Þjóðviljinn - 01.08.1980, Síða 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 1. ágúst 1980.
Ég hefi ekki óskaö eftir aö hafa aöra möguleika, mér finnst ég ekki ffkinn I völd...
Forsetinn kemst aö visu ekki i samband viö hvern og einn, en ótrúlega marga samt...
FOLK HEFUR STERKA VITUND
FYRIR ÞESSU EMBÆTTTI........
Viötal við Kristján Eldjárn,
forseta Islands í tólf ár
Síðasti sendiherrann
sem ég hitti í þessu starfi
var að kveðja í morgun,
hann var frá Suður-Kóreu.
Hins vegar höf um við tekið
á móti 149 nýjum sendi-
herrum þessi tólf ár sem
ég hefi verið forseti. Það
vantar ekki nema einn í
skemmtilega tölu,
segir Kristján Eldjárn, sem
stendur i sigildum raunum bóka-
manna: enginn veit hve mikiö af
bókum hefur safnast til hans fyrr
en flytja skal buferlum. Þau frú
Halldóra eru aö koma sér fyrir á
nýju heimili aö Sóleyjargötu eitt,
þegar blaöamaöur ber þar aö
dyrum tveim dögum fyrir for-
setaskipti.
Mikill áhugi
— Nei, ég var ekki hissa á þvi
hve mikinn áhuga fólk haföi á for-
setakosningunum. Mér finnst ég
hafa orðið svo rækilega var viö aö
íslendingar meta þetta embætti
mikils, hafa áhuga á þvi og á
Bessastööum. Og þess vegna hef-
ur mér lika fundist út I hött sú
gagnrýni sem stundum heyrist,
aö þetta embætti sé óþarft og
mætti leggja þaö niöur og taka
upp svissneska háttu eöa eitthvaö
þessháttar. Þjóbin vill hafa for-
seta. Sá vilji, sá áhugi sem ég
nefndi, ætti aö nægja til aö rétt-
læta þetta embætti, jþótt þaö þurfi
kannski ekki endilega að vera
alveg eins og þaö er nú. Þaö er
eölilegt aö um þá hluti sé rætt
þegar breytingar á stjórnarskrá
eru á dagskrá, en ég hefi samt
ekki mikla trú á aö menn vilji
breyta miklu um stööu forsetans.
Sá áhugi sem menn hafa á for-
setakosningum er sjálfsagt
tengdur þvi lika, aö þær eru til-
breyting, þá finnst mönnum að
þeir séu frjálsari, óbundnari af
flokkum og leiðtogum þeirra.
— Hefuröu i starfi þinu oröiö
var við aö menn geri sér rangar
hugmyndir um forsetaembættiö?
— Ekki er þaö neitt aö ráöi. Ég
held aö þeir sem i alvöru hugsa
um þessi efni átti sig fljótlega á
hvaö I þvi felst. Þaö er helst
aö þess misskilnings gæti, aö fólk
heldur aö forsetinn geti náöaö
dæmda menn upp á eigin spýtur.
Ég hefi alloft oröiö aö segja fólki,
sem leitar til min meö slik mál,
aö þau veröi aö fara eftir öörum
leiöum.
Ekki fikinn í völd
— Þú vékst áöan aö hugsanleg-
um breytingum á stööu forsetans.
Hefur þig sjálfan nokkru sinni
langaö til aö hafa aöra möguleika
en þú hafðir?
— Nei, aldrei. Má vera þaö sé
tengt minni persónugerð, mér
finnst ég ekki fikinn i völd. Sumir
•menn hafa hreyft þvi, að forset-
inn ætti aö beita meira valdi sinu
til aö neita aö skrifa undir lög, en
mér er nær að halda aö þá hugsi
menn sin dæmi ekki á enda. Ég
hefi alltaf litið á þetta vald (sem
aldrei hefur veriö beitt hingaö til)
sem öryggisventil sem opna
mætti,ef forseta sýndist aö veriö
væri að steypa þjóöinni I glötun,
ekkert annaö en itrustu öryggis-
ráöstöfun, sem allir vona aö ekki
þurfi aö gripa til.
Ánœgja og
áhyggjur
— Hvaö er ánægjulegast viö
starf forseta?
— Þaö gefur liklega fleiri
möguleika en nokkurt annaö
embætti til þess aö komast i sam-
band viö ótrúlega margt fólk,
erlent og innlent, menn i marg-
vislegustu stööum, fulltrúa allra
hópa i þjóöfélaginu. Þaö hefur
ekki sist veriö ánægjulegt aö taka
á móti fulltrúum samtaka ýmiss
konar, sem eru aö halda þing og
landsfundi.
Samskiptin viö Alþingi og
stjórnmálamenn hafa lika verið
mjög ánæjguleg. Stjórnarmynd-
unarlotur, sem eru orðnar nokkuö
margar, eru llka áhugaveröar á
sinn hátt. Þeim fylgja vitaskuld
allþungar áhyggjur meöan á
þeim stendur. Það er vakað mjög
yfir þeim ákvöröunum sem for-
seti á rétt og skyldu til aö taka viö
þær abstæður. Maður vill aö sjálf-
sögöu gera þaö sem rétt er, en
þaö er ekki alltaf augljóst, hvaö
er rétt. Einmitt I þessum lotum
getur forseti tekiö einhverja
ákvöröun, sem drjúgur hópur
manna telur mistök. Um þetta er
ekki annab aö segja en að forseta
getur auövitaö skjátlast sem öðr-
um og hann veröur aö taka þvi ef
hann bakar sér ámæli.
Kóngar og
forsetar
— Þjóöhöfðingjar koma i heim-
sókn eöa eru sóttir heim- er mik-
ill munur á þeim sem eru fæddir
til starfans og þeim sem kosnir
eru til hans, á kóngafólki og for-
setum?
— Óneitanlega er dálitill mun-
ur á, þaö er önnur framkoma viö-
höfö við konunga en forseta. Mér
finnst þaö allt ósköp eölilegt, ekki
sistef viö höfum I huga hinn sögu-
lega aödraganda — þaö hve
konungdómur stendur á ævaforn-
um merg. Þaö er annar rammi
um allt þaö lif, fólk er ekki éins
frjálst af sér andspænis konung-
um og forsetum. Kóngafólk er
vitaskuld ekki allt eins, sumir
ataka alvarlegar en aörir þá
skyldu að vera konunglegir. Aðrir
vilja ekkert fremur en að þeir séu
meðhöndlaðir eins og venjulegar
manneskjur. Og i kynningu er
þetta fólk indælis manneskjur; ég
nefni til dæmis belgisku konungs-
hjónin, sem við heimsóttum I
fyrra, og þó ég nú nefni þau, þá
má hið sama segja um aöra i
þessari stööu. Gústaf sjötti Adólf
Svíakonungur var nánast vinur
minn. Ég hafði hitt hann viö upp-
ar viö svo komum i opinbera
heimsókn til Sviþjóðar byrjaöi
hann strax á flugvellinum að tala
viö mig um fornleifafræði, og viö
höföum nóg um aö spjalla af þeim
vettvangi þá þrjá daga sem heim-
sókn stóö. Hann var ágætlega að
sér um fornleifafræði, þaö er mis-
skilningur sem sumir Sviar héldu
aö hann hafi fengið lof fyrir þaö
áhugamál bara af þvi aö hann var
konungur.
Menn segja oft aö konungdóm-
ur sé timaskekkja. En ég fæ ekki
betur séö, en aö það fyrirkomu-
lag, sem hefur oröið til á Noröur-
löndum til dæmis, gangi alveg
ágætlega. Konungdæmið stóð
einna tæpast i Sviþjóö, en drottn-
ingin sýnist hafa hresst þaö viö.
Liklega hefur ekkert styrkt kon-
ungdæmi þar og i Noregi eins og
þaö, að borgaralegar stúlkur
veröa þar drottningar og krón-
prinsessa. Þaö er ósköp skiljan-
legt. öskubuskudraumurinn
kemur hér við sögu, og eins er
meö þessum giftingum numiö á
brott það sem mörgum hefur
fundist ógeöfelldast viö konung-
dæmiö — aö skylda rikisarfa til að
giftast einhverjum þeim sem
heföi svonefnt blátt blóö I æöum.
— Nú má forseti helst ekki taka
afstööu I meiriháttar deilumál-
Halldóra og Kristján Eldjárn fyrir utan sitt nýja heimili viö Sóleyjargötu (Ijósm. eik) Um, en um leiö vilja menn gjarna
heyra álit hans á vanda þjóðar-
innar viö ýmis tækifæri, t.d. við
áramót.
— Já, þaö er reyndar mikill
vandi aö semja þessi áramóta-
ávörp. Þaö er mikið hlustaö á
þau, þvi þótt forsetinn láti ekki oft
sjá sig, þá fylgjast menn allvel
meö embættinu eins og ég sagöi
áöan, hafa sterka vitund fyrir þvi.
Og forsetinn lendir i talsveröri
klemmu. Hann vill helst ekki tak-
marka sig við innantómt orða-
gjálfur. En ef hann vill taka á
málefnum rekur hann sig fljótt á,
að þaö er býsna þröngt um mál-
frelsið sem hann hefur. Þetta eru
ekki stefnumarkandi ræöur held-
ur hátiðaræður, skrautræöur að
nokkru leyti, og þær setja manni
þröngar skorður. Ég segi fyrir
sjálfan mig: einatt hefi ég strikað
þaö út sem mig langaði mest til
að segja.
Og lifum vér enn
— Engu aö slöur langar mig til
aö spyrja þig að þvi, hvaö þér
finnst stærsta áhyggjuefni meö
þessari þjóö.
— Þetta óstööuga efnahags-
ástand, sem okkur veröur svo tið-
rætt um, ætli þaö sé ekki i stórum
dráttum tengt þvi, aö reynt er aö
halda uppi ögn hærra lifsstigi en
efni eru til. Hinsvegar er okkur
mikil vorkunn i þessum efnum —
viö erum aö reyna aö halda uppi
velmegunarþjóöfélagi svipuðu og
grannlöndin þekkja. Og þaö er
stórhættulegt ef okkur ekki tekst
þaö, bæöi vegna þess sálar-
ástands sem af þvi leiöir og svo
hættunnar á landflótta. Okkur er
alveg I blóö borið aö bera okkur
saman viö Noröurlönd, reyna aö
hafa sama lifsstig og þær þjóöir
hafa. Viö erum lika i undarlegri
stöðu sem viö höfum ekki þekkt
áöur: aö fyrirskipa að framleitt
sé bæöi til lands og sjávar minna
en viö getum. Það er ekki langt
um liöiö siðan það heföi þótt mikil
Framhald á bls. 13
Föstudagur 1. ágúst 1980. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
á dagskrá
Það kemur úr hörðustu átt að hér skuli
standa á viðurkenningu dýralæknis, sem
hefur margra ára reynslu á þvi starfsviði,
sem hér um rœðir. Það er siðlaust
gagnvart skjólstœSingum dýraspitalans,
og lágkúrulegt með tilliti til norrœnnar
samvinnu.
Jórunn
Sörensen
Dýrum og dýra-
vinum til varnar
Læknavfsindunum fleygir
fram, — og þá einnig i lækningum
dýra. Viödýralækningar gilda tvö
meginsjónarmið, sem skiptast
eftir þvi hvort um er aö ræöa þau
dýr sem notuð eru til mætvæla-
framleiðslu eöa þau dýr sem höfö
eru á heimilum „einungis” vegna
ánægjunnar og þess félagsskapar
sem þau veita.
Matvælaframleiðsla er iðn-
grein. Þar gildir að ala hrausta og
sterka einstaklinga til fram-
leiöslu afurða og lækningar á
þeim dýrum, sem höfö eru til
slikra nota, eru mibaöar við að
afurðir þeirra séu hollar og góbar
til neyslu fyrir okkur mennina.
Þar gildir ekki að lækna dýrin
bara af þvi aö einhverjum þykir
„svo vænt um þau”, — enda færi
fjárhagsgrundvöllur sliks bús
fljótt fyrir litiö ef kýrnar, svlnin,
sauðféð eöa hænsnin fengju „aö
lifa þangaö til þau dæju”.
En gagnvart hundinum eöa
kettinum og einnig góða reihest-
inum á bænum hafa gilt og gilda
önnur lögmál. Viö þekkjum öll
sögur af þvi þegar smalahund-
urinn fékk aö eyöa ellidögunum i
kyrrð og ró i bæjardyrum I þakk-
lætisskyni fyrir góöa og dygga
þjónustu, — en ekki siður fyrir
trygglyndi hans og bliöu i garö
heimilismanna. Einnig hefur
gamla kisa fengiö aö kúra i friöi á
rúmi ömmu I baðstofunni og
yngri kettir leyst hana af viö
músaveiðarnar. Þaö sem þarna
skeður er að menn bindast til-
finningaböndum viö dýrin sin, —
þessi dýr sem eiga svo auövelt
meö aö aölaga sig heimilislifi og
laðast aö manninum þannig aö
einstakt er.
Og Islendingar flytja úr sveit i
borg og halda áfram aö hafa dýr á
heimilum sinum. Hunda, ketti,
fugla og fleiri dýr sem hafa sýnt
þaö I gegnum ótal ættlibi aö þau
una sér vei i sambýli viö
manninn. Og eins og fyrr þykir
eigendum þessara dýra vænt um
þau og þykir sárt aö horfa á þau
þjást ef þau veikjast eða slasast,
— vilja þá hjálpa þeim, láta
lækna þau. Þeir setja stolt sitt og
metnaö i aö dýrin séu hraust og
falleg og aö þeim liði vel.
En hvernig hefur gengiö að fá^
nauösynlega þjónustu fyrir þessi
dýr? Mjög illa fram aö þessu.
Dyralæknar á landinu eru fáir og
hafa hver um sig allt of stórt
svæði sem þeim er ætlað aö sinna.
Kröftum sinum og tima einbeita
þeir aö „afuröadýrunum” og
komast vart yfir þaö verkefni
þegar mest er aö gera, þannig aö
ekkert er eftir fyrir dýrin sem oft
eru kölluö „gæludýr”. Eigendur
þeirra hafa þvi nánast orðið út-
undan i allri þjónustu. Þetta hefur
orsakaö að gæludýraeigendur
hafa fengiö það á tilfinninguna aö
þeir séu frekar til óþurftar meö
dýrin sin.
Aukin feröalög og samskipti
manna á milli landa veröa til þess
aö það fréttist aö I „öörum
löndum” séu til dýraspitalar fyrir
heimilisdýr. Þar eru fótbrotnir
hundar og kettir „negld”, þar er
gert viö slitin liöbönd I litlum
hnjám og ýmislegt lagaö og
læknaö sem engum á tslandi
hefur dottiö i hug aö væri hægt.
Og þaö sem meira er, i
viökomandi löndum er slikt alls
ekkert fréttaefni. Þetta hefur
veriöstundaö þar um langt árabil
og þykir sjálfsagt mál.
Og Islenskir gæludýraeigendur
verða hugsandi; af hverju var
mér sagt aö það þýddi ekkert aö
gera fyrir hvutta minn þegar
hann datt niður kjallaratröpp-
urnar, kannske var hann bara
fótbrotinn? En hann var litið
skoðabur, bara drepinn. Og af
hverju átti ég aö „sjá til” og „sjá
til” þegar kisa min gat ekki gotiö,
þangaö til hún dó i höndunum á
mér? Svona upptalningu er hægt
aö hafa endalausa. Upptalningu
af atvikum þar sem dýraeigendur
stóöu með dýrin sin I höndunum
algjörlega hjálparvana af þvi aö
þeir fengu ekki hjálp frá dýra-
lækninum eöa náöu ekki til hans.
Dýrin hafa af þessum sökum
oröið aö þola margt — og eig-
endur þeirra þar af leiðandi lika.
Þess vegna er knýjandi nauðsyn
aö ráöa hér bót á. Þaö er kominn
timi til þess, og þaö fyrir löngu,
að islenskir dýraeigendur fari aö
gera kröfur um aö þeir njóti ekki
lakari þjónustu við dýrin sin en
veitt hefur veriö erlendis i ára-
raðir. Þjónustu sem stuðlar að
betri samskiptum manna viö
dýrin sin. Þjónustu sem veitir
dýraeigendum aukinn skilning og
þekkingu á dýrunum sinum.
Þjónustu sem dýraeigendur og öll
þjóöin getur veriö stolt af.
Hér er dýraspitali. Búinn full-
komnum tækjum til lækninga á
dýrum. Viö hann hefur veriö
ráöinn danskur dýralæknir sem
hefur unniö viö slika stofnun i
heimalandi sinu um árabil og
hefur mjög mikla reynslu,
þekkingu og færni i sjúkdóma-
greiningu og lækningu dýra. A
þeim fáu vikum sem hann hefur
starfaö hefur hann haft mikiö að
gera. Listinn yfir þau dýr sem
hann hefur hjálpaö er orðinn
langur. Tik sem i heilt ár hökti
um á þrem fótum hleypur nú um
á öllum fjórum. Hundar sem lengi
hafa þjáöst vegna þess aö neöri
augnlokin á þeim voru innhverf
geta nú horft framan I tilveruna
læknaöir meina sinna. Hundar
sem lengi hafa liðið sakir tann-
steins og tannholdsbólgu hafa
veriö læknaðir, — og ekki sfður til
gleði fyrir eigendur þeirra sem
þurfa ekki lengur aö hafa and-
fúlan hund I návist sinni. Tikur og
læöur sem áður þjáöust af lang-
vinnum legbólgum hafa fengið
bót meina sinna. Og svona má
lengi telja. Og þaö er ekki aðeins
leitað til dýraspitalans af Stór-
Reykjavikursvæðinu, nei, þaö
koma dýr til lækninga frá öllum
landshornum.
En danski dýralæknirinn
vinnur hér i óleyfi. Hann fær ekki
lækningaleyfi —hann fær ekki at-
vinnuleyfi. Islenskir kollegar
hans hafa hingað til komiö I veg
fyrir þaö. Ýmsu er borið viö, en
ekki verður fariö nánar út i það
hér.Þröng stéttarfélagssjónarmiö
byggö á fordómum og mis-
skilningi mega ekki koma I veg
fyrir aö úrbætur fáist i þessum
efnum. Og raunar kemur úr
höröustu átt aö hér skuli standa á
viðurkenningu dýralæknis sem
hefur margra ára reynslu á þvi
starfssviði sem hér um ræðir og
hefur sýnt einstaka hæfni i starfi.
Þaö er siölaust gagnvart skjól-
stæöingum dýraspitalans, bæöi
mönnum og málleysingjum og
það er lágkúrulegt meö tilliti til
þess hve margs viö njótum I nor-
rænni samvinnu.
Mörg hundruð tslendingar
njóta I dag fullra félagslegra
réttinda i Danmörku i námi og
starfi, fá barnabætur, húsaleigu-
styrki, atvinnuleysisstyrki og fá
raunar aö leita aö atvinnu á sama
grundvelli og Danir sjálfir I landi
þar sem atvinnuleysi er mikiö. Er
réttlætanlegt að neita starfskrafti
sem viö fáum frá Danmörku til að
leysa brýn verkefni sem okkar
dýralæknar hafa takmarkaöa
reynslu af og skortir tima til?
Svari hver fyrir sig.
Jórunn Sörensen
Björgvin 1 söngvakeppni
í frétt frá Hljómplötuútgáfunni,
sem Þjóöviljanum hefur borist
segir aö Björgvin Halldórsson,
söngvari muni veröa meöal kepp-
enda I alþjóðlegri söngvakeppni
sem haldin veröur i Castlebar á
trlandi I október, en tvö laga
Björgvins voru samþykkt i
keppnina.
Söngvakeppni þessi er nú
haldin i fimmtánda skiptiö.
Fyrstu verölaun i söngvakeppn-
inni eru fimm þúsund sterlings-
pund, önnur verblaun tvö þúsund
og fimmhundruð og þriöju fimm-
tán hundruö pund. Höfundur
besta lagsins hlýtur fimmtán-
hundruö pund.
Björgvin Halldórsson er lands-
mönnum aö góöu kunnur sem
söngvari og undanfarin ár hefur
vegur hans sem lagasmiös, hljóö-
færaleikara og upptökustjóra far-
ið vaxandi. Lögin sem samþykkt
voru i keppnina eftir Björgvin eru
Skýið, sem er aö finna á sólóplötu
hans, Ég syng fyrir þig, meö
texta eftir Vilhjálm heitinn Vil-
hjálmsson, en I enskri útgáfu eftir
Jóhann Helgason nefnist lagið
Maiden of the Morning. Hitt lagið
er Dægurfluga eöa Bumble Bee
eins og þaö heitir núna.