Þjóðviljinn - 19.04.1980, Blaðsíða 9

Þjóðviljinn - 19.04.1980, Blaðsíða 9
Laugardagur 19. aprB 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9 „En Noregur er öðruvisi en Kina og Lófóteyjarnar heimur fyrir sig. Þar breytist andrúmsloft og yfirbragð náttúrunnnar mjög skjótt að minni tilfinningu, nærri eins og þegar hendi er veifað.” Listamaðurinn og spyrillinn á mynd eik. á dðysKi^ð íslensk stjórnvöld ættu aö krefjast þess að erlend sendiráö i landinu haldi sig á sinu löglega verksviði Starfsemi sendiráða mest um þessar mundir i lands- hlutanum. Þeir eru ekki aö plokka út verk, sem allsstaðar eru sungin eða standa á vinsælda- listum. Þetta eru yfirleitt frum- samin verk, bæði texti og tónar, oft tengd atvinnu- og lifnaðar- háttum fólksins. Þannig að þarna er um að ræða lifandi listsköpun? Vafalaust. Og það gefur flutn- ingunum meira og sjálfstæðara gildi. En. nú er búið að setja á stofn Norðurlandaleikhús, sem vafalaust á eftir að verða lyfti- stöng hverskonar menningarlifs þarna norðurfrá. Ég er ekki smeykur um að slik miðöfl — skulum við kalla þau — verði til að draga úr menningarframtaki einstaklinga og hópa á hinum dreifðu stöðum. Vonandi tengja þau allt þetta hins vegar saman eftir þvl sem tækifærin leyfa. Nú skilst mér að Else Mia veit forstöðu einskonar menningar miðstöð. Þú vilt kannski segj: okkur frá þvi starfi i stuttu máli' Hún er bókasafnsstjóri á Vest vogey — eins og embættið er kall að. Miðstöðin stendur i bænum Leknes á miöri eyjunni, en auk þess eru þrjú minni söfn i gömlu sveitarfélögunum, sem vorr sameinuð fyrir nokkrum árum Aðalbókasafnið i Leknesi er ti: húsa i dag i gamalli barnaskóla byggingu og heldur þröngt uir það. Á þessu ári verður hins vegar byrjað að reisa nýja bygg- ingu yfir safnið I tengslum við ráðhúsið nýja. Else Mía hefur leitast við að vikka út starf- semina á ýmsa lund t.d. með sýn- ingum og menningarkvöldum félaga, sem þarna eiga nú athvarf sitt. Þá hygg ég, að kynning á starfseminni I fjölmiðlum hafi aukist mjög á siðustu misserum . Það er ekki nema litið brot af fólkinu, sem virðist gera sér ljóst til hvers er hægt að nota bóka- söfnin. Nú, þá er hún formaður Folkakademiet, sem fær ýmsa góða fræðimenn til að segja frá sérgrein sinni á skiljanlegu máli — og þar fram eftir götunum. Merkilegur miðill Þú hefur minnst á landshluta- útvarpið við mig og mikilvægi þess. Já, það er merkilegur miðill og stórum forvitnilegri en ég hefði haldiö að óreyndu. Ég hef farið að hugsa meira um þetta eftir að ég kom heim núna, enda forfallinn útvarpshlustandi. Slikt truflar ekki málara við verkið, styður hann frekar eða örvar. Lands- hlutaútvarpið hefst snemma á morgnana með fréttum og frá- sögnum úr næsta umhverfi manns, siðan koma viðtöl um deiluefni eöa framkvæmdir og reyndar margt fleira, sem ekki eru tök á að telja upp hér. Um hádegið eru fréttir og jafnvel afmæliskveðjur. Siðla dags kem- ur svo landshlutaútvarpið enn inn á beina llnu og bætir nú við til- kynningum og orðsendingum til fólks um samkomur eða fundi reyndar i sem minnstri samkeppni við blöðin, þvi að þjónustan er ókeypis. Ættum við ekki að reyna þetta hér heima? Kannski erum viö eitthvað komin á veg með það? Verja sig með kjaftiog klóm Þú starfaöir árum saman á vegum Menningar- og fræösiu- sambands alþýbu og verkalýðs- hreyfingarinnar og varst forstöðumaður Listasafns ASf. Hefur þú kynnst menningarlífi verkalýðshreyfingarinnar i Noregi á þessum tima? Ekki nema litilsháttar. Það mun vera heldur dauflegt á minu svæði en hressilegra á öðrum eyj- um og i Narvik og Bodö. En mér leiðist alltaf að verða vitni að þvi t.d. I sjónvarpinu að fréttamenn- irnir virðast helst hafa áhuga á að afflytja starf þessara gagnlegu samtaka og þá einkum i sambandi við rikisframlagið til þeirra. Um sjálft fræöslustarfið og umfang þess eru þeir yfirleitt þögulir eins og gröfin. Þótt verka- lýðshreyfingin i Noregi sé öflug og eigi sér sterkan bakhjarl þar sem eru verkalýösflokkarnir, verður hún oft að venja sig bæði meö kjafti og klóm, þvi að það er sótt að henni úr öllum áttum. En vitaskuld á hún lika við innri vandamál að striða. Til að mynda eru menn alltaf talsvert ósam- mála um það hvort semja skuli um kjörin á heimavelli eöa hjá allsherjarsamtökunum i Osló. Annars hef ég stundum veriö að hvila migfrá málverkinu með þvi að lesa bækur um norska verka- lýðshreyfingu og pólitik — á vinstri kantinum. Yfirbragð náttúru breytist eins og hendi sé veifað Nú, en hvernig hefur þér geng- ið, Hjörleifur, að sinna þinu aðal- viðfangsefni, þ.e.a.s. mála? Ég þarf svo sem ekkert að kvarta. Þetta hefur allt gengið bærilega. Ég er i rauninni mjög ánægður með það að geta nú sinnt málverkinu flestar stundir dags- ins, enda veitir ekki af. Ég hef stundum sagt bæði i gamni og al- vöru, að ekki dygðu færri en tvö lif til að ná umtalsverðum árangri. Annars geröist dálitið sérstakt hjá mér þegar ég fór til Kina i nóvember 1977. Ég var ákveðinn i að mála myndir þaðan er heim kæmi og reyndi eftir megni að safna áhrifunum frá þessu viðlenda riki og miklu þjóð saman i einhverskonar sjóð, er siðar mætti ausa af eftir þörfum. En ég komst fljótlega að þvi, að nú dugði mér ekki lengur abstraktformið, að minnsta kosti ekki fyrstu mánuðina og árin. Ég fór þvi að mála figúratifar myndir með kinadráttum — aö þvi er ég trúi sjálfur — alveg eins og i gamla daga i Paris en samt eitthvað raunsærri á marga lund. Ofan á þennan grunn hef ég byggt siöan. En Noregur er öðru- visi en Kina og Lófóteyjarnar heimur fyrir sig. Þar breytist andrúmsloft og yfirbragð náttúr- unnar mjög skjótt að minni til- finningu, nærri eins og þegar hendinni er veifað. Athaf nasviðið víkkað Þannig að still þinn hefur breyst nú siðustu misserii^þú ert farinn að mála figuratifar myndir? Ekki kannski stillinn heldur viðhorfin til fyrirmyndar. Ég hef eiginlega aldrei verið bundinn sérstökum ytri fyrirmyndum áður. Það voru einhverjar aðrar fyrirmyndir, er maður skapar i huga sér, sem voru miklu áleitnari. Nú sá ég þessa sýningu, sem þú hélst i október 1978 rétt áöur en þú fórst. Mér fannst kinversku verkin, sem þú minnist á,vera Framhald á bls. 13 Nú er vist bráðum liöið hálft ár siöan iranskir námsmenn tóku starfsmenn bandariska sendi- ráðsins 1 landinu i gislingu. Þar hafa þeir slðan mátt dúsa meðan ráöamenn beggja landa hafa keppst um að senda frá sér yfir- lýsingar um málið sem jafnóðum reynast vera innantóm orö. Taka sendiráðsins og gislanna meö þegjandi samþykki iranskra stjórnvalda er vitaskuld brot á alþjóöalögum og eðlilegt er að menn hafi samúö meö þvi fólki sem hlut á að máli. Sendiráðstakan hefur verið hvalreki fyrir fréttamiöla. Osjaldan hefjast fréttasendingar rikisútvarpsins á þvi" að greina frá nýjustu tiðindum um máliö og margir dálkakflómetrar hafa þegar veriö prentaðir 1 biööum veraldarinnar. Vafalaust er þar einhvers staðar aö finna rækilega greinargerö um samhengi þessa máls viö starfeemi og hlutverk ýmissa sendiráöa i heiminum, en þaö hefur farið fram hjá mér og liklega fleiri islenskum blaöles- endum. Þaö er vitaskuld engin tilviljun aö námsmennirnir réöust gegn sendiráöi Bandarikjanna, enda hefur almenningur i landinu sýnt slika velþóknun á verki þeirra aö stjórnvöldum hefur reynst ómögulegt aö snúa sig út úr kllp- unni. Sendiráö Bandarikjanna var trönum áþreifanlegt tákn fyrir það alþjóölega auömagn sem velti Mossadegh forsætis- ráöherra Irans úr sessi og kom hinum illa þokkaða keisara til valda áriö 1952. Mossadegh haföi þjóönýtt oliufyrirtæki Breta I landinu og Bandarikjamenn sáu sér færi á aö vinna tvennt i einu: hindra framrás þjóðlegrar and- kapitaliskrar stefnu og næla sjálf ir til sin vænum skerfi af gróö- anum af irönskum auölindum. Bandarikjastjórn setti i gang helsta tæki sitt til óþrifaverka, CIA, velti þjóðhollri stjórn Mossadeghs og kom Resa Pahlavi til valda og hélt siöan hinni grimmúöugu stjórn hans viö völd þangaö til íranska þjóöin reis upp og kastaði henni á haugana. Miöstöö starfsemi CIA I þessu öllu var auövitaö bandarlska sendiráðið i Teheran. Var nokkuö minnst á brot á alþjóöalögum meöan þetta gekk á? (Stutt en greinargóö frásögn um atburöina Silungsveiðibóndi viö Þing- vaiiavatn hefur undanfarin tvö ár selt, undir eigin vörumerki, heil- frysta murtu. Fiskurinn hefur verið frystur og pakkað I eigin vinnslustöð bóndans svo til á veiöistaö. Murtan hefur likaö mjög vel, enda þess gætt, aö nota aöeins úr- vals fisk til framleiöslunnar. Hér er um ákaflega athyglisvert framtak aö ræöa og ætti þaö aö geta oröiö öörum veiöieigendum viö silungsvötnin hvatning til aö- geröa á þessu sviöi. Veiöibóndinn, sem hér um ræö- i íran 1951-2 meö tilvisun til frekari heimilda er i bókinni Bandarikin og þriöji heimurinn eftirDavid Horowitz, bls. 86-90). Þaö er siöur en svo aö taka sendi ráösins I Teheran sé einstakur atburöur á siðustu árum. Þvert á móti hefur ofbeldi gagnvart starfsmönnum sendi- ráöa færst svo mjög i vöxt aö kalla má aö á stórum svæöum sé friöhelgi þeirra meiri i oröi en á boröi. Hvaö veldur þessu? Er hægt aö Utskýra eitthvaö meö þvi aö tala stööugt um „öfgahópa” eins og alltaf glymur á okkur? Hefur mannvonska I heiminum allt l einu aukist svo mikiö aö nú geti diplomatar, þessir fáguöu meinleysismenn, ekki einu sinni fengiö að sötra kokteilana sina i friöi? Vitaskuld er þessu öðru visi háttað. Fjöldi diplómata eru i rauninni úlfar i sauöargæru sem sjálfir brjóta alþjóðalög og lög þeirra landa, þar sem þeir starfa, meö njósnum og ólöglegum af- skiptum af málefnum annarra. Auövitaö felst ekki I þessu nein réttlæting á moröum og ofbeidi gagnvart diplómötum.enda gegna allir sendiráösmenn margra þjóöa, og væntanlega margir sendiráösstarfsmenn allra þjóöa, mikilvægum og nauösynlegum störfum. Þaö væri óbætanlegt tjón fyrir samskipti þjóöa i heim- inum ef alþjóðlegt kerfi milli- rikjasamskipta brotnaöi niöur. En full ástæöa er til aö vekja at- hygli á, aö þaö eru ríkisstjórnir stórveldanna sjálfar sem hafa stigið fy rstu og stærstu skrefin til aö grafa undan þessu kerfi meö njósnum og annarri ólöglegri starfsemi og beitingu ýmissa glæpaverka til aö tryggja efna- hagslega og hernaöarlega eigin- hagsmuni. Þaö má kalla meinlaust fyrir okkur smáþjóöamenn þótt stór- veldin séu i bófahasar hvert viö annaö meö hlustunartæki i sendi- ráöum og annaö slikt sem viö heyrum og lesum um í fréttum og sjáum siðan dramatiseraö i af- þreyingariðnaöinum. En eins og tranir máttu sanna 1952 og lengi siðan, aðhafast sendimenn stór- velda ýmislegt mun alvarlegra i löndum þeirra en fljúgast á um tómar segulbandsspólur upp um fjöll og fimindi. Aflogin eru um afraksturaf erfiði fólks og af auö- lindum sem heimamenn ættu ab njóta. Hann stendur lika um afnot ir, er Guöbjörn Einarsson á Kárastööum i Þingvallasveit. Hóf hann þessa starfsemi á árinu 1978. Haföi áöur fest kaup á heppilegum báti og útbúnaöi til veibanna og reist 20 rúmm. frystihús. Þá lét hann gera sér- stakar umbúöir um murtuna, sem er fryst I kilósöskjum,og læt- ur fylgja með leiðbeiningar um matreiöslu á fiskinum. Viö þessa heimavinnu á Kárastööum er þess gætt, aö fiskurinn sé glænýr og aöeins tekin úrvalsmurta til framleiöslunnar. Murtan er á boöstólum I kjörbúöum i Reykja- af landi smáþjóöa i hernaðar skyni. Nú hafa Bretar og Bandarikja- mennsannaö sjálfir meö birtingu opinberra skjala þaö sem sósiaK istar og aörir Isienskir þjóð- frelsissinnar héldu fram á ár- unum 1945-51. Þessi stórveldi, og þá einkanlega Bandarikin, einsettu sér þegar á striösárunum aö fá hér varanlega hernaöarað- stööu aö striöi loknu. Til aö ná þessu markmiði beittu þeir öllum tiltækum þrýstingsleiöum, einkanlega gegnum sendiráö sin. Eins og þeir sáu glöggt var einn helsti þrö6kuldur i vegi þeirra þjóöernishyggja íslendinga. Fram aö þessu hefur Bandarikja- mönnum gengiö bærilega aö koma fram vilja sinum, bæöi að tryggja sér hernaöaraðstööuna oggrafa undan þjóðerniskennd og sjálfstæðisvilja þjóöarinnar. Þetta hefur veriö þvi auöveldara sem stór hópur mestu áhrifa- manna i islenskum stjórnmálum hefur hvorki haft vit né siöferðis- þrek til að standast þennan þrýsting. Sýna skýrslur Breta og Bandarikjamanna glögg dæmi um þetta. Tilraunir Bandarikja- manna til að hafa áhrif á islensk stjórnmál tóku vitanlega ekki enda þegar her þeirra var sestur hér aö 1951. M.a. hefur það margoft komið fram og nú siöast á þessum vetri að sendiráö Bandarikjanna hér á landi heldur skrár um þá Islendinga sem það telur hættulega öryggi Banda- rikjanna. Þetta veröur varlakall- að annab en njósnir. Ég held ekki aö viö ættum aö taka bandariska sendiráðið við Laufásveg né beita starfsmenn þess eða annarra sendiráða neins konar ofbeldi. En islensk stjórn- völd ættu aö krefjast þess, aö erlend sendiráö i landinu haldi sig á sinu löglega verksviöi. Og væri ekki einmitt nú, i ljósi þeirrarat- hygli sem gislamálið i Iran og önnur svipuö atvik hafa vakiö, rétti timinn til aö taka upp á vett- vangi Sameinuðu þjóðanna þaö hættuástand sem lögbrot stór- veidanna hafa skapaö á sviöi millirikjaviöskipta og gera t^l- lögur um raunhæfar aögeröir tii úrbóta. Vandinn veröur ekki leystur meö lögregluaðgeröum gegn and- ófshópum. heldur meö hertum reglum og auknu eftirliti meö starfsemisendiráöa hvar sem er 1 heiminum. vik aö þvi er Upplýsingaþjónusta landbúnaöarins segir okkur og árið 1978 nam framleiðslan 1.3 tonni og á sl. ári var hún 2,5 tonn. Guöbjörn Einarsson segist hafa gert alvöru úr þvi aö koma þess- ari framleiðslu á fót eftir aö Jón Kristjánsson, fiskifræöingur Veiöimálastofnunar, benti á, að unnt mundi aö veiöa murtu i djúpinu I Þingvallavatni utan hins hefðbundna veiöitima á haustin. Þannig hefur veiöitiminn á murtu lengst hjá Guöbirni I sambandi viö þessa starfsemi. — mhg Athyglisvert framtak silungsveiöibónda: Heilfrystir murtu

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.