Þjóðviljinn - 14.11.1979, Síða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 14. nóvember 1979
Jónas
Pálsson
skrifar
um
bœkur
Gunilla Ladberg:
Dagvistarheimili.
Útgefandi: Iðunn,
Reykjavik. 1979.
Þýðandi: Guðrún Jónsdóttir,
félagsráðgjafi.
Undirtitill þessarar bókar
„Geymsla eða uppeldisstaöur”
gefur nokkuð góða vísbendingu
um efni hennar. — Bókin kom
fyrst út i Svíþjóð árið 1974 og
byggir á niöurstööum rannsóknar
sem höfundurinn, Gunilla Lad-
berg barnasálfræðingur, geröi
ásamt tveim aöstoöarmönnum
sinum. Rannsóknin var unnin að
tilstuölan nefndar sem skipuö var
áriö 1968 til aö kanna hag dag-
DAGVISTARHEIMILI
GEYMSLA EÐA UPPELDISSTAÐUR?
vistunarstofnana i Sviþjóð. Rann-
sóknarskýrslan sem varö uppi-
staöan i doktorsritgerö höfundar
ber á sænsku heitið „Barntillsyn
eller barnmiljö? Om samarbete
mellan hem og daghem”. Bók
þessi er um margt forvitnileg og á
enn i dag erindi viö islenska
lesendur.
Breyttir atvinnuhættir og
byggöaröskun hérlendis hafa get-
iö af sér nýja samfélagsgerö þar
sem uppeldisskilyröi eru harla
ólik þvi sem var á fyrri tiö.
Neyslufjölskyldan svo nefnda
(sbr. bók Per Schultz Jörgensen,
Forbrugsfamilien og dens börn,
Akademisk Forlag. Khöfn, 1977)
er eitt helsta einkenni þessa nýja
iönaöar og tæknisamfélags. Þessi
fjölskyldugerö og llfsmáti hennar
er knúin fram af rekstrarformum
og framleiösluháttum verkskipts
samfélags þar sem dríffjöörin er
mest megnis hagnaöarvon
eigendanna, aö visu I misjafnlega
óheftum búningi. Fólk á nú yfir-
leitt fleiri kosta völ og til boöa
stendur ýmislegt nýtt og freist-
andi, aukiö svigrúm einstaklinga
aö þvi er viröist til sjálfstæöis og
persónulegra og fjölbreyttara
lifs. Ekki sist á þetta viö
um konur, börn og unglinga,
samfélagshópa sem hafa átt
undir högg aö sækja hjá
valdstéttum um jafnrétti á
ýmsum sviöum. Þó vill misrétti
þessara hópa veröa aö sumu leyti
persónulega sárara og félagslega
viösjárveröara viö hinar nýju
samfélagsaöstæöur. Konur,
a.m.k. hinar yngri, hljóta flestar
aökaupa .jafnstööu’ sina á vinnu-
markaöi, menntabrautum og i
einkalifi viö þvi gjaldi aö þræla
óhóflega, jafnvel þrefalt þ.e. sem
launþegar i atvinnulifinu, mæöur
og uppalendur og loks annast aö
miklu leyti heimilishald fjöl-
skyldunnar. Hlutverkum er hér
augljóslega misskipt og slik
verkáskipting fær varla staöist
til lengdar enda bitnar hún
grimmilega á öllum aöilum og þá
einkum börnunum, en einnig á
konunum sjálfum, þótt viö látum
karlagreyin liggja milli hluta.
Margt bendir til aö reynt sé aö
koma á nýjum framleiösluháttum
án þess aö sambærilegar breyt-
ingar hafi oröiö á öörum sviöum
mannlifs og sambúöarhátta.
Engu aö slður búa hinir breyttu
samfélagshættir yfir nýjum
möguleikum áöurnefndum sam-
félagshópum til handa. En til þess
aö hinum verr settu og um-
komulausari nýtist þessir mögu-
leikar veröa ýmislegar viöhorfa-
— og samlifsbreytingar aö eiga
sér staö annars hljóta þær vonir
flestar sem umbótasinnar eygja i
hinum nýju atvinnu- og lifshátt-
um aö reynast blekkingar einar
jafnvel aöeins nýtt form aröráns
og fela i sér skeröingu á þroska-
möguleikum þótt meö öörum
hætti sé en I sjálfsþurftarbúskap
fyrritiöar. Ekki sist hljóta þessar
aöstæöur aö bitna illa á börnum
þar eö uppeldisskilyröi þeirra
innan neyslufjölskyldunnar bein-
línis versna aö ýmsu leyti. — Til-
koma og rekstur dagvistarstofn-
ana i þéttbýli er eitt andsvar
samtimans viö þessu þjóðfélags-
astandi
óf ullnægjandi starfs-
skilyrði
Sú úrbót sem i dagheimilum
felst er þó aö minu mati mjög
skilyrt, ófullnægjandi á ýmsan
veg og viöa gætir mótsagna. 1 þvi
efni má benda á óeðlileg skil
milli annars vegar leikskóla
eöa forskóla (5-6 ára börn)
og skylduskólans hins
vegar. Dagvistunarrými eru
a.m.k. hér á landi allsendis
ónóg og fólki er mjög mis-
munaö i sambandi viö vistun
á dagheimilum. Loks er
þess aö geta aö skilyröi barna til
aö njóta persónulegs og félags-
lega þroskandi uppeldis á dag-
vistunarstofnunum eins og starfs-
skilyröi þeirra eru i dag eru aö
minu mati ófullnægjandi. Þessi
gagnrýni á ekki siöur viö um
skylduskólann þótt ég geti ekki
rökstutt þaö frekar hér.
Bók sú, sem er tilefni þessara
hugleiöinga, fjallar einmitt um
þetta efni þótt á annan veg sé.
Viöfangsefniö er þar ef svo mætti
segja, skoöað innan frá — ekki
aöeins tilraun til umræöu úr hæfi-
legri fjarlægö frá vettvangi
starfsins — heldur er lesanda
leyft aö skyggnast um innan
veggja dagheimilanna, skoöa eig-
in augum hvaö þar fer fram og
veröa I huganum þátttakandi I
lifi barnanna og starfi fóstranna.
Af þessum sökum veröur bókin
lika skemmtilegri aflestrar en al-
gengt er um bækur af þessu tagi.
Þeir sem á annaö borö byrja aö
lesa þessa bók munu flestir lesa
hana til enda. Sumir munu trú-
lega eins og undirritaöur gripa
niöur I einstaka kafla oftar en
einu sinni og velta niöurstööum
nánar fyrir sér. — Er lifiö á dag-
heimilum svona i raun og veru?
Er heimilisbragurinn svipaður á
okkar dagvistunarstofnunum eöa
er þessu aöeins svona háttaö I þvi
voöalega landi Sviþjóö? Eru lýs-
ingar Ladberg á daglegu starfi
nærri lagi og túlkanir hennar
réttmætar?
Gunilla Ladberg og samstarfs-
fólk hennar byggja frásögn sina á
rannsókn á tveim dagheimilum i
nágrenni Stokkhólms. Dag-
heimili þessi nefna þær Biáuborg
og Guluborg. Þær tóku þátt i
störfum heimilanna, ræddu viö
fóstrurnar um störf þeirra og
könnuöu viöhorf foreldra.
Höfundur vann mikinn hluta
árs 1971 á ööru heimilinu Gulu-
borg. Fóstrurnar þar voru
óánægöar meö ýmislegt I starfs-
háttum heimilisins. Einkum
höföu þær áhuga á aukinni sam-
vinnu viö foreldra barnanna. Höf-
undur greinir ýtarlega frá til-
raunum sem hún stóö aö meö
starfsfólkinu til breytinga á sam-
skiptaháttum og hvernig þeirri
nýbreytni reiddi af.
Þaö er ekki ætlun min aö rekja
efni þessarar bókar; slikt yröi
alltof langt mál og leiöinlegt. Hér
skal aöeins drepiö á fáein atriöi.
I hverju er samvinna fólg-
in?
Segja má aö flest uppeldisleg
og starfsleg vandamál dagheim-
ila speglist meö einum eöa öörum
hætti I samvinnu starfsfólks-
ins viö foreldrana eöa vöntun
hennar. — Þetta kemur glöggt
fram I bókinni.
Fóstrurnar á Guluborg voru
óánægöar meö samstarfiö viö
foreldrana og fannst þaö erfiöasti
þátturinn I starfi sinu.
Foreldrarnir væru „áhrifalausir
og óvirkir” en þær sjálfar
öryggislausar hvernig haga
skyldi samstarfinu. 1 rauninni lifa
börnin I tveim aöskildum heim-
um, annars vegar foreldraheimili
hinsvegar dagheimili eöa skóli.
Þarna er veggur á milli.
Foreldrarnir lita á fóstrurnar
(sbr. kennarana I grunnskólun-
um) sem sérfræöinga — vilja ekki
láta i Ijós áánægju eöa aöfínnslur
— slik afskiptasemi gæti oröiö til
ógagns — komið meö einhverjum
hætti niöur á barninu.
Eitt aöaleinkenni á þessu „hlut-
lausa” og óljósa samskiptakerfi
er sú varnaraöferö beggja aö af-
neita vandamálum. Sérfræöinga-
trú foreldranna fellur svo inn i
þetta samskiptamynstur.
Höfundur segist hafa búist viö
aö fóstrurnar heföu raunverulega
þörf fyrir samstarf og persónuleg
tengsl. Henni fannst þó ekki svo
vera þegar á reyndi. Ef foreldrar
sýndu verulega opna afstööu og
jákvæöa, reyndist slikt samband
oft of krefjandi og áhættusamt
fyrir starfsfólkið á Guluborg.
Fóstrur og raunar foreldrar lika,
töldu sig hafa slæma reynslu af
foreldrafundum og jafnvel einka-
viötölum einnig.
Fundirnir voru aö þeirra mati
formlegir og þvingandi. Niöur-
staöan hjá höfundi er sú aö
starfskilyröin á dagheimilum
leyfi ekki raunverulega umf jöllun
vandamála eöa þeirra mótsetn-
inga sem tengjast annarsvegar
uppeldi og gæslu barnanna á dag-
heimilum og hinsvegar á einka-
heimilum þeirra.
Úrræöiö veröur þvi aö afneita
vandamálunum.
Erfiðar mótsagnir
Höfundur telur aö fóstrurnar á
Guluborg hafi fremur viljaö beina
umræöunni inn á viö, fjalla um
erfiöleikana i starfinu sjálfu,
óþæg börn og sérstæö og ýmislegt
i samskiptum starfsfólks og
barna innbyröis. í þessu skyni
voru haldnir starfsmannafundir
meö reglulegu millibili og vinnu-
fundir til að skipuleggja starfiö.
Þessi viöleitni bar þó takmarkaö-
an árangur, aö manni skilst.
Markmiöiö var aö ábyrgö
foreldra og fóstra yröi sameigin-
leg og næöi til barnanna bæöi á
einkaheimili og dagheimili. Báöir
aöilar töldu þetta sjálfsagt I oröi
en þaö reyndist mjög erfitt i
framkvæmd.
Höfundur segir berum orðum
aö krafan um jákvæð viöhorf og
viöbrögö (bls. 119 og 120) hafi I
raun hindraö raunverulega sam-
vinnu. „Ef allir væru jafn
jákvæöir og hún (ein móöirin) þá
þyrftum viö ekki foreldrafundi”,
er haft eftir einni fóstrunni. Hér
speglast sú staðreynd aö viöur-
kenning og þægileg framkoma er
mikilvægari en viöleitni til
heildarumræöu um starfhætti og
mat á viöfangsefnum. — Fyrir-
myndarsamvinna foreldra og
starfsfólks (fóstrur eöa kenn-
arar) ætti samkvæmt þessu aö
einkennast af þvi aö engin vanda-
mál eöa ágreiningur geri vart viö
sig. Ef allir væru ánægöir, þá
þyrfti aöeins aö skiptast á kurt-
eisisoröum. Hér birtist sú mót-
sögn aö foreldrarnir eiga aö hafa
mikinn áhuga á innihaldsríku
samstarfi og þó vera ánægöir
meö allt eins og þaö er óbreytt
nema þá einhver minniháttar at-
riöi
Áhrifaleysi starfsfólksins
Höfundur tekur saman á einum
staö (bls. 127) nokkrar af þeim
ástæöum sem liggja, aö hennar
mati, til þess aö fóstrurnar eru
öryggislitlar og margar undir
niöri vonsviknar i starfi. Ástæöan
er aö þær telja sig svo litlu geta
breytt i skipulagi og starfsskil-
yröum á dagheimilum. 1 fyrsta
lagi er úr of litlu aö spila fjár-
hagslega (of fátt starfsfólk, of litil
þjónusta, of litil sérfræöiaöstoö).
1 ööru lagi beinist menntun
fóstranna ekki nægilega aö
grundvallaratriöum og orsökum
vandamála. 1 þriöja lagi geta
fóstrurnar (hér mætti eins nefna
kennara) of litil áhrif haft á
vinnuaðstööu og I fjóröa lagi
veröa fóstrur gjarnan öryggis-
lausar þar eö þær eiga ekki aö
blanda sér I uppeldi foreldra á
börnum sinum en samt vera um-
hyggjusamar, persónulegar i viö-
móti og auk þess sérfróöar um
börn gagnvart foreldrum. Býsna
vandasamt hlutverk!! 1 þessu
sambandi ma nefna aö fóstrurnar
kvarta yfir þvi erfiöa hlutverki aö
láta sér þykja jafnvænt um öll
börnin og sætta sig svo möglunar-
laust viö aö þau hverfi á brott á
aðrar deildir eöa alveg af heim-
ilinu og vera alltaf glaöar og
hressar.
Samstaða og ágreiningur
Eins og áöur segir er sam-
starfsþátturinn þaö viöfangsefni
sem gengur sem rauöur þráöur i
gegnum bókina. Höfundur játar
(bls. 134) berum oröum aö sér
hafi smámsaman skilist aö sam-
vinna viö foreldrana merkti ekki
þaö sama fyrir sér og fóstrun-
um. Hún telur aö i raun hafi
þær flestar veriö ánægöar
meö þaö sem hún kallar
yfirborösleg kynni og já-
kvæöari viðhorf foreldra til
heimilisins. Viöhorf foreldranna
voru meö öðrum oröum markmiö
i sjálfu sér en ekki tæki til aö
byggja upp frekari samvinnu.
Höfundur lýsir all skilmerki-
lega (bls, 134) og áfram) tvenns-
konar andstæöum sjónarmiöum
sem setji sviö á viöhorf manna til
tilverunnar. „Lita má á átök,
ágreining og mótsetningar ann-
ars vegar eöa þá samstööu og
jafnvægi, þ.e. engin átök hins
vegar, sem eölilegt ástand”.
Hiö fyrra viöhorf er stundum
Framhald á bls. 17