Þjóðviljinn - 28.12.1979, Blaðsíða 5

Föstudagur 28. desember 1979 t»JÓÐVILJINN — StÐA 5
Afganistan:
Valdarán
Teheran, Islamabad (Reuter)
Opinbera íranska fréttastofan
PARS haföi í gær eftir útvarpinu i
Afganistan, að valdarán heföi
veriö framiö I landinu og
Hafizullah Amin forseti rekinn
frá völdum.
PARS skýröi ekki frá tildrögum
valdaránsins, en sagði aö viö
völdum heföi tekið Babrak
Karmal, sem áður var varafor-
seti og varaforsætisráðherra i
Afganistan. Karmal var i stjórn
Noor Mohammad Tarakki heit-
ins, fyrrum forseta Afganistan.
Haft er eftir Karmal, aö hann
hyggist leysa pólitiska fanga úr
haldi og koma á lýöræði i
Afganistan. Karmal hefur undan-
farna 18 mánuði veriö i pólitiskri
útlegö, sem sendiherra Afganist-
ans i Tékkóslóvakiu. en hann átti
ÍRAN:
Samræmdar ad-
gerðir á báða bóga
Sadeq
Teheran (Reuter)
Námsmennirnir I bandariska
sendiráðinu hafa ásamt iranska
byltingarráöinu myndað nefnd
sem á aö samræma afstööu
Iranskra aöila i deilunni viö
Bandarikin.
Nefndin á aö koma I veg fyrir
misræmi milli yfirlýsinga náms-
mannanna og byltingarráðsins.
Talsmaöur námsmannanna sagöi
i gær, aö nefndin muni ekki hafa
þaö hlutverkaö efna tilsamninga
um lausn gislanna i sendiráöinu.
Iranski utanrikisráðherrann
Sadeq Qotbzadeh veröur tengi-
liöur stjórnarinnar við nefndina.
Bretar hafa fækkaö starfsliöi
sinu i sendiráöi Bretiands i
Teheran, og Noregur hefur kallað
heim sendiherra sinn i Iran.
Diplómatar skýrðu Reuter—
fréttastofnunni frá þvi aö þessar
ráöstafanir séu geröar með hliö-
sjón af fyrirhuguöum efnahags-
aögeröum gegn Iran.
Carter Bandarikjaforseti hefur
farið þess á leit viö Sameinuöu
þjóðirnaraö Iran veröi beittefna-
hagslegum þvingunaraögeröum,
og hefur Carter krafist fúndar
öryggisráðsins um þetta efni.
Bæði Bretar og Norömenn eiga
aöild aö öryggisráöinu.
þátt I valdatöku hins marxiska
Lýöræðisflokks alþýöu i april
1978. Karmal var fyrst i staö
varaforseti, en var leystur frá
völdum, og i september s.l. fór
Tarakki forseti einnig frá, viö
valdarán sem þá var framiö.
Karmal veitti þeim hluta Lýö-
ræöisflokks alþýðu forystu, sem
vill náin tengsl við Sovétrlkin.
Frá Isiamabad berast þær
frengir að siðustu daga hafi
sovéskar flutningaflugvélar flutt
mikinn fjölda sovéskra hermanna
og hergagna til höfuöborgar
Afganistan, Kabul. Aður höfðu
miklir flutningar átt sér staö til
Bagram-herstöðvarinnar fyrir
noröan Kabul, en Sovétrikin hafa
þar afnot af herflugvelli.
Vestrænir diplómatar i
Islamabad segja að sovéska her-
aflanum sé ætlaö aö verja ýmsa
mikilvæga staði i Afganistan á
meðan afganski herinn berjist við
múhameðska uppreisnarmenn
sem hafast við á ýmsum stööum i
landinu.
Múhameöstrúarmenn i Afgan-
istan voru mjög andvigir rikis-
stjórnum Tarakki og Amin, en i
útvarpinu i Kabul hefur rikis-
stjórn Amint sem Karmal tekur
við af, veriö fordæmd og notuö
um hana sömu orö og iranska út-
varpiö notar um keisarann fyrr-
verandi.
Enver Hoxha sem ræöur
rikjum i Albaniu telur aö
læknar hafi myrt Jósef Stalin,
sem myndin er af.
Likur eru á þvi aö Jósef
Stalin, fyrrum einræðisherra
Sovétrikjanna, hafi veriö
myrtur, segir Enver Hoxha
leiötogi Albaniu.
I nýjasta bindi endurminn-
inga sinna segir Hoxha, sem
er yfirlýstur stalinisti, og hef-
ur ráðið rikjum i Albaniu i 35
ár, að eftirmaöur Stalins,
Nikita Krústsjef, hafi eyöilagt
sósialismann i Sovétrikjunum.
„Allur þessi þorparaskapur
hófst skömmu eftir dauða, eöa
nánar tiltekiö moröiö á Staiin”,
segir Hoxha i bók sinni „Með
Stalln”.
Hoxha segir, að Anastas
Mikoyan, sem var meölimur i
stjórnmálanefnd sovéska
Kommúnistaflokksins, hafi
sagt sér, að nokkrir sovéskir
forystumenn auk Krústsjefs
hafi haft uppi áform um að
drepa Stalin. Þeir hættu viö,
en Hoxha segir aö margt sé
enn ekki ljóst um dauða
Stalins.
Hoxha telur að Stalin hafi
veriö myrtur af hópi lækna,
sem ákæröir voru árið 1953
fyrir aö hafa ætlað aö eitra
fyrir ýmsum forystumönnum
Sovétrikjanna. Eftir dauða
Stalins fréttist ekkert meira
um ákæruna. „Hversvegna
var þetta þaggað niður? Voru
þessir læknar uppvisir aö
glæpsamlegu atferli eöa
ekki?” spyr Enver Hoxha i
bók sinni. Og Albaniu-leiðtog-
inn heldur áfram : „Þarna
gæti verið fundin rétta 'ástæð-
an fyrir skyndilegum dauða
Stalins”.
Var Stalín myrtur?
Ródesía:
Skæruliöaforingi lést í bílslysi
Skæruliðaforingi
ródesísku Föðurlandsfylk-*
ingarinnar, Josiah Tongo-
gara, lést í bílslysi í
Mósambík i gær, sögðu
stjórnvöld í Mósambík í
gær. Hann var yfir-
herforingi Afrísku þjóðar-
samtakanna í Zimbabwe
(ZANU), sem Robert
Mugabe veitir forystu.
Diplómatar i Lusaka i Zambiu
telja dauða Tongogara mikiö
áfall fyrir friöarsamningana um
Ródesiu, vegna þess að hann átti
mikinn þátt i viöræðunum i Lond-
on. Tongogara naut viröingar
meðal leiðtoga Afriska þjóöar-
ráðsins I Zimbabwe (ZAPU) og
var talinn hafa haft afgerandi
áhrif til aö sameina ZANU og
ZAPU i Fööurlandsfylkingunni.
Deilt hefur verið um hvort hinir
tveir armar Föðurlandsfylk-
ingarinnar eigi aö bjóða fram
sameiginlega eöa sitt i hvoru lagi
i komandi kosningum i Ródesiu.
Tongogora haföi lagt mikla
áherslu á að úr sameiginlegu
framboði yrði,
Malvern Lumsden:
Atómstöðin
Noregur
tsland er alls ekki fjarri kjarnavopnaátökum, ef áætianir NATO-
foringjanna fá aö ráöa feröinni.
Höfundur þessarar greinar er
rannsóknarmaöur viö Alþjóö-
legu friöarrannsóknastofnunina
I Stokkhólmi (Stockholms inter-
nationella fredsforskningsinsti-
(ut, skammstafaö SIPRI), og
hann starfaði áöur I sjö ár I
Noregi. Hann útlistar hér
áhyggjur sinar vegna sifellt
stærra hlutverks Noregs I
striösáætlunum NATO sem
byggja á kjarnavopnum. Grein-
ina skrifarhann einungis á eigin
ábyrgö, og hana ber ekki aö
skoöa sem opinbera afstööu
SIPRI-stofnunarinnar:
Hafa breytingar NATO á
hernaöaráætlunum i kjarna-
vopnastriöi aukiö hlut Noregs i
kjarnavopnakerfinu?
Þessi spurning er manni ofar-
lega i huga, eftir aö hafa kannaö
gaumgæfilega vigbúnaöarþróun
siöari ára og þær hernaöar-
áætlanir sem henni fylgja.
Varnarmálastefna Noregs,
eins og henni er lýst i skýrslu
Varnarmálanefndar norska
þingsins frá 1974, rennir stoöum
undir þá kenningu, aö þaö eina
sem eftir er af vörnum Noregs
séhlutverk landsins sem aöset-
ur fyrir bandariskar og breskar
flugvélar.
A meðan umræöurnar um
nýju kjarnavopnin I Evrópu
hafa komist i hámæli, hefur ver-
iö hljótt um ýmsa atburöi á
undanförnum árum, sem hafa
mjög hættulegar afleiðingar
fyrir öryggismál Noregs.
Noregur sem fram-
varðarstöð
Aratugum saman hafa stór-
veldin bitist um hernaðarlega
aöstööu um allan heim. Arið
1854 notfæröu England og
Frakkland sér Krim-striöiö sem
afsökun fyrir aö leggja nýja
rússneska flotastöö á Álands-
eyjum í rúst. Þessi riki tóku þaö
óstinnt upp aö Rússar höföu
komiö sér upp framvarðarstöö i
Eystrasalti.
Lengi vel fluttu Bretar her-
stöövar sinar sifellt lengra til
noröurs frá Indlandi, en Rússar
fluttu herstöövar sinar suöur á
bóginn til mótvægis. Hugtakið
„framvaröarstöö” er þvl ekki
nýtt af nálinni.
En eftir aö fhigvélar voru
þróaöar sem árásarvopn hafa
framvarðarstöðvar öölast nýtt
gildi. Allar flughernaöaráætlan-
ir Breta frá þvi I fyrri heims-
styrjöld (og bandariskar flug-
hernaðaráætlanir siöari tíma)
hafa miöast viö aö flugvélarnar
gætu gert árásir langt aftur
fyrir átakasvæöiö á hverjum
tima. Alltaf hefur veriö miöað
viö aö hægt væri aö gera árásir
langt inn yfir landamæri óvin-
anna — hvort sem um var aö
ræöa hiröingjaþjóöir i
Vestur-Asiu eöa iðnaöarriki I
Evrópu. (Þessari „loft-
hernaöaraögerö” hefur breski
lofthersmarskálkurinn J. Sless-
or lyst endurminningum sinum
„The Central Blue” sem komu
út áriö 1956).
Þaö er villandi, þegar norska
Varnarmálanefndin segir aö
framvarðaráætlanir byggist á
þvi, aö mæta óvininum viö
landamærin. Slikar áætlanir
byggjast þvert á móti á þvi, aö
geröar eru árásir langt fyrir
innan landamæri óvinarins. Og
slikar árásir beinast ekki aðeins
gegn óvinahermönnum, heldur
miklu fremur gegn öllum lifs-
nauösynjum og fjarskiptasam-
böndum. 1 þessu ljósi ber aö
skoöa þýöingu framvaröar-
stöövanna i Noregi — séö bæði
frá austri og vestri.
1 grófum dráttum byggjast
tillögur Varnarmálanefndar-
innar norsku á þvi aö lagðar
veröi niöur flugskeytavarnir
loftsvæöisins yfir suö-austur-
hluta Noregs. 1 staöinn á aö fá
nýjar eldflaugar til aö verja
nokkra norska flugvelli. Ekki
veröur reynt aö verja oliu-
vinnslusvæöin eöa norsk skip.
Minni áhersla veröur lögö á aö
landherinn geti ráöist gegn
skriödrekum, og ekki reynt aö
bæta aöstööu sjóhersins meö
fjölgun eftirlitsbáta. Frá þess-
um herdeildum hafa borist óskir
til þingsins um slikar ráöstafan-
ir. Aftur á móti vill Varnar-
málanefndin aö megináhersla
verði lögö á eflingu varna viö
flugvelli og á fjölgun F-16
herþota.
Þaö hljómar skynsamlega,
þegar talaö er um nauösyn þess
aöhægtsémeöskjótum hætti aö
flytja mikiö herliö frá öðrum
löndum til Noregs.til aö aöstoöa
viö varnir. Hins vegar er ekki
minnst á aö Bandarikin,
Kanada og Bretland hafa af-
numið herskyldu, og hafa þaraf-
leiöandi litinn herafla aflögu
fyrir Noreg — þessi riki gætu
kannski séö af 10-20.000 her-
mönnum. Sjálfir geta Norð-
menn kallaö 280.000 manns til
vopna — og þaö er fólk sem
kann aö ganga á skíbum, en ekki
bara snjóþrúgum!
Þaö hljómar þvi ótrúlega, aö
þaö sem Norömenn geta ekki
sjálfir, eigi nokkur þúsund Ut-
lendingar aö framkvæma betur.
Trúlegast á þessi herstyrkur
frá öörum NATO-rikjum aö
taka viö norsku flugvöllunum og
eflavarnir viö þá,meö þaöfyrir
augum aö þeir veröi notaöir til
árása langt inn yfir hin
hernaöarlega viökvæmusvæöi á
Kolaskaganum nyrst I Sovét-
rikjunum. Það er ekki veriö aö
verja Noreg. Þvert á móti meö
þessum hætti veröur þaö Sovét-
rikjunum bráðnauösynlegt aö
ráöast á norsku flugvellina, ef
til striös kæmi.
Hlutverk flugvallanna
I umfangsmiklum rannsókn-
um, sem bandariska RAND-
stofnuningeröi fyrir bandaríska
flugherinn, var m.a. komist aö
þeirri niöurstööu, að þaö væri
Bandarikjunum afar mikilvægt,
aö umkringja Sovétrikin meö
flugvöllum. En þaö varekkital-
iö æskilegt, aö staösetja her-
flugvélar á framvaröarstöövun-
um, vegna þessaö auövelt er aö
granda flugvélum á jöröu niöri.
Lausnin var sú, aö staösetja
flugvélarnar lengra i burtu, en
byggja þess I staö upp flugvelli
og bensfnbirg)astöövar á fram-
varöarstöövunum.
1 framhaldi af þessháttar
rannsöknum, hafa 82 prósent af
framlagi NATO til mannvirkja-
geröar I Noregi fariö til flug-
valla, fjarskiptabúnaðar, bens
inbirgðastööva, radarbúnaöar
og flugstjórnartækja. Auövitaö
getur norski herinn notfært sér
þessa aöstööu. En megintil-
gangur þessarar mannvirkja-
geröar er aö þjónusta banda-
riska* og breskar árásarflug-
vélar á leiö inn yfir Sovétrikin
eöa hafsvæöin umhverfis þau.
Nýjasta þróunin
Jafnframt þvi sem Sovétrikin
og NATO hefja framleiöslu á
nýjum kjarnavopnaeldflaugum,
fer fram aukning á kjarna-
vopnabúnaöi sem flugvélar
bera og tilheyrandi vopnakerf-
um. A siöustu árum hafa
Bandarikin flutt 154 F-lll her-
þotur til Bretlands og aö öllum
likindum er áformaö aö nota
norska herflugvelli til aö fylla
bensin á þessar þotur, eöa þær
F-15 og F-16 þotur sem fylgja
hinum (sjá t.d. The Guardian,
5. mai 1978).
Auk F-lll þotanna hafa bens-
fnflutningaþotur veriö fluttar til
Bretlands, og þær er siöan hægt
aö flytja til Islands eöa Noregs,
til að stækka umsvifasvæöiö.
F-lll herþotur geta boriö sex
B-43 kjarnaspraigjur, saman-
boriö viö aö B-52 sprengju-
þoturnar bera fjórar. Einnig
geta F-lll þoturnar boriö sex
SRAM-eldflaugar sem bera aft-
ur kjarnasprengjur af geröinni
W-69, en slikar sprœgjur bera
langdrægu flugskeytin sem
nefnast Minuteman III.
SRAM-eldflaugar draga 60-160
kflómetra. F-lll þotur geta
feröast 5000 kilómetra vega-
lengd aö skotmarki, og geta þvi
flogiö langt inn yfir Sovétrikin,
ef þær fá bensm einhvers staðar
nálægt þeim.
Til viðbótar þessum vlg-
búnaöi hafa komiö
AWACS-þoturnar (sem Þjóö-
viljinn hefur einnig sagt frá
undir nafninu E-3A, en tvær
slikar eru staösettar á Kefla-
víkurflugvelli, Þjv.) sem auð-
vitaö eru sagöar vera eftirlits-
flugvélar einvöröungu. En þaö
er alveg eins rétt aö nefna þær
fljúgandi stjórnstöðvar sem
geta stýrt árásarflugvélum
langt inn yfir óvinasvæöi og
varaö viö gagnárásum.