein eftir Erling
ólafsson skordýrafræöing um
þetta nýja landnám á tslandi, og
er þaö sem hér er skrifaö unniö
upp úr þeirri grein.
Geitungsbú við Laugar-
nesveg
Hinn 13. október kom Jóhanna
Siguröardóttir aö máli viö Erling
og haföi meöferöis tvo lifandi
geitunga, karldýr og þernu, sem
hún haföi fundiö I búi i garöi sin-
um á Laugarnesvegi 40 I Reykja-
vik. Reyndust þeir tilheyra teg-
undinni Vespula vulgaris L.
Erling fór þegar á staöinn
ásamt Kristbirni Egilssyni lff-
fræöingi og komst aö raun um
aö búiö var staösett I um 80 cm
háum og 60 cm breiöum
grasivöxnum moldarvegg I
garöinum. Hola var I vegginn
miöjan og var þar greinilega
inngangurinn I búiö. 1 kring-
um búiö voru geitungar bæöi
karldýr, þernur og drottn-
ingar en vegna þess hve kalt var I
veöri voru geitungarnir ófleygir
og bæröu lftt á sér. Var búiö slöar
grafiö upp og reyndist þaö staö-
sett um 25 cm inn I veggnum. Þaö
var um 20-25 cm langt, 13-14 cm
breitt og 10 cm hátt. I búinu fund-
ust alls 250 geitungar (31 karldýr,
210 þernur og 9 drottningar) auk
fjöldalirfa ogpúpa. Ein af drottn-
ingunum var greinilega eldri en
hinar, þar sem vængir hennar
voru mjög slitnir. Auk þess var
aftúrbolur hennar miklu þrútnari
en á hinum. Hún hefur væntan-
lega veriö stofnandi búsins.
Getur vel þrifist hér á
landi
Sumariö 1977 haföi veriö mikiö
um geitungal þessum sama garöi
og þá liklega annaö bú I honum.
Augljóst þykir þvl aö þessi teg-
und hefur lifaö af vetur hér á
landienda er taliö mjög llklegt að
hún geti þrifist hér þar sem hún
er útbreidd um norðanverða
Skandinavlu. Einnig hefur þaö
heyrst aö geitunga af þessari teg-
und hafi oröiö vart vlöar I
Laugarneshverfinu á undanförn-
um árum.
Tegundin Vespula vulgaris
fannst hér fyrst I nóvember 1970 I
glugga I bókaverslun Snæbjarnar
en einnig hafa fundist tvær aörar
tegundir geitunga hér á landi:
Polistes gallicus L og Vespula
germanica F.
Polistes gallicus L. viröist eink-
um hafa borist meö vlnberjum
hingaö til lands frá
Suöur-Evrópu.
Auðþekktir frá býflug
um og hunangsflugum
Geitungar eru auöþekktir frá
hunangsflugum og býflugum
enda eru þeir miklu mjóslegnari
og minna hæröir. Þá er þaö litur
kitlnskeljarinnar sjálfrar, sem
prýöir dýrin, en ekki hárin, eins
og hjá býflugnaættinni. Hver teg-
und hefur einkennandi litmynst-
ur, oftast svart og gult, sem nota
má viö tegundagreiningu, en þó
er töluveröur breytileki innan
tegundanna. Igrófum dráttum er
afturbokirinn röndóttur, og eru
rendurnar reglulegar á sumum
tegundum en óreglulegar á öör-
um. 1 hvlldarstööu eru fram-
vængir nir brotnir eftir endilöngu.
Fundu upp pappirinn á
undan Kinverjum
Geitungar byggja sér bú úr
pappir, en þeir hafa enga vax-
kirtla. Þaö má þvi segja, aö geit-
ungarnir hafi fundiö upp pappir-
inn löngu á undan Kinverjum.
Þeir hafa mjög sterka kjálka,
sem þeir naga meö trjástofna og
Karldýr úr búinu viö Laugarnes veg.

Geitungur af ættinni Polistes
gallicus. Þetta er þerna sem
fannst lifandi i vinberjatunnu frá
Spáni i september 1968.
annan viö. Viöurinn er slöan
blandaöur munnvatni og maukiö
notaö sem byggingarefni. Búin
eru fjölbreytileg aö gerö, en I
megindráttum eru þau uppbyggð
af sexstrendum klakhólfum meö
þunnum milliveggjum. Niðurröö-
un hólfanna er mismunandi, en
algengt er, aö þeim sé raöaö I
flatar plötur. Hvert bú er siöan
byggt upp af nokkrum sllkum
samsiöa plötum, sem ýmist eru
láréttar eöa lóðréttar (fer eftir
tegundum), meö nokkru bili á
milli til aö auövelda umferö um
búiö.
Búskapurinn
Búskapnum hjá gaddvespunum
er þannig háttaö I megindráttum,
aö kvendýr (drottningar), sem
legið hafa frjóvgaöar I dvala yfir
veturinn, leita sér aö hentugum
bústæöum, þegar þau vakna af
dvalanum á vorin. A þeim árs-
tlma vekja hunangsflugudrottn-
ingarnar nokkra athygli hér á
landi. Þær eru mjög stórar, jafn-
vel ógnvekjandi Sumum, og
flækjast gjarnan inn I hús I leit
sinni aö hentugum staö fyrir bú.
Mest ber á þeim I mai og fýrri
hluta júnf. Þaö er algengur mis-
skilningur, aö hér sé um útlensk
flækingsskordýr aö ræöa. Staö-
setning búsins er, eins og búgerö-
in, mismunandi eftir tegundum.
Venjulega veröur jaröhola fyrir
valinu. Hunangsflugur velja sér
mjög gjarnan holu undir stórum
steini, I skuröbakka eöa hlöönum
vegg. Erlendis eru músaholur
vinsælir bústaöir. Hjá geitungum
ermikilfjölbreytni i vali bústaöa.
Sumar tegundir velja jaröholur
eöa hola trjáboli, aörar leita inn I
hlbýli viö takmarkaðar vinsældir.
Drottningin, karldýr og
þernur
Drottningin hefur uppbyggingu
búsins, þegar hún hefur valiö þvl
staö, en þaö fer fram á mismun-
andi hátt eftir tegundum. Geit-
ungsdrottning býr til nokkur
klakhólf og verpir einu eggi i
hvert þeirra. Þegar lirfurnar
klekjast úr eggjunum, matar
drottningin þær á skordýra-
mauki, þar til þær eru fullvaxnar.
Þá púpa þær sig. Or púpunum
klekjast vinnudýr (þernur), sem
eru ófrjó kvendýr. Drottningin
hættir þá öllum afskiptum af
byggingarframkvæmdum og
fæöuöflun, sem hún eftirlætur
þernunum, og tekur til viö að
verpa eggjum I stórum stfl alveg
fram á haust. Þernurnar mata
drottningu sina og sjá einnig um
uppeldi lirfanna. Fjöldi geitunga
getur oröiö allt aö 25000 í búi. Er
hausta tekur búa þernurnar til
stærri klakhólf, og lirfurnar, sem
þar vaxa upp, fá sérstakt uppeldi,
er gerir þaö aö verkum, aö úr
þeim veröa drottningar og karl-
dýr. Stuttu eftir klak eru nýju
drottningarnar frjógvaöar, og
leggjast þær aö þvl loknu I vetrar-
dvala, en karldýrin og þernurnar
drepast.
Geta verið lifshættulegir
Islendingar taka sjálfsagt þess-
um nýju landnemum meö blendn-
um hug. Geitungar geta verið
nokkuö grimmir og stungur
þeirra valda bólgum og kláöa. Ef
geitungar eru ónáöaöir í búi slnu
geta þeir brugöist ókvæöa viö og
heill herskari þeirra lagt til at-
lögu viö þann sem ónæöinu veld-
ur. Ef menn hafa ofnæmi fyrir
eitri geitunga get£ stungur þeirra
reynst li'fshættulegar og sérstak-
lega er börnum hætt. A Norður-
löndum eru ungbörn t.d. yfirleitt
ekki látin sofa úti nema sérstakar
varúðarráöstafanir komi til varn-
ar geitungum. Stungur inni i
munnhol geta lokaö öndunarveg-
ihum. Mjög sjaldgæft er þó aö
stungur geitunga valdi svo alvar-
legum afleiöingum sem hér er
lýst.
Erling Ölafsson telur i grein
sinni I N áttúrufræöingnum aö
ráölegt sé aö berjast gegn land-
námi geitunga hér og eyöa búum
þeirra bæði vegna þess aö þeir
hafa ekki veriö á tslandi hingaö
til og vegna hættunnar sem getur
af þeim stafaö.
—GFr
Hunajngsflugan sem er algeng á tslandi er auöþekkt frá geitung aö þvf
leyti aö hún er bæöi feitari og ioönari.