Þjóðviljinn - 27.05.1981, Qupperneq 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 27. mai, 1981
Miðvikudagur 27. mai, 1981 ÞJÓDVILJINN — SÍÐA 9
Leiklistarnám, Marat-Sade og framtíöin
Nemendaleikhús
er draumaleikhús
Rætt við fjóra leikara sem luku prófum í vor
I stofunni hjá Kalla. F.V.: Guöjón Pedersen, Guðmundur Ólafsson
með ddtturina Sölku, Sigrdn Edda Björnsddttir og Karl Agúst Olfars-
son með hárgreiðslu de Sade. Ljósm.: eik.
Við frumsýningu Nemendaieik-
hússins á Marat/Sade fyrir
skömmu fengu sjö leikarar plagg
I hendur upp á það að þau hefðu
lokið námi frá Leiklistarskóla
islands. Það eru fyrstu nem-
endurnir sem hiotið hafa alla
menntun sína innan veggja
skólans og hafa i vetur rekið
Nemendaleikhúsið við fádæma
góðar undirtektir. Þegar sýn-
ingum á Marat/Sade lýkur leggja
þau út á þyrnum stráða lista-
brautina: þau hafa reyndar öll
fengið vinnu I biii, en siðan má
hamíngjan vita hvað verður.
Dag nokkurn fyrir skömmu
hóaði blaðamaður i fjögur úr
hópnum (hin þrjú voru upptekin),
þau Sigrúnu Eddu Björnsdóttur,
Karl Ágúst Úlfsson, Guðmund
Ólafsson og Guðjón Pedersen
(Gió). Stutta stund spjölluðum
við um leiklistarnám, nemenda-
leikhús og framtiðina, en siðan
þaut hver i sina áttina, Kalli i
miðasöluna i Lindarbæ,
Guðmundur heim til litlu dóttur
sinnar Sölku og siðan i söngtima,
Sigrún heim með þvottakörfuna
sem hún var að fjárfesta i, Gió að
sinna erindum og blaðamaður
heim.
Strangara nám
— Það sagði einn gagnrýnenda
eftir f rumsýninguna á
Marat/Sade að það væru komin
fram greinileg kynslóðaskipti i
leikarastétt, að þið réðuð yfir
meiri tækni en eldri leikarar, er
þetta rétt og hver er skýringin cf
rétt er?
Leiklistarskóli tslands hefur
auðvitað ýmsu breytt. Hér áður
voru leikskólarnir kvöldskólar,
eða hálfdags skólar. Núna er
námið strangara, við erum
lengur á dag, lengur á ári og við
fáum meiri likamsþjálfun en áður
tiðkaðist. En sé um einhvern
mun að ræða, þá kemur hann
miklu frekar fram i þvi hvernig
leiksýningar eru unnar. Við
höfum dæmið um Skollaleik þar
sem leikararnir beittu
skrokknum á sér listilega. Við
erum svo vön raunsæislegum
uppsetningum stofnanaleikhús-
anna að það vekur athygli þegar
öðrum aðferðum er beitt. Það er
lika konin fram ný kynslóð leik-
stjóra og leikarar eru farnir að
leggja meira upp úr likamsrækt
og að halda skrokknum við.
— Hvað getið þið sagt mér um
skólann, hvernig var nám ykkar
byggt upp?
Þar komum við strax að fjár-
hagsvandanum sem setur skól-
anum skorður. Þaö eru heimildir
fyrir þremur föstum kennara-
stööum við skólann, en þeir hafa
nú sjaldan verið svo margir.
Kennslan er meira og minna
rekin nieð stundakennurum.
Námsskrá liggur ekki fyrir, þetta
er enn tilraunastarfsemi. Það er
verið að þreifa sig áfram frá
vetri til vetrar. Við getum nefnt
sem dæmi að við vorum hjá
fjórum kennurum i raddþjálfun
sem er mjög mikilvæg. Hver
þeirra notaði sitt kerfi og við
vorum alltaf aö byrja upp á nýtt.
Besta fólkið hefur ekki efni á þvi
að vera stundakennarar til
lengdar, launin eru lægri, að ekki
sé talað um óöryggið, enda
misstum viö t.d. einn okkar
kennara til guðfræðideildarinnar
i Háskólanum. Við erum ekkert
ein um þetta vandamál, það er til
staðar á öllum Norðurlöndunum.
Varðandi kennsluna þá er lögö
megináhersla á leiktúlkun og
greiningu á fyrsta ári, spuna og
ýmsar tæknihliöar leiksins. Leik-
túlkunin fer svo stigvaxandi eftir
þvi sem árin liða. A öðru ári er
endað meö sýningu.A þriðja ári er
fjallað um útvarp, sjónvarp,kvik-
myndir og við settum upp barna-
leikrit. Á fjórða ári tekur svo
Nemendaleikhúsið við. Það hefur
orðið einhver breyting frá þvi að
við byrjuðum, t.d. er meiri
áhersla lögð á einstaklingsverk-
efni á öðru ári.
Mestur tími
í leikmyndina
— Þið sjáið sjálf um rekstur
Nemendaleikhússins, hefur það
ekki verið mikii og dýrmæt
reynsla?
I raun og veru er svona leikhús
draumaleikhús. Skólinn lagði til
fjármagn i byrjun, við völdum
svo verkin, leikstjórana og
fengum til liðs við okkur tónskáld,
leikmyndateiknara og lýsingar-
stjóra, en sáum að öðru leyti um
reksturinn. Við fáum ekki laun og
gróöinn ef einhver er rennur aftur
til skólans. Ef leikhúsið væri al-
veg á okkar vegum væri ekki
hægt að reka það á þennan hátt,
setja upp svona dýrar sýningar
og fá krafta utan að. I Nemenda-
leikhúsinu er ekki tekin nein fjár-
hagsleg áhætta, skólinn er bak-
hjarl. Við höfum haft fram-
kvæmdastjóra fyrir allar sýn-
ingarnar okkar, og mestur timinn
fór i að gera leikmyndirnar, af
þvi að við smiðuðum þær sjálf.
Það stóð t.d. alveg á endum þegar
við frumsýndum íslandsklukkuna
að leikmyndin væri tilbúin. Það
hefur verið mikilvæg reynsla
að reka leikhús, fá tæki-
færi til að sýna og leika. Hér áöur
fyrr fengu ungir leikarar aðeins
smáhlutverk i sýningum leikhús-
anna og urðu að vinna sig upp.
Við erum mikið öfunduö af leik-
listarnemendum á Norður-
löndum, enda hvergi starfrækt
nemendaleikhús með svipuöum
hætti svo við vitum til.
Það má vel koma fram, sem
reyndar er alveg ferlegt að þegar
búið er að leggja svona mikla
vinnu i leikmyndina er eins og
gagnrýnendur taki varla eftir
henni. Það var t.d. aðeins einn
sem nefndi leikmyndina I
Marat/Sade, þó er þar að verki
ungur maður sem er að leggja út
á listabrautina.
Myndum segja nei
— Hvernig hafið þið valið leik-
ritin þrjú sem þið hafið sýnt I
vetur?
Það var nú þannig að við vorum
aðeins þrjú á landinu sl. sumar
þegar ákveðið var að taka
Islandsklukkuna. Það kom
snemma til tals að vinna með
Kjartani Ragnarssyni og hann
skrifaði Peysufatadaginn fyrir
okkur. Ef við ættum nú að ákveða
hvort við ætluðum að sýna
Marat/Sade þá myndum við
segja nei. Sýningin kostaði svo
gífurlega vinnu.
Við höfum unnið með þremur
kynslóðum leikstjóra við þessi
verk, Brieti Héðinsdóttur,
Kjartam Ragnarssyni og
Hallmar Sigurðssyni, sem hvert
um sig hafa sinn stil og stefnu.
Þau þrjú verk sem við höfum sýnt
eiga það sameiginlegt að fjalla
um fortiðina með skirskotun til
nútimans.
— Ef við vikjum að leikritinu
um byltingarforingjann Marat og
markgreifa de Sadc, hvernig stóð
á þvi að þið völduð svona erfitt
verk sem gerir ráð fyrir miklum
fjölda leikara?
Marat/Sade var valið á einu
siðdegi það var reyndar Stefán
Baldursson sem nefndi það
fyrstur, en okkur virtist það of
mannmargt. Svo fréttum við af
fámennri sýningu i Stokkhólmi,
sendum eftir handriti þaðan, sem
hafði verið endurskoðað af
höfundinum Peter Weiss. Við
fórum i gegnum leikritið og
spurðum, hvað verður nauðsyn-
lega að koma fram, hverju er
hægt að sleppa, eða slá saman,og
komumst að þeirri niðurstöðu að
hlutverkin væru 8. Við erum sjö,
en Pétur Einarsson skólastjóri
var fenginn i 8. hlutverkið,
forstöðumann geðveikrahælisins.
Hlutverk Marat, Sade og Corday
eru óbreytt, en hinir taka að sér
hlutverk múgsins auk annarra
persóna.
Aö koma öllu
heim og saman
— Kynntuð þið ykkur timann
sem leikurinn gerist á?
Við lásum okkur til um
frönsku byltinguna, glöggvuðum
okkur á atburðum og Kalli las
verk de Sade.
— Ilvað um háttarlag geðsjúkl-
inga?
Við könnuðum það ekki sér-
staklega. I sýningunni göngum
við ekki út frá þvi að fólkið sé
veikt, heldur þvi, hvað verður að
gera til að koma öllu heim og
saman. T.d. þarf Sigrún að fara
mikið um á sviðinu til að komast I
önnur hlutverk. Hvernig átti að
koma henni á réttan stað úr hlut-
verki Simonne yfir til múgsins.
Hreyfingarnar komu af sjálfu
sér. Hlutverk Marat er einna
flóknast, sjúklingurinn sem
leikur hann þjáist af ofsóknar-
brjálæði, en hann verður stundum
að Marat.Það þarf að finna jafn-
vægið þarna á milli og ekki siður
jafnvægið milli Marat og Sade
sem takast á i verkinu.
— A hvað leggið þið áherslu I
ykkar uppsetningu, hvaða skiln-
ing ieggið þið og Hallmar leik-
stjóri i Marat/Sade?
Umræðan milliJVIarat og Sade
eraðalatriðið. Spurningin um það
hvort hægt sé að réttlæta bylt-
ingu. Hvers virði eru mannslifin
og er hægt að réttlæta fórnir?
Vandamálið er að koma umræð-
unni til skila, vegna þess hve
mikið er um að vera hjá sjúkl-
ingnum. Weiss gerir reyndar ráð
fyrir látunum og þess vegna er
mikið um endurtekningar.
Leikhús er dýrt
— Gagnrýnendum ber saman
um að það gangi kraftaverki næs*
hvernig ykkur tekst að koma
verkinu til skila, var þetta ekki
gifurlega erfitt?
Eins og við sögðum: Ættum við
að velja núna segðum við nei.
Marat/Sade er flókið verk og
margslungið, leikrit i leikriti, en
það er gott verk fyrir nemendur
að glima við. Við njótum líka
nálægðarinnar við áhorfendur I
Lindarbæ auk þess sem þetta er
sýning sem hægt er að þróa og
breyta.
— Hvað er svo framundan hjá
ykkur?
Við erum öll þreytt eftir þennan
vetur og það verður gott að fá
tima til að velta málunum fyrir
sér.
— Ætlið þið að halda áfram að
vinna saman sem hópur?
Það væri að mörgu leyti freist-
andi, en þá vaknar sú spurning
hvort hægt sé að reka leikhús með
svona hópi: Þaö er staðreynd að
leikhús er dýrt, það þarf að sýna
sig og sanna, fá styrki, sem hefur
nú ekki gengið of vel hingað til.
Við höfum öll fengið vinnu að
sinni og það verður ágætt að fara
eigin leiðir um stund, hvað sem
siðar verður.
—ká
Múgurinn ræðst að Marat. Guðbjörg, Sigrún, Pétur að baki, Jóhann, Guðmundur Karl og Guðjón snýr baki að myndavélinni.
Charlotte Corday myrti Jean Paul Marat 1793; morðið sett á svið af sjúklmgum cnaretongeðveikrahælisins undir stjórn
de Sade. Jóhann, Guðbjörg, og Pétur.
á dagskrá
Ymsum hefur þótt geröur mikill munur
á greiðslum til ekkla og ekkna og hér
væri um misrétti aö ræða, sem fælist
m.a. i þvi, að makabætur vegna fráfalls
konu væru aö engu gerðar, þar sem
bætur væru aðeins greiddar í tvö ár.
Hrafn
Magnússon:
Gagnkvæmur
makalífeyrisréttur
A siðasta þingi Alþýðusam-
bands tslands var samþykkt
áskorun á lifeyrissjóðina þess
efnis, að tekinn yrði upp „gagn-
kvæmur makalifeyrisréttur”.
Tillagan, sem samþykkt var á
Alþýðusambandsþinginu hljóðaði
á þessa leið:
„34. þing ASI skorar á alla lif-
eyrissjóði að breyta reglugerðum
sinum á þann veg, að réttur til
makalifeyris verði gagnkvæmur
og afnema það misrétti, sem felst
i núverandi reglugerðum”.
Mál þetta þarfnast nokkurra
skýringa. Hjá lifeyrissjóðum
innan Sambands almennra lif-
eyrissjóða er gerður greinar-
munur á makalifeyrisgreiðslum
eftir kynjum. Almenna reglan er
sú, að ekkill fær greiddan maka-
lifeyri i tvö ár, en ekkjan fær hins
vegar greiddan lifeyri til fram-
búðar.
Ýmsum hefur þótt gerður mik-
ill munur á greiðslum til ekkla og
ekkna og hér væri um misrétti að
ræða, sem fælist m.a. i þvi, að
makabætur vegna fráfalls konu
væru að engu gerðar, þar sem
bætur væru aðeins greiddar i tvö
ár. Sérstaklega hafa konur átalið
þennan mismun.
t hnotskurn eru reglur
SAL-sjóðanna um makalifeyris-
greiðslur þessar:
1. Ef sjóðfélagi fellur frá, sem
notið hefur elli- eða örorkulif-
eyris frá sjóðnum eða sem
greitt hefur til lifeyrissjóðsins
siðustu 6 mánuði fyrir andlát,
fær ekkjan greiddan makalif-
eyri, enda hafi hún verið orðin
35 ára að aldri við fráfall sjóð-
félagans, hjónabandið staðið i
a.m.k. 5 ár og verið stofnað,
áður en sjóöfélaginn náði 60 ára
aldri. Ekkjulifeyrir skal þó
greiddur án tillits til hjú-
skapartima og aldurs, ef sjóð-
félaginn lætur eftir sig barn
undir 18 ára aldri.
2. Ef framangreindum skilyrðum
er ekki fullnægt, skal engu að
siður greiddur makalifeyrir i
tvö ár, þ.á m. til ekkla.
3. Ef ekkill hefur skerta starfs-
orku eða hinn látni sjóðfélagi
hafi talist aðalfyrirvinna
heimilisins, skal greiða ekkla-
lifeyri til frambúðar.
4. Heimildarákvæði eru i
reglugerðum SAL-sjóðanna um
greiðslur sambúðarlifeyris, en
að þeim bótaflokki verður ekki
vikið sérstaklega i þessari
grein.
Þær röksemdir, sem uppi hafa
verið vegna þessa mismunar á
greiöslum makalifeyris, til ekkna
og ekkla, eru almennt á þá leið,
að i islenskum lifeyrissjóðum sé
ekki gert ráð fyrir, að iðgjöld
vegna hvers einstaks sjóðfélaga
standi undir þeim skuldbinding-
um, sem hlutaðeigandi sjóður
taki á sig hans vegna.
Munur á lifslikum karla og
kvenna valdi þvi að skuldbind-
ingar lifeyrissjóðs séu að öðru
jöfnu meiri vegna konu en karls.
Þá er bent á, að ákvæðin um
makalifeyri i reglugerðum lif-
eyrissjóða innan SAL, hafi verið
samin með hliðsjón af mismun-
andi sjónarmiðum, svo sem fjár-
hags- og jafnréttissjónarmiðum,
svo og með hliðsjón af meiri
óvissu um þróun þessa þáttar lif-
eyrismála en anúarra þátta
þeirra.
t Sviþjóð sé lifeyrir ekki
greiddur ekklum og þar virðist
jafnréttissjónarmiðið almennt
ganga i þá átt að fella beri niður
ekkjulifeyri i stað þess að veita
einnig ekklum lifeyrisrétt.
I Noregi sé einungis greiddur
makalifeyrir, ef eftirlifandi maki,
karl eða kona, sé öryrki.
Þá hefur sérstaklega verið
undirstrikað að konur á aldrinum
20 til 40 ára séu ekki stöðugt á
vinnumarkaðinum og þvi geti til-
viljun ráðið, hvort réttur stofnist
til makalifeyris hjá lifeyrissjóð-
um. Verulegt misrétti gæti þvi
skapast á ráðstöfunartekjum
ekkla, eftir þvi hvort konan hafi
verið á almennum vinnumarkaði
eða heimavinnandi húsmóðir,
þegar hún féll frá. Þá hefur verið
bent á, að óeðlilegt sé að greiða
t.d. barnlausum ekkli með fullar
atvinnutekjur, makalifeyri um
langt árabil. Þrátt fyrir þennan
mismun, sem nú tiðkast á greiðsl-
um til ekkna og ekkla, væri
greiddur „gagnkvæmur” barna-
lifeyrir, sem i mörgum tilvikum
væri langtum hærri en makalif-
eyririnn.
Formælendur fyrir gagnkvæm-
um makalifeyrisrétti hafa bent á,
að reglugerðir lifeyrissjóðanna
væru mjög mismunandi með
tilliti til makalifeýrisréttar.
Þannig geri margir sjóðir engan
greinarmun á ekkjum og ekklum
i slikum tilvikum og oft gæti þvi
tilviljun ráðið, hvort makalif-
eyrisréttur til ekkla stofnist eða
ekki. Þá hefur verið bent á, að i
lögunum um almenn eftirlaun til
aldraðra sé enginn greinarmunur
gerður á greiðslum til ekkla eða
ekkna.
Aðalatriði málsins væri þó það,
að umrædd ákvæði i SAL-reglu-
gerðunum um makalifeyri væri
andstætt lögunum um jafnrétti
kvenna og karla. Ennfremur sé
óeðlilegt, eins og þjóðfélagsað-
stæður séu i dag, að kynjum sé
mismunað i þessum efnum.
Askorun Alþýðusambandsþings
til lifeyrissjóðanna um gagn-
kvæman makalifeyrisrétt er nú i
athugun. Ef greiða á ekklum
sambærilegan lifeyri og ekkjum,
verður annað hvort að hækka ið-
gjöld til lifeyrissjóðanna eða
minnka lifeyrisskuldbindingar
sjóðanna á öðrum sviðum. Fyrst
af öllu þarf þó að samræma
ákvæði allra lifeyrissjóðanna um
bótarétt, — ekki sist varðandi rétt
til makalifeyris.
Gagnkvæmur makalifeyris^
réttur þarf þó ekki að þýða
auknar lifeyrisskuldbindingar
sjóðanna. Til greina kæmi að
greiða ekkjum og ekklum maka-
lifeyri, t.d. 5 árum lengur en
barnalifeyri, þ.e. þar til yngsta
barniö er 23 ára. Ennfremur þarf
að athuga gaumgæfulega, hvort
ekki sé eðlilegra að Trygginga-
stofnun rikisins taki alfarið að sér
makalifeyrisgreiðslur lifeyris-
sjóðanna, með sérstöku tilliti til
félagslegra aðstæðna hverju
sinni.
erlendar
bækur
Penguir. Nature Guides:
Birds of Mountain
Regions.
Lars Jonsson.
Seashells.
Bivales of the British and
Northern European Seas. J.
Möller Christensen. Revised and
adapted by Peter Dance.
Rocks and Pebbles
of Britain and Northern Europe.
Troels V. östírgaard. Revised
and adapted by John Whittow.
Penguin Books 1979—1980.
Þessar þrjár bækur eru þýddar
af dönsku og sænsku og komu i
fyrstu Ut i Sviþjóö og Danmörku.
Höfundarnir eru þeirra þjóða.
Þetta eru smekklega prentuð og
myndskreytt smárit um náttúru-
fyrirbæri og hafa komið nokkrar
bækur áður Ut i þessum náttUru-
ritabókaflokki. Bækurnar snerta
margar hverjar ísland og is-
lenska flóru og faunu og eiga þvi
fullt erindi á Islenskan markað.
Steinakverið er mjög forvitnilegt,
myndirnar eru vel prentaðar og
sömuleiðis skýringarmyndir,
verulega falleg bók.
Skeljíir eru margar litauðugar
og ekki nóg með það, skelfiskur-
inn er oft eitthvert mesta lostæti
sem fæst Ur sjó. Svo eru fuglarnir,
þar má finna fugla sem sveima
hér um loftin og auka á fjölbreyti-
leika náttUrunnar með kvaki sinu
og hljóðum og eru flestallir
augnayndi ef ekki allir. Lóur,
uglur og ýmsir sundfuglar eru
hér, auk fjölda annarra, hér er
einnig rjUpan og fálkinn.
Þessi bókaflokkur Penguin Ut-
gáfunnar er til fyrirmyndar um
allan frágang og nauðsynlegur
þeim sem fást við skoðun dýra og
annarra fyrirbrigða i náttUrunni
RUmur tugur rita þessa bóka-
flokks er kominn Ut.