Þjóðviljinn - 07.11.1981, Blaðsíða 24

DWÐv/umX Aöalshni Þjóöviljans er 81333 kl. 9-2« mánudag til föstudaga. Utan þess tlma er hægt aö ná i blaöamenn og aöra starfsmenn hlaösins i þessum simum: Ritstjórn 81382, 81482 og 81527, umbroí Aðalsími . Kvöldsími Helgarsími afgreiðslu 81663
Hclgin 7.—8. nóvember 1981 8i285, ljósmyndir 81257. Laugardaga kl. 9-12 er hægt aö ná i af- greiöslu blaösins I sima 81663. Blaöaprent hefur sima 81348 og eru blaöamenn þar á vakt öll kvöld. 81333 *- 81348
Einar Már Jónsson
skrifar frá París
Það eru varla neinar ýkjur að segja að þjóðar-
sorg hafi rikt i Frakklandi um þessi mánaðamót
vegna andláts „trúbadúrsins” Georges Brassens,
sem lést i fæðingarbæ sinum i Séte við strönd
Miðjarðarhafsins, fimmtudaginn 29. október,
viku eftir sextugsafmæli sitt. Strax á föstudags-
kvöldið, þegar fréttin barst út, helguðu sjón-
varps- og útvarpsstöðvar hinu látna alþýðuskáldi
megnið af fréttatimanum og breyttu siðan dag-
skrám helgarinnar til að flytja kafla úr gömlum
viðtölum og þáttum þar sem það kom fram.
Þekktir söngvarar, eins og Maxime Le Forestier,
gerðu hlé á tónleikum sinum til að raula visur eft-
ir Brassens, og Mitterrand forseti sendi samúð-
arskeyti.
nafn
Yikunnar
Ingvar
Gíslason
menntamála-
ráðherra
Liklega hefur ekkert orö
boriö oftar á góma undan-
farna daga i umræöum manna
en VIDEÓ. Sumir lofsyngja
fyrirbæriö — aörir formæla.
Til mikilla umræöna kom i
fyrrakvöld I borgarstjórn
Reykjavikur um máliö og
voru bæöi útvarps- og mennta-
málayfirvöld harölega gagn-
rýnd fyrir afskiptaleysi. Viö
náöum tali af menntamála-
ráöherra, Ingvari Gislasyni,
og báöum hann aö segja okkur
hvað ráöuneyti hans hygöist
aöhafast.
„Ég álit, aö hér sé um aö
ræöa vanda, sem veröur aö
mæta með skynsamlegum
aögeröum. Lögregluaögeröir
þjóna hér engum tilgangi.
Ráöuneytiö hefur skipaö nefnd
til aö fjalla um einmitt þetta
ákveöna mál — hvort og
hvernig sé brotiö á lands-
lögum. Ég tel hyggilegast aö
biöa meö aögeröir, þar til hún
hefur skilaö niöurstööum.”
— Nú hefur heyrst, aö sú
nefnd starfi litiö sem ekki?
„Þaö er mér algjörlega
ókunnugt um. Ég held aö
nefndin hljóti aö starfa og
vinna verk sitt vel. Ég á ekki
von á ööru.”
— Er ekki augljóst, aö hér
er brotið á ótal landslögum —
höfundarrétti, fjarskiptalög-
um, barnaverndarlögum
o.s.frv.?
„Sumir hallast fast aö þeirri
skoöun aö svo sé, aörir eru
ekki eins vissir I sinni sök. Ég
tel heppilegast fyrir alla aöila
aö blöa eftir niöurstööum
nefndarinnar.
Hvaö varöar höfundar-
réttinn þá kveöa þau lög á um,
aö höfundar veröa sjálfir aö
vera á veröi og sækja sin mál.
Menntamálaráöuneytiö getur
þvi i sjálfu sér lttiö aöhafst
skv. þeim lögum. Annars er
þetta allt ekkert einfalt mál.”
— Hvernig koma þessi mál
þér fyrir sjónir persónulega?
„Mér finnst þetta æöi skop-
legt i aöra röndina. Þetta er
æöi, sem hefur gipiö um sig aö
þvi er viröist um allt land og i
sumum borgarhlutum hér i
Reykjavik og engu likara en
faraldur hafi skotiö upp kollin-
um. Ég á satt aö segja ekki
von á ööru, en þetta gangi yfir.
Ég held líka, aö þótt mynd-
böndin breiðist út, muni þaö
ekki koma niður á sjónvarpinu
— þaö má segja, aö mynd-
böndin komi til hliöar viö þaö.
Ráöuneytiö hefur kært
upptökur og sýningar á kvik-
myndinni um Snorra Sturlu-
son, enda var þar um mjög
gróft brot aö ræöa. Eflaust
gætum viö staöiö i enda-
lausum kærum og lögreglu-
aðgeröum, en ég hef ekki þá
trú, aö slíkt hjálpi upp á sak-
irnar. Hér veröur aö fara að
meö fyllstu gát og kanna laga-
grundvöllinn ýtarlega áöur en
hlaupiö er af staö meö
aögeröir.”
— ast.
Eftir þrjátiu ára feril sem
visnahöfundur og -söngvari
haföi Brassens unniö sér sess I
frönsku þjóðlifi, sem erfitt var
aö skilgreina — en byggðist ekki
sist á þvi hvernig hann tengdist
aldagamalli franskri hefö. Faö-
ir hans var múrari og viidi helst
að sonurinn legði stund á sömu
iön, en hann komst þó i mennta-
skóla. Þar var hann fremur
ódæll og latur, en hann kynntist
þar tveimur kennurum, sem
höfðu mikil áhrif á hann: annar
var kennari i latinu og frönsku
og vakti áhuga hans á klassisk-
um bókmenntum, en hinn var
vinur Sartre og kom honum i
kynni við andlegar hræringar
samtimans. A skólaárunum
komst hann i kast við lögregl-
una ásamt nokkrum félögum
sinum fyrir smáhnupl og var
dæmdur i eins mánaöar fangelsi
— skilorösbundiö. Þetta var
smáatriði, en hann gleymdi þvi
aldrei siöan hvernig nokkrir
æstir góöborgarar, sem viö-
staddir voru réttarhöldin,
kröfðust dauðadóms með mikl-
um hávaöa. Eftir skólavistina
fór hann til Parisar og fékk þar
vinnu i Renault-bilaverksmiðj-
unum. En um þetta leyti fór
hann að semja lög og texta og
var jafnframt virkur félagi i
samtökum stjórnleysingja. Árið
1943 var hann sendur i nauöung-
arvinnu til Þýskalands, en hon-
um tókst aö flýja þaöan og fór
hann siðan huldu höfði i B’rakk-
landi um skeið. Eftir heims-
styrjöldina var hann i mörg ár
flakkari og bóhem og átti erfiða
daga, en 1952 komst hann loks
aö viö kabarett og varð þá fræg-
ur á skömmum tima.
Þegar Brassens kvaddi sér
þannig hljóðs, rétt rúmlega þri-
tugur aö aldri, svipaöi honum
mjög til þeirrar myndar, sem
B’rakkar hafa gert sér af upp-
reisnarskáldinu öldum saraan
—frá dögum Francios Villon á
fimmtándu öld eöa lengur.
Þjóðarsorg ríkti
í Frakklandi um
síðustu
mánaðamót
vegna
andláts Brassens
Hann var flakkari og stjórn-
leysingi sem hafði ekkert að
vopni i tilverunni nema gitarinn
og visurnar og umgekkst alls
kyns utangarðsmenn. 1 textum
hans kvaö viö tvenns konar
hljóm: stundum sagði hann
meiningu sina umbúöalaust eöa
réöst á hræsnisfulla góöborgara
á svo kjarnyrtan hátt aö mikilli
hneykslun olli, en I öörum kom
fram angurvær ljóðræna. Til
fyrra flokksins teljast textar
eins og „Iilur oröstir”, sem er
eins konar stefnuyfirlýsing
stjórnleysingja, „Górillan”,
sem segir frá þvi þegar górillu-
api slapp út úr dýragaröi og
nauðgaði dómara, eða „Lúðrar
frægðarinnar”, þar sem Brass-
ens tekur nokkuö itarlega ýmsa
þá þætti lifs sins sem hann vildi
ekki veröa frægur á að lýsa...
Þessir tveir siðustu textar (og
ýmsir fleinj ollu gifurlegri
hneykslun á sjötta áratugnum,
þeir komu af stað ólátum á tón-
leikum og voru lengi stranglega
bannaöir i útvarpsstöðvum. Slik
viðbrögð eru tslendingum
reyndar ekki framandi. I seinni
flokknum er aö finna svipmynd-
ir frá bóhemlífinu, eins og „Ast-
ir fyrri tima”, og visur i þjóð-
kvæðastil.
En þaö voru ekki aðeins
yrkisefnin, sem tengdu Brassens
við gamla hefð uppreisnar-
skálda, heldur lika máliö: hann
blandaði á sérkennilegan hátt
saman mjög vönduðu bókmáli
og litriku alþýðumáli frá ýms-
um timum. Þannig samdi hann
t.d. blótsyrðabrag mikinn, þar
sem tvinnað er saman alda-
gömlum kjarnyrðum. Aörir
textar eru i anda og stil þjóð-
visna sextándu eða sautjándu
aldar. Lögin, sem hann samdi,
fylgdu einnig gamalli hefð, en
þótt þau virtust einföld á yfir-
borðinu, voru þau oft flóknari og
geröaf vandvirkari list en menn
héldu.
A tæplega þrjátiu ára ferli
samdi Brassens yfir 150 sönglög
(þ.á.m. lög við kvæði ýmissa
þekktra skálda) og gaf út einar
tólf breiöskifur. Einnig lék hann
ieinni af kvikmyndum meistar-
ans René Clair. Frægð hans var
ákaflega mikil á sjötta og sjö-
unda áratugnum, en svo hvarf
hann af sjónarsviðinu um stund-
arsakir vegna heilsuleysis. 1
atburöunum i mai og júni 1968
lét hann ekkert á sér kræla og
sagöi hann siðar aö meðan stúd-
entarheföuverið að kasta götu-
steinum, heföi hann sjálfur ver-
ið aö basla meö annars konar
grjót, sem sé nýrnarsteina! En
fleira kom hér við sögu en sjúk- é
dómurinn einn. Um 1970 virtist
frægðartimi Brassens nefnilega
tilheyra fortiðinni. Smekkur
manna bæöi fyrir tónlist og text-
um hafði breyst: þeir sem höfðu
hlustaö-á hann vegna þess eins
að hann sagöi ljót orð um
burgeisa og góðborgara léöu
nú eyrun öðrum söngvurum
sem sögöu enn ljótari orö, og
einnig fannst mörgum bióðlaea-
still hans forneskjulegur og úr-
eltur á þessu timabili taum-
lausrar framúrstefnu.
En þegar hann birtist aftur
snemma á siöasta áratug, kom
þó i ljós aö vinsældir hans höföu
ekki minnkaö þrátt fyrir allt og
siðasta opinberu tónleikar hans
i Páris veturinn 1976—1977 voru
mikill sigur: mánuöum saman
söng hann fyrir fullu húsi i ein-
um helsta tónleikasal borgar-
innar, Bobino.
Þá virtist hann endanlega
vefa orðinn að þjóðskáldi: ljóð-
list hans og tónlist voru eins og
rödd úr frönsku þjóðlifi fyrri
alda, sem vikiö hafði fyrir vél-
væddum nútima, — og fengu þvi
aö nýju mikinn hljómgrunn á
tima þegar tilhneigingin var sú
að hverfa aftur til sigildrar
franskrar menningar — en einn-
ig var nú augljóst aö hann tjáði i
verkum sinum ýmsa þá þætti i
sálarllfi Fransmanna, sem seint
breytast þrátt fyrir tiskustefnur
— einstaklingshyggju lifs-
nautnamanna, sem eru kjaft-
forir við dánumenn en
rómantiskir i hjarta sinu.
Eftir þessa tónleika hélt
Brassens löngum kyrru fyrir
vegna sjúkleika, þótt hann
kæmistundum fram i sjónvarpi.
En staða hans var nú orðin rót-
föst i frönsku þjóölifi og visur
hans komnar i söfn nútimaljóða
franskra og kennslubækur i
bókmenntum fyrir skóla. Þegar
hann lést var hann að undirbúa
nýja tónleika og plötuútgáfu.
e.m.j.