Þjóðviljinn - 02.08.1980, Blaðsíða 2

2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 2.-3. ágúst 1980
Þannig fer, þegar gróðurinn megnar ekki lengur að binda jaröveginn.
Eins og landsmenn
vita, — vonandi allir, —
þá samþykkti Alþingi á
þjóðhátiðarfundi sinum
á Þingvöllum sumarið
1974 að varið skyldi
verulegri fjárhæð til
þess að hamla gegn
þeirri gróður- og jarð-
vegseyðingu, .sem
herjað hefur landið
öldum saman. Þótti
mjög við hæfi við þetta
tækifæri, að „afhenda”
þessa gjöf þvi landi, sem
alið hefur þjóðina i 1100
ár og goldið fyrir með
ýmsum hætti. Þjóðar-
gjöfin skyldi greidd á
fimm árum. Það hefur
verið gert og nú er lika
engin króna eftir i þeim
sjóði.
Forsendur
þjóðargjafarinnar
— Væri ekki rétt að við byrj-
uöum á þvi að fara um það fá-
einum orðum hvaða hugsun lá að
baki þjóðargjöfinni?
Þessari spurningu var varpað
til Ingva Þorsteinssonar mag-
isters þar sem viö sátum i skrif-
stofu hans uppi á Keldnaholti nú
fyrir ncátkrum dögum.
— Þaömásegjaaögrundvöllur
þjóöargjafarinnar hafi verið
mjög umfangsmikil og ýtarleg út-
tekt á ástandi og nýtingu gróöur-
farsins og þvi, hvaö unnt væri að
gera til ræktunar og landbóta.
tJttekt þessi byggðist á niöur-
stöðum gróðurrannsókna, starfi
Skógræktar og Landgræöslu, áliti
búnaðarsambanda og gróður-
vemdamefnda vitt og breitt um
landiö og ýmissa annarra aöila.
Þessi könnun leiddi í ljós stór-
felldari gróðureyðingu en menn
haföi almennt óraö fyrir.
Ta liö er, og byggt á alltraustum
heimildum, að við upphaf
Islandsbyggðar hafi gróðurlendið
veriðum 60—70 þús. ferkm. Nú er
þaö komiö niöur I 25 þús. ferkm.
En þar meö er ekki öll sagan
sögð. Breyting og rýrnun á þvl
gróðurlendi, sem enn er óeytt,
hefur og oröið gífurleg, þannig að
verömæti þess er stórum minna
en áöur var.
Þeir þættir, sem einkum orsaka
jarövegs- og gróöureyöingu, eru
uppblástur, sandfok, landbrot af
völdum fallvatna og ofbeit. Full-
vist þykir aö meiri og minni upp-
blástur sé 118 af 23 sýslum lands-
ins. I 16 sýslum er sandfok, i 13
sýslum á sér stað landbrot
af völdum fallvatna og I 19
sýslum gróöureyðing af völdum'
ofbeitar. 1 tveimur sýslum aðeins
er gróður I framför. 1 annarri
þeirra er þaö vegna sjálfgræöslu
en I hinni vegna ræktunaraögerða
Landgræöslunnar. I 8 sýslum er
taliöað sé nokkurnvgginn jafnvægi
milli gróöureyðingar og upp-
græöslu af náttúrunnar og
mannavöldum en I 13 sýslum er
gróöur f afturför.
Þaö var til aö stemma stigu viö
þessari þróun, sem þjóöargjöfin
var veitt. Hún var framlag til
landvarna, hún var okkar her-
kostnaöur.
Erfitt, seinunnið
og dýrt
— En nú er þjóöargjöfin búin
og hvaö tekur þá viö?
— Enginn vafi leikur á þvl, aö
þjóöargjöfin var geysi þýöingar-
mikiö spor I rétta átt. Fram-
kvæmdirnar hafa einkum veriö i
höndum Landgræöslunnar og
Skógræktarinnar og hafa þær
stofnanir báöar unniö mjög ötul-
lega aö þessum málum. En hér
veröur vörn ekki snúiö I sókn I
einum svip. Viö búum við óblltt
veöurfarog óhagstæö gróöurskil-
yröi miöaö viö þaö, sem yfirleitt
gerist og þvi er þaö bæöi erfitt,
seinlegt og dýrt aö bæta úr þvl,
sem úrskeiöis hefur fariö I
þessum efnum. Veöurfariö er
ekki á okkar valdi aö ráöa viö né
heldur eldvirknina. En nú er þó
svo komið, aö tæknilega stöndum
við ekkert aö baki öörum þjóöum
á sviöi landgræöslu og land-
verndar, I sumum greinum jafn-
vel framar.
— En nú er þjóöargjöfin eydd
og hvaö tekur þá viö?
— Já, þjóöargjöfin er uppurin
og ef ekkert kemur i staöinn yröi
þaö mjög alvarlegt áfall bæöi
fyrir verklegar framkvæmdir á
þessu sviöi og rannsóknarstarf-
semina. Ef ekki kemur til nýtt
fjármagn þá biöur okkar ekki ein-
asta stöðvun i þessari sókn heldur
beinlinis afturför. Viö yröum aö
hopa á hæli og um afleiöingar
þess þarf ekki aö spyrja. En viö,
sem störfum aö þessum málum,
trúum nú ekki aö til þessa veröi
látiö koma. Ég held, aö mönnum
sé alveg ljóst hvaö I húfi er.
Við erum
i rannsóknum
— Nú langar mig til aö spyrja
þig Ingvi, I hverju þitt starf og
þinna samstarfsmanna er
einkum fólgiö.
— Rannsóknir eru okkar verk-
efni. Þær beinast að þvi
aö finna til hverskonar nota ein-
stök landsvæöi eru best fallin og
hvaö þau þola. Reynt er aö finna
hentugar tegundir til landgræðslu
en sfðan taka aörar stofnanir og
aðilar viö og framkvæma þaö,
sem viö höfum komist aö niður-
stöðu um. Viö kortleggjum
gróöur’endiö, metum afkastagetu
þess og ástand. Búiö er nú aö
vinna aö þessum rannsóknum i
tvo áratugi og kortlagöir hafa
verið 3/4 hlutar landsins og þar
meö þau svæöi, sem brýnast var
að átta sig á hvernig ástatt var
um. En þetta er seinunniö verk og
þaö getur jafnvel tekiö áratugi aö
finna plöntur, sem eru svo harö-
geröar, aö þær geti lifaö I landinu
án árlegrar umhyggju svo sem
áburöargjafar.
Enn á undanhaldi
— Teluröu aö viö höldum I
horfinu gagnvart gróöureyöing-
unni eöa erum viö kannski enn á
undanhaldi þrátt fyrir þaö
gróöurverndarstarf, sem unniö
er?
— Þvl miöur veröur þaö aö
segjast aö viö erum enn á undan-
haldi fyrir eyöingaröflunum. Ef
viö leggjum saman gróöur- og
jarövegseyöingu af völdum upp-
blástiirs og vatnságangs og glæöa
rýmun á landi m.a. vegna of-
beitar þá kemur I ljós, aö viö
lútum enn I lægra haldi þrátt fyrir
aögeröir Landgræöslu, Skóg-
ræktar og annarra þeirra, sem
þama leggja hönd á plóg. Skyn-
samleg nýting landsins byggist á
sömu lögmálum og nýting fiski-
stofnanna, sem ákvarðast af llfs-
skilyröunum I sjónum, hvort
stofninn er lltill eöa stór og hvort
hann er á uppleib eöa öfugt.
— Er gróöureyöingin ekki
meiri I einum landshluta en
öörum?
— Jú, svo má segja. Sé litiö yfir
landiö f heild þá er landeyöingin
mest á eldgosa- og móbergs-
svæöunum. Þau svæöi eru
viökvæmari og þyrfti aö hllfa
þeim öörum fremur. Þar er land-
eyöingin örust og til þess þarf aö
taka tillit. Blágrýtissvæöin eru
ekki eins viökvæm, sem stafar af
eðli berggrunnsins og jarö-
vegsins. Þar eru landskemmdir
þvl mun minni þótt ekki megi
vera andvaralaus gagnvart þeim.
Þar á ofbeit sér vlöa staö, einkum
á heiöalöndunum. Þar kemur I
ljós, aö þau afréttarlönd eru
miklu meira nýtt en heimalöndin
og því verr farin.
Afstaða bænda
— Sjálfsagt getum viö spjallaö
lengi um þetta fram og aftur en
ég held, aö þaö sé komiö fram I
hverju þáttur þinn og þinna sam-
starfsmanna I þessu landvarnar-
starfierfólginn. Þú hefur minnt á
aö ofbeit væri veruleg orsök
gróöureyöingarinnar I vissum
landshlutum og þeim mjög
vlöáttumiklum. Nú er bændum
legiö mjög á hálsi fyrir skilnings-
léysi á nauösyn gróöurverndar.
Sjálfur llt ég raunar þannig á, aö
Sllk fjölbreytni I gróöurfari er þvl miöur oröin sjáldgæf f fslenskum út-
högum, en hún er nánast skilyröi fyrir miklum afuröum af sauöfénu.