Þjóðviljinn - 27.08.1980, Side 4

4 SIÐA— ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 27. ágúst 1980
MOBVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýös-
hreyfingar og þjóðfrelsis
Utgefandi: Útgáfufélag ÞjóÖviljans
Framkvœmdastjóri: Eiður Bergmann
Ritstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson. Kjartan Olafsson
Fréttastjóri: Vilborg Haröardóttir.
• Auglýsingastjóri: Þorgeir Olafsson.
Umsjónarmaöur Sunnudagsblaós: Þórunn SigurÖardóttir
Rekstrarstjóri: Úlfar Þormóösson
Afgreiöslustjóri: Valþór HlöÖversson
Blaöamenn: Alfheiöur Ingadóttir, Einar Om Stefánsson, Guöjón Friöriks-
son, Ingibjörg Haraldsdóttir, Magnús H. Glslason, Sigurdór Sigurdórsson.
Þingfréttir: Þorsteinn Magnússon.
tþróttafréttamaöur: Ingólfur Hannesson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Elísson
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Safnvöröur:Eyjólfur Arnason.
Auglýsingar: SigríÖur Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Skrifstofa :Guörún GuÖvarÖardóttir.
Afgreiösla: Kristin Pétursdóttir, Bára Halldórsdóttir, Bára Siguröardóttir.
Simavarsla: ólöf Halldórsdóttir, Sigrlöur Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Sigrún BárÖardóttir.
Húsmóöir: Jóna Siguröardóttir.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
útkeyrsla: Sölvi Magnússon, Rafn Guömundsson.
Ritstjórn, afgreiösla og auglýsingar: Sföumúla 6, Reykjavfk, slmi 8 13 33.
Prentun: Blaöaþrent hf.
Óhreinn
slæðingur á ferð
#Það er óneitanlega dálítið skrítið að lesa stjórnmála-
skritin í málgagni Framsóknarflokksins síðustu daq-
ana. Það er eins og sumir á þeim bæ haldi enn að besta
ráðiðvið vandamálum efnahagslífsins, verðbólgunni og
erf iðleikum f rystihúsanna sé þetta gamla að borga bara
ekki verðbætur á laun verkafólksins í landinu, hvað sem
líður verðlagshækkunum.
#Og eitthvað hefur formaður Framsóknarflokksins
verið að ympra á slíkum hlutum hér og þar um landið við
mikinn fögnuð ýmsra f jölmiðla.
• Það er best að segja það hreint út hér að f rekari skerð-
ing á verðbótum á almenn laun kemur ekki til greina. I
núverandi ríkisstjórn er ekki hugsanlegt neitt samkomu-
lag um lögboðer rifti ákvæðum kjarasamninga samtaka
almenns launafólks í þessum efnum. í fyrsta lagi mun
Alþýðubandalagið ekki samþykkja neittslíkt. f öðru lagi
er þörf á að rif ja upp yfirlýsingu sem Gunnar Thorodd-
sen, forsætisráðherra gaf hér í Þjóðviljanum á föstu-
daginn var/ á þessa leið:
#„Ákvæði um útreikninga visitölu eru bæði í samning-
um og í lögum. Núverandi ríkisstjórn mun ekki breyta
þeim ákvæðum, nema að undangengnu samráði við sam-
tök launamanna”.
#Ollum er kunnugt að þann 1. september n.k. eiga laun
almennt að hækka um 8,5% vegna nýrrar verðbóta-
greiðslu. Um þetta segir í forystugrein Tímans í gær:
„Þessi kauphækkun 1. september er ekkert annað en
öfugmæli og allir vita það. Hún er nákvæmlega sama
vitleysan og viðgengist hefur hér um árabil".
# Skoðum þessi orð. Málgagn Framsóknarf lokksins tal-
ar um öfugmæli og vitleysu af því verkafólk á að fá
greiddar samningsbundnar verðbætur á launin um næstu
mánaðarmót. Auðvitað verða slíkar verðbótagreiðslur
ekki til þess að hækka kaupmátt launa frá því sem um
var samið í kjarasamningum, en verðbæturnar eru eina
trygging almenns launafólks í landinu gegn verðbólg-
unni. Án verðbótanna félli kaupmáttur launanna langt-
um örar en hann þó gerir nú.
#8,5% krónutöluhækkun launa þann 1. september er
aðeins til komin vegna verðhækkana á þriggja mánaða
tímabili á undan,þaðer í maí, júní og júli s.l.
# Ef það er „öf ugmæli" að greiða þessar verðbætur væri
hitt þá ekki miklu stærra öfugmæli að segja við verka-
fólkið sem svo: Nú hefur verðlagið að vísu hækkað rétt
einu sinni um 10%, en á móti fáið pið engar bætur að
þessu sinni. Ef það er „vitleysa" að borga verkafólki nú
um mánaðarmótin sínar umsömdu verðbætur á launin,
— væri það þá ekki hringavitleysa af núverandi ríkis-
stjórn að ætla að neita verkafólkinu um rétt sinn í þeim
efnum? Heldur ritstjóri Tímans virkilega að láglauna-
fólkið í landinu léti bjóða sér slíkar kveðjur. Og hvað um
bændur? Eiga þeir ekki að fá sínar lögboðnu hækkanir
nú á næstunni? Ætlar Framsóknarf lokkurinn máske að
leggja til að bændur beri verðlagshækkanir undanfar-
inna mánaða bótalaust? Það er eins og yngsti ritstjóri
Tímans, sá sem skrifaði forystugrein blaðsins í gær sé
nýkominn af námskeiði hjá „hagspekingum" Alþýðu-
flokksins. Hann þyrfti að fara í endurhæfingu áður en
skrifar f leiri forystugreinar um samskipti ríkisstjórnar-
innar við stéttarsamtök verkafólks og annarrar alþýðu.
#Menn skulu muna, að þótt verðbótagreiðslur á laun
samkvæmt núgildandi lögum og kjarasamningum veiti
launafólki nokkra kaupmáttartryggingu í verðbólgufári,
þá vantar æriðá aðsú trygging séfullkomin.
#Samkvæmt kjarasamningum fá menn ekki nema um
8,5% krónutöluhækkun launa, þótt framfærslukostnaður
hækki um 10%. Og samkvæmt ölafslögum skerðast
verðbætur launanna enn f rekar þegar viðskiptakjör fara
versnandi. Ytri áföll okkar þjóðarbús birtast þess vegna
strax í skertum lífskjörum hjá öllum almenningi, skert-
um verðbótum samkvæmt núgildandi lögum. — Hvað
eru menn svo að heimta meiri skerðingu?
• Ætli væri þá ekki nær að ráðast á verðbólguna þar sem
innflutningsverslunin er. En samkvæmt því kerfi sem
þar ríkir hagnast menn þeim mun meira eftir því sem
vörur eru dýrari í innkaupi erlendis.
#Það liggur fyrir að af þessum ástæðum eru innfluttar
neysluvörur 15—20% dýrari en vera þyrfti.
“1
klippt
j Uppgjöf valdhafa
Margt er nú ritað um tiðindin i
Póllandi. 17. þessa mánaðar
birtir Leszek Kolakowski,
(kunnur pólskur sagnfræði- og
heimspekiprófessor, útlægur
ger úr Póllandi 1968) grein um
ástandið i heimalandi sinu i
Sunday Times. Kolakowski er
félagi i KOR-nefndinni til
félagslegrar sjálfsvarnar, hinn
eini utan Póllands.
Hann minnir i upphafi á að I
allri Austur-Evrópu hafi leið-
togar aö mestu gefist upp við að
selja almennum flokksmönnum
eða almenningi hugmyndina um
sérstakt hugmyndafræöilegt
gildi kommúnisma og
marxiskra kennisetninga. Nú sé
lögðhöfuðáherslaá aðsannfæra
fólk um að til þess að komast af
þurfi að gefa upp á bátinn alla
drauma um frelsi og þjóðlegt
sjálfstæði.
Samt hafi múrar vonleysis
verið brotnir niöur, og þjóðir
Austur-Evrópu hafi komist aö
raun um að þærgeti knúið fram
eftirgjafir úr hendi rikisflokks-
ins með virku andófi. Reynslan
sýni að ekki dugi að betla um
slikt.
Gjörhugsuð
hófsemi
Kolakowski segir að ástæðan
til þess að ástandið i Póllandi sé
talið hiö eldfimasta i áratugi sé
einmitt sú aö valdhafar og
verkamenn viöhafi gjörhugsaöa
hófsemi, en einmitt slik fram-
ganga muni þykja ills viti frá
sjónarhóli Kremlarbænda.
Engin uppþot eiga sér nú stað,
engir götubardagar, fangelsan-
ir eða aftökur eins og 1970 og
1976.
Hann bendir jafnframt á aö
það sé mikilvægt atriöi — an
enormity — í kommúnisku
kerfi, sögu þess og hugmynda-
fræði að valdhafarnir skuli hafa
neyðst til þess aö viöurkenna
kjörna fulltrúa verkafólks(
semja við þá og láta undan
flestum kröfum þeirra. 1 kjölfar
launakrafna fylgi ymsar kröfur
sem séu hlaðnar pólitiskri
merkingu t.d. að fjölskyldukjör
séu hin sömu og þær sem
hermenn og lögreglumenn
njóta.
Orsakirnar
pólitiskar
Kolakowski heldur þvi fram
aö ekki beri aö meta pólsku
verkföllin 1 ljósi efnahags-
ástandsins sem sé ekki aöeins
slæmt heldur hræðilegt. Raunin
sé sú að þrátt fyrir erfiðleika i
daglegu Hfi, skort á næstum
öllu, lág laun og almennt
öngþveiti i stjórnun og verð-
lagskerfi svelti Pólverjar ekki.
Það skipti heldur ekki höfuð-
máli að sumar rætur núverandi
vandræða megi rekja til inn-
byggðrar vanhæfni i stjómkerf-
inu, óhagkvæmni skrifræðis-
báknsins, offjárfestingar, gifur-
legra erlendra skulda og iþyngj-
andi hernaðarútgjalda.
Ekki sé hægt að bæta úr
ófremdarástandinu I Póllandi
með efnahagsaögerðum einum
saman. Orsakir þess séu fyrst
ogsíðast pólitiskar. A þetta hafi
ekki einungis hið lýðræöislega
og skipulagöa andáfshreyfing
bentum langt skeiö heldureinn-
ig menntamenn sem standa
nærri valdhöfum.
Trúnaðarbrestur
alvarlegastur
KOR-nefndin sem sett var á
laggirnar 1976 til þess aö að-
stoða ofsótta verkamenn að af-
stöðnum verkföllum hafi hvaö
eftir annað lagt áherslu á
trúnaðarbrestinn milli valdhafa
og almennings. Almenningur
hafi misst alla trú á stjórninni
og flokknum eftir svikin loforö
um áraraöir. Sambandsrofið
milli stjórnenda og þeirra sem
stjórna á geri það að verkum aö
vonlaust sé um árangursrikar
efnahagsumbætur nema að
pólitiskar breytingar komi á
undan.
Kolakowsky segir að KOR-
nefndin sé i fararbroddi andófs
gegn alræðisstjórninni og mest
oröfari af henni erlendis af hóp-
um innan andófshreyfingarinn-
ar. Þó geri hún ekki annað og
meira en aö endurtaka það sem
menn séu sammála um innan
rikisstjórnarinnar sjálfrar. Ný-
lega hafi svokallaður DlP-hópur
gert óopinbera skýrslu þar sem
komist er aö svipuðum niður-
stöðum og i málflutningi KOR-
nefndarinnar. Iþessum hópi eru
menntamenn og flokksfélagar
og vann hann aö skýrslunni inn-
an hins opinbera kerfis aö sögn
Kolakowskys.
Hópurinn spyrji hvað sé hægt
að gera við þær pólitisku að-
stæöur sem þjóöin neyöist til
þess að búa við (þ.e. staöa Pól-
lands sem „leppriki” Sovétrikj-
anna og einsflokkskerfið sem af
henni leiöir?) Svariö sem hann
gefi sér sé á þann veg að án við-
tækra pólitiskra breytinga sem
færa myndu Pólverjum lág-
markssjálfsstjórn og rikis-
stjórninni Iágmarkstrúnað
landsmanna, séu allir hinar
klunnalegu og örvæntingarfullu
efnahagsæfingar dæmdar til að
mistakast. Hópurinn spáir því
aö án slikra breytinga geti öll
þjóðfélagsmaskinan brotnað
niöur.
Bæði hætta
og von
Því miður, segir
Kolakowsky, hafa valdhafarnir
slst af öllu efni á sannleikanum.
Þeir taki ákvarðanir I óðagoti
og óttist allt: Sovésku
húsbændurna, verkafólk,
bændur, menntamenn og
kirkjuna. Eina hugmynda-
fræðin sem þeir geti boðiö uppá
sé að hræða Pólverja með
bróðurlegum skriðdrekaheim-
sóknum úr austri. Hefðbundin
viðbrögö séu að öðru leyti að
hækka laun, en viö núverandi
aðstæöur þýði það einvörðungu
prentun veröbólguaura um leið
og þvl sé boöið heim að svipað
ástand komi upp að nokkrum
mánuðum liönum.
I núverandi biðstöðu sér
Kolakowsky bæði hættu og von.
Enginn vilji hleypa öllu I bál og
brand, ýta undir sovéska innrás
og fjöldaaftökur. Hinsvegar
hefur Jacek Kuron, talsmaður
KOR, sagt I viðtali viö Spiegel
að Sovétmenn myndu aldrei
gera innrás I landiö nema þeir
vildu skipta um valdhafa. Geri
þeir þaö telur Kolakowski
aö þeir stæðu frammi fyrir
ástandi sem svipa myndi meira
til Afganistan heldur en Prag.
KOR-nefndin hafi verið afar
virk I þvi aö aðstoða verkafólk
og I þvl að koma á virku sam-
bandskerfi viö stjórnvöld, sé
eindregiö á móti óeirðum og
mótmælaaögeröum á götum úti.
Grlpi valdhafar til þvingunar-
aögerða muni þeir mæta sam-
stööu gifurlegs fjölda verka-
fólks, sem valdakerfið réöi
tæplega við aö hafa hemil á.
Loforð
duga ekki
Istað þvingunaraögeröa gætu
valdhafar tekiö þann kost að
opna fyrir endurreisnarstarf I
þágu lýðræðis. Það þýddi m.a.
aö fólk fengi aö láta gagnrýni
sina I ljós, segja óþægilegan
sannleika um ástandið, að
verkafólk fengi sjálft aö skipu-
leggja verkalýðsfélög, aö rit-
skoðun yrði afnumin, aö dóm-
stólar færu aö lögum, að hætt
yröi að drepa alla menningar-
starfsemi I dróma, að leynilög-
reglan yrði svipt sérréttindum
sinum o.s.frv,
Sennilegast sé þó aö reynt
verði enn einu sinni að gefa óljós
loforö um umbætur l von um að
það lægi öldurnar I bili. Sú
breyting hafi þó oröiö I Póllandi
að enginn taki lengur alvarlega
tryggingar, loforö og áköll frá
flokknum. 1 þvi felist einmitt
mesta hættan nú fyrir valdhaf-
ana og Moskvuvaldiö.
Samstaðan
Kolakowsky telur að vegna
þess hve verkamenn I Póllandi
séu nú vel skipulagðir og hafi til
umráða virkt samskiptanet um
landið sé nokkur von til þess að
viö taki I landinu friðsamleg
þróun I lýöræðisátt. Reynslan
frá öðrum Austur—Evróprikj-
um, þar sem flest gangi á aftur-
fótum, nema herinn og lög-
reglan, gefi þó ekki ástæðu til
sérstakrar bjartsýni. Hinsvegar
sé ljóst aö jafnvel i hinu smæsta
náist ekki fram aukið frelsi
nema meö félagslegum þrýst-
ingi og samstöðu.
— ekh J
og sHorið