Þjóðviljinn - 22.12.1979, Blaðsíða 7

Laugardagur 22. desember 1979. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
Soffia Guðmundsdóttir:
Karlamál, kvennamál
eöa vinstri og hægri
Nú siöustu vikur og mánuöi hef-
ur átt sér staö nokkur umræöa um
jafnréttismál, og var vissuiega
mál til komiö aö taka þau mál til
umfjöllunar. Nýafstaöiö kosn-
ingaat sem næsta óvænt skall yfir
þjóöina eins og öllum er i fersku
minni, beindi þessari umræöu aö
nokkru inn á hugleiöingar um þá
staöreynd hve konur standa höll-
um fæti innan stjórnmálaflokk-
anna.
Þaö var líkast þvi sem margir
hrykkju upp af værum blundi,
þegar kosningabaráttan meö til-
heyrandi aödraganda gekk sem
glaöast og spyröu: „hvar eru
eiginlega konurnar, eru engar
konur i landinu?” Halldór
Laxness segir aö vlsu á einum
staö ,,þaö hafa alltaf veriö konur
á Islandi”, en nú blasti þaö viö
rétt einn ganginn, aö sjaldnast
eru þær nærstaddar, þegar ráöa
skal til lykta mikilvægum
úrslausnarefnum samfélagsins.
Afstaöa Rauösokkahreyfingar-
innartil kröfunnar „fleirikonur á
þing” vakti aö vonum upp þó
nokkra umræöu, en á helgarráö-
stefnu sem haldin var á Selfossi i
lok október voru Rauösokkar á
einu máli um þaö, „aö fjöldi
kvenna á þingi skipti i raun ekki
sköpum fyrir framgang jafn-
réttismálanna. Fjöldi kvenna á
þingi endurspeglar jafnréttis-
ástandiö i landinu. Þegar þaö
ástand skánar, hlýtur (leturbr.
mln) konum aö fjölga bæöi á þingi
og annarsstaöar þar sem ráöum
er ráöiö I þjóöfélaginu. En fyrst
þurfum viö aö berjast fyrir jafn-
rétti, raunverulegu jafnrétti. Sú
barátta snýst ekki um þingsæti,
heldur um félagslegar lausnir á
þeim málum, sem okkur standa
næst, dagvistarmálum og at-
vinnumálum kvenna svo eitthvaö
sé nefnt”.
Mikilvœgur
vinnustaður
Svo mörg voru þau orö, og ekki
er mér ljóst hvaö þaö er, sem
Rauösokkar kalla raunverulegt
jafnrétti, og þaö liggur nærri aö
spyrja sem svo hvar þetta fólk
hafi eiginlega aliö manninn aö
undanförnu svo gersamlega
viröist þaö vera úr takt viö
þjóöfélagslega baráttu.
Dagvistarmál barna og atvinnu-
mál kvenna eru ekkert smáræöi,
og hefur margur færst minna f
fang en aö þoka þeim málum
áleiöis og ekki kippt sér upp viö
þá tilhugsun, þótt baráttu-
vettvangurinn sé einnig og ekki
sist Alþingi Islendinga. Alþingi er
nefnilega réttur og sléttnr vinnu-
staöur einn af mörgum,en aö visu
sérdeilis mikilvægur, þvi aö þar
eru sett lög, sem eru ákvaröandi
um lif fólksins i landinu, og þar
gefst færi á aö koma fram málum
sem horfe til heilla og framfara
fyrir okkur öll. Égerekki frá þvi,
aö Rauösokkar og eflaust fieiri
gleymi þvi, aö’ jafnréttisbaráttan
er háö um þjóöfélagiö allt, llka
innan vébanda Alþingis og stoöar
ekki aö draga þar hring um eins
og sú stofnun skipti ekki máli.
Hvernig eiga svo þeir aö knýja
fram mikilvægar breytingar á
þjóöfélaginu, sem engin tök eöa
áhrif hafa innan helstu valda-
stofnana þess? Mér flaug einnig I
hug hvenær konum ætlar aö
lærast þaö aö styöja konur til
ýmissa starfa og áhrifa og hætta
því aökjósa karla og styöja þá á
alla lund vegna þess aö þeir eru
karlar eöa af gömlum vana. Kon-
ur gætu lært eitt og annaö nýti-
legt, sem heyrir til samstööu af
karlveldinu, sem sjaldnast lætur
sig muna um þaö aö styöja viö
meöalskussa fremur en standa
meö hæfri konu, ef þvi er aö
skipta. Þótt sist skuli mælt meö
þvl, aö hæfni fái engu ráöiö, þá er
einmitt þessi samstaöa karla
ihugunarefni, og hana hafa
margar konur mátt sannprófa.
Þvi er hart undir aö búa þegar
konurnar koma svo og segja, aö
engu máli skipti aukin áhrif
kvenna á Alþingi og þá væntan-
lega einnig I sveitarstjórnum og
hvaö meö f orystu i launþegasam-
tökum ?
Róttækni og
borgaraskapur
Fram kemur, aö til aö mynda
Rauösokkar vilja ekki konur til
opinberra starfa i stjórnmálum
nema þær séu róttækar. Þarna
sýnist mér, aö hreyfingin sé úti á
hálum is og stórra mótsagna
gæti. Vitanlega eigum viö I höggi
viö afturhaldiö og borgaraskap-
inn, en getum viö virkilega ekki
hugsaö okkur þá baráttu nema
þar sé viö karlmenn aö etja?
Finnst okkur óeölilegt, aö líka
konur séu i þeim fjandaflokki?
Mér er ómögulegt aö sjá réttmæti
þess, aö jafnréttishugmyndir
okkar séu á þann veg skilyrtar
eöa þrengdar aö merkingu og
inntaki, aö viö eigum meö engu
móti aö geta hugsaö okkur eöa
viöurkennt jafnrétti til handa öör-
um en þeim sem skoöanalega eru
á sömu slóöum og viö sjálf. Þar
meö er fariö aö bianda saman
hugmyndum, og slik viöhorf
hljóta fyrr eöa siöar aö lenda i
blindgötu. Ef viö aöhyllumst jafn-
réttishugmyndir, sem t.d. fela i
sér jafnan rétt til atvinnu, efna-
hagslegt jafnrétti, sömu laun
fyrir sambærileg störf og sömu
möguleika til starfa yfirleitt, þá
verðum viöaö viöurkenna aö líka
þeim konum, sem viö myndum
telja borgaralegar eöa Ihalds-
samar, ber þessi réttur.
Aösjálfsögöuætlum viö ekki aö
fara aö skipta okkur af hvaö þá
slást innan borgaraflokkanna.
Þaö veröa þær sjálfar aö gera
hver og ein á sinum flokkslega
heimavelli, en viö verðum aö
vera tilbúnar aö mæta konum
sem andstæöingum á sama hátt
og karlmönnum sem sjálfstæö-
um, fullveöja einstaklingum, en
ekki sem edginkonu þessa eöa
hins. Ég er þeirrar skoöunar, aö
þaö væri beinlinis ávinningur aö
þvi aö fá fleirikonur til pólitískra
starfa á opinberum vettvangi en
nú er þar aö finna. Ef þaö gerist,
held ég, að þaö gæti breytt yfir-
bragði stjórnmálabaráttunnar aö
meötöldum vinnubrögöum
Alþingis. Lif kvenna er mjög
frábrugöiö lifi karla og reynsla
kvenna er önnur. Þær eiga sér þá
sameiginlegu reynslu aö vera
mæöur, sem i flestum tilvikum
hafa veg og vanda af umönnun og
uppeidi nýrrar kynslóöar. Þess-
arar mikilvægu sameiginlegu
reynslu kvenna mætti vissulega
fara aö gæta meira i valdastofn-
unum þjóöfélagsins en veriö hef-
ur, og áhrif hennar þyrftu að
berast viöar um þar sem ráöum
er ráöiö. Ég held, aö konur
myndu langflestar nálgast
viöfangsefnin frá öörum sjónar-
hóli en karlmenn gera, og það
gæti dregiö nokkuö áleiöis aö
breyta ásýnd þjóömála-
áttunnar.
Feimni við
„kvennamál”
Þessgætirnokkuö, aö svokölluö
mál kvenna séu rædd i heldur
niörandi tóni þegarstjórnmál eru
annars vegar, og ekki ber á þvl,
aö pólitikusar, sem annt er um
heiöur sinn, vilji láta um sig
spyrjast, aö þeir hafi teljandi
afskipti þar af. Meira aö segja
konurnar eiga þaö til aö sverja og
sárt viö leggja, aö þarna hugsi
þær sér ekki endilega aö beita sér
neitt sérstaklega, komist þær eöa
séu þegar komnar til pólitískra
áhrifa, enda vilji þær ekki ein-
angrast I sérstökum kvennamál-
um eins og þaö heitir stundum.
Þarna eru konurnar einfaldlega
vitandi eöa óvitandi aö ganga
erinda karlveldisins, því aö þaö
eru einmitt karlmennirnir, sem
ákveöa þaö, aö sumir málaflokk-
ar séu mikilvæeir, en aörir ekki.
megi a.m.k. biöa. Þeir ákveöa
forgangsrööina, og þaö er karl-
veldiö, sem skammtar konunum
tóminn þ.e.a.s. ef þær ekki vara
sig á þessum staöreyndum.
Karlveldiö ákveöur hvernig kon-
ur eigi aö haga sér i pólitiskri
baráttu og markar þeim sviö,
þeir segja til um hvernig þeir
vilja hafa þær og hvernig þær eigi
aö taka sig út I þeirra selskap.
Þetta þurfa koriur að gera sér
ljóst og þær mega ekki láta karl-
menn komast upp meö slikt og
þvilikt. Þær veröa aö vita sjálfar
hvaö þær vilja og standa fast á
þvi, sem þær hafa fram aö færa.
Þessi kvennamál heyra sem
kunnugt er til þeim málaflokkum,
er áhræra félagslega þjónustu
margskonar, tryggingamál af
ýmsu tagi, dagvistarmál barna,
velferöarmál aldraöra svo nokk-
uö sé nefnt aö ógleymdum mál-
um, er lúta aö atvinnulegu öryggi
kvenna, stööu þeirra I atvinnulif-
inu. Þarna veröa einmitt konur aö
beita sér, þvi að þetta hafa um
langa hrlö veriö vanræktir mála-
flokkar, og þar þýöir ekkert aö
vera meö hik eöa bollaleggingar
um, að konur þurfi endilega aö
sinna einhverju öðru til þess aö
sýna aö þær séu gjaldgengar i
pólitiskri baráttu og samkvæmis-
hæfar i karlasamfélaginu. Þessi
mál eru hluti af pólitískum verk-
efnum, stjórnmálabaráttan snýst
einnig um framgang þessara
mála. Þeim hefur sannast sagna
ekki reitt svo glæsilega af undir
forræöi karlveldisins, aö það veiti
af, aöþarsé tekiö til hendi. Þarna
veröa konurnar sjálfar aö vera I
fararbroddi, og þess eru engin
dæmi, aö forréttindahópar gangi
fram fyrir skjöldu og berjist fyrir
málstað þeirra, sem bera
skarðan hlut frá boröi og eru
órétti beittir. Þaömá vissulega til
sanns vegar færa, aö ofangreindir
málaflokkar, einatt kenndir viö
kvennamál, heyra til almennum
farmfaramálum sem snerta hag
allra þjóöfélagsþegnanna meö
beinum eöa óbeinum hætti, en
meðan karlmenn, sem hafa allt
pólitiskt vald i höndum sér rækja
þessa málaflokka ekki betur en
raun ber vitni, þá veröa konur aö
beita sér fyrir þvi, aö t.d. dag-
vistarmál barna og málj sem lúta
aö atvinnuöryggi kvenna, nái aö
veröa f organgsverkefni til
úrlausnar. Karlmenn veröa
einfaldlega aö sannréyna þaö, aö
konum er alvara, og þær eru
ekkert feimnar viö kvennamálin
þaöveröuraöhalda áframaö tala
um þau og vinna aö þeim þar til
þau hafa fengiö þann sess, sem
þeim ber.
Þaö þætti saga til næsta bæjar
hygg ég, ef t.d. verkalýðsforingi
svaraöi þvineitandi, væri hann aö
þvi spuröur hvort hann hygöist
beita sér sérstaklega fyrir verka-
lýösmálum t.d. á Alþingi eöa inn-
an sveitarstjórnar, og um ieiö
lægi þaö I loftinu, aö þetta væri
hálfgert leiðinda nudd aö standa
einlægt 1.
Fyrr og nú
t þeirri umræöu um jafnréttis-
mál, sem staöiö hefur um hrlö,
hefur mfn aö nokkru veriö getiö
og þá I sambandi viö tvær grein-
ar, sem ég setti saman og birtust'
iÞjóöviljanum um miöjan júnl og
i lok október.Ekki finnst mér, aö
þar sé öllu rétt til skila haldiö.
Fram kemur, aö ég horfi meö
eftirsjá til þeirra „góöu, gömlu
tlma” um og eftir 1970 og haldi
jafnvel, aö þeir geti runniö upp
aftur meö sömu formerkjum.
Ennfremur, aö mér hafi ekki
veriöfyllilega ljós sú stefnubreyt-
ing af hálfu Rauösokkahreyf-
ingarinnar, sem mörkuö var á
fyrstu ráöstefnu þennar aö Skóg-
um 1974, en þar var sett jafnaöar-
merki milli kvennabaráttu og
stéttabaráttu, þaö þýddi I raun,
aö margar konur yfirgáfu hreyf-
inguna og ekki bara þær borgara-
legu og ihaldssömu, og hún tók aö
einangrast meö afleiöingum, sem
einmitt hafa veriö til umræöu i
seinni tið. Þetta var vitanlega
ærin breyting, þaö sér hver og
einn, og má heita fáránlegt að
standa I þvi aö leiðrétta svona
nokkuð. Þaö er rétt á takmörkun-
um, að maöurnenni þvi,en þaöer
eins og fyrri daginn aö maöur er
berskjaldaöur fyrir rangtúlkun-
um.
Þá koma fram i grein, sem
Vésteinn Lúöviksson ritar i
Þjóöviljann 1. nóv. atriöi, sem
vert er aö ýja ögn aö. Þar bendir
hann réttilega á það, aö jafn-
réttishreyfing hin nýja á sér
heimkynni mebal menntaörar
millistéttar, og er þaö I sjálfu sér
ekkert nýtt fyrirbæri I sögu
framfarasinnaöra félagslegra
hreyfinga, aö ekki sé nú sagt
byltingarhreyfinga. Þar hafa
einatt menntaöar yfirstéttarkon-
ur komið viö sögu i forystuliöi, og
nægir þar aö minna á byltinguna i
Rússlandi 1917. Vésteinn telur að
jafnréttishreyfing siöari ára hafi
ekkji teljandi mæli náö til verka-
fólks og verkalýöshreyfingar, og
tel ég ekki fært aö bera brigöur á
þá staðhæfingu. Siöan segir, aö
„konur i borgara og millistétt
hafa aö nokkru (leturbr. mln)
fengiö viöurkenndan rétt sinn til
sjálfstæös lifs innan þess ramma,
sem rlkjandi skipulag setur þeim,
en meöal verkalýösstéttarinnar
er allt svipaö og áður, og
kúgunarmunstrin I öllum stéttum
hafa ekki breyst i neinum megim
atriöum”. Þetta er einmitt lóöið.
Konurnar eiga i höggi viö karl-
veldiö, og eöli þess birtist meö
svipuðu móti hverjar svo sem
stéttarlegar forsendur eöa efna-
hagslegar undirstöður þess eru.
Þaö eru allsstaöar karlmenn,
sem ráöa, þótt ekki sé ævinlega
veröleikunum fyrir að fara, en
konur eru vegnar og æöi oft létt-
vægar fundnar, þótt hæfar séu.
Yfirborðsatriði?
Enn segir Vésteinn: „á meöan
markið var ekki sett hærra en að
hrófla viö (leturbr. mín)
nokkrum yfirborösatriðum
kynjamisréttisins var auövelt
fyrir konur úr öllum stéttum aö
taka höndum saman”, og er hér
átt viö byrjun þessa áratugs,
hápunkt og endalok þessa skeibs
meö kvennaverkfallinu 24. okt.
1975. Mér ofbýður svona
grunnfært tal, og hér veröur aö
gera kröfu til stærri yfirsýnar.
Hver voru svo þessi „yfirborðs-
atriöi”?
A þessum árum, þegar
Rauðsokkahreyfingin var fremst
I flokki á sviöi jafnréttis-
baráttunnar, beindist sú barátta
m.a. aö þvl að sýna fram á þaö
meö órækum dæmum hve konur
búa við mikið öryggisleysi á
vinnumarkaöi, þar sem þær eru
hreyfanlegt varavinnuafl, sem
atvinnurekendur geta kallað út og
sent heim til skiptis, réttlítiö eöa
vita réttindalaust til atvinnu.
Þarna var bent á falið atvinnu-
leysi meö öllu þvi efnahagslega
misrétti og öryggisleysi um
afkomu, sem slikt felur i sér, og
karlmönnum væri seint boöiö upp
á aö sæta. Réttur kvenna til náms
og starfa, til sömu launa fyrir
sambærileg störf var á dagskrá,
einnig skipan i launaflokka t.d.
eftir þvi hvort karl eöa kona
gegnir starfi, stööuveitingar voru
teknar fyrir, og fyrirvinnuhug-
takið var undir smásjánni. Þaö
blasti viö, aö konur hafa fullar
skyldur, en takmörkuð réttindi,
dagvistarmál barna voru i
brennidepli umræöna og sett
fram sem réttindamál barna
fyrst og fremst, réttur konunnar
til umráöa yfireiginllfiog llkama
var eitt baráttumáliö og krafan
var sett fram um frjálsar fóstur-
eyöingar aö ósk konu, i slíkum
málum yröi konan sjálf að fá
endanlegan ákvöröunarrétt.
Skiptingin i karlastörf og
kvennastörf var dregin fram i
dagsljósiö og bent á einokun karla
áforystuogábyrgöarstööum, þ.e.
vellaunuöum störfum, meöan
kvennastörf eru að sama skapi
lágt launuð og gerðar voru kann-
anir, sem sýndu yfirgnæfandi
fjölda kvenna einmitt I láglauna-
hópunum.
Ekki get ég fallist á, að þessi
atriði, sem ég nefndi, og fleiri
mætti ti'na til, séu nein yfirborös-
atriöi, sem ekki komi viö kjarna
málsins, þegar jafnréttismál og
jafnréttisbarátta er annars
vegar. Rauösokkahreyfingin fékk
vissulega hljómgrunn og átti
brýnt erindi viö islenskar konur,
en þaö þurfti að halda áfram aö
slást út á við, og vonandi bregöur
til betri tiöar hvað þaö áhrærir.
Þá veltir Vésteinn þvi fyrir sér,
og er reyndar ekki einn um það,
hvort það geti verið baráttumál
sósialista aö koma borgaralegum
konum til valda fremur en
borgaralegum körlum, og sýnist
mér, að hér gæti hugtakaruglings
og aö beinlinis rangt sé spurt.
Er íhaldið karlkyns?
Varla þarf aö taka fram, að
auðvitað styöja sósialistar ekki
Ihaldssöm eöa borgaraleg öfl til
valda, heldur berjast gegn þeim,
en ég skil ekki almennilega hvers
vegna sumum sósialistum finnst,
aö afturhaldiö eigi endilega aö
vera karlkyns. Aö sjálfsögöu
kjósa sósialistar hvorki ihalds-
karla né ihaldskonur á þing i
sveitarstjórnir auk heldur til
forystu i launþegasamtökum, en
þeir hljóta þó aö viöurkenna, aö
konur eiga sama rétt og karlar til
þess aö stunda stjórnmála- og
félagsstörf rétteins oghver önnur
störf, og veröur þá hverri og einni
aö leyfast þaö aö skipa sér þar i
flokk sem hún telur sitt rétta
pólitiska heimkynni. Ekki getum
viö krafist þess, aö allar konur,
sem taka þátt I stjórnmála-
baráttu, séu sóslalistar fremur en
karlar. Slíkir þankar eru ekki
innan neinna marka sæmilegs
raunsæis, og viö skulum heldur
ekki gleyma þvi, að hver sú kona,
sem brýst fram á nýjum leiðum
oghaslar sér völl á hefðbundnum
yfirráðasvæöum karlmanna, hún
er þar meö aö raska þeirri
gamalgrónu mynd, sem einkenn-
ist af véldi karla og forræöi þeirra
á öllum sviöum. Það framlag
skulum viö ekki vanmeta, þótt
skoöanalega kunnum viö aö eiga
eitt og annaö vantalaö.
Bræður i kommó
Ekki fæ ég varist þeirri hugsun,
aö okkur sósialistum, ftokks-
bundnum I Alþýöubandalaginu,
sé þaö nærtækt verkefni aö huga
af fullri alvöru aö því hvernig
jafnréttismálin standa innan okk-
ar flokks, hverig tryggja megi
konunum til jafns viökaría rétt til
starfa hver s vo sem þau eru innan
flokks eöa á hans vegum á
fjölmörgum sviöum þjóöfélags-
ins. Þarna er æriö verk aö vinna,
og ekki er til neins aö stinga
höföinu i sandinn og telja sér og
öörum trú um, aö allt sé i himna-
lagi, enda viö sósialistar. Svo
einfalt er þetta ekki, en viö félag-
ar I Alþýöubandalaginu,konur og
karlar, veröum aö taka þessi mál
tilumræöu. Þarværitilaö mynda
flokksráðsfundur eöa þá lands-
fundur kjörinn vettvangur, nema
hvorttveggja væri,aö ógleymdum
einstökum flokksdeildum. Viö
konurnar megum ekki láta
„bræöur vora i kommó” i friöi
meö kvennamálin og stööu jafn-
réttismála I okkar flokki. Þeir
veröa aö fara aö huga ne.nar þar
aö en gert hefur veriö fram aö
þessu.