Þjóðviljinn - 14.11.1981, Síða 2

2 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 14 — 15. nóvember 1981
„Ylstræti” myndast af stallbyggóum húsum, sem slúta móti hvoru ööru, þannig aö hvolfþakift yfir verftur mjórra en gatan. Aft utan koma
garfthús ofan á stallana. Myndin sýnir hugmynd aft inngang inn i slikt ylstræti.
Þarfir fólks eru
afstæðar
— .Félagsvisindin hafa spreytt
sig á þessum vanda undanfarna
áratugi án þess þó aft geta sett
fram fullnægjandi lausnir er yrftu
mótandi i skipulagsstarfinu. Ég
held reyndar aö ekki sé hægt aft
skilgreina þarfir fólks til neinnar
hlýtar, þær eru alltaf afstæftar og
miftast vift ytri aftstæftur á hverj-
um tima. Hins vegar eru þrjú atr-
ifti, sem ég tel aft skipti megin-
máli I þessu sambandi. 1 fyrsta
lagi þarf skipulagift og bygg-
ingarlistin aft veita okkur aftgang
aö náttúrunni. t öftru lagi þarf
Húsið sem
klettur
skipulagift aft virka hvetjandi á
öll félagsleg tengsl. Þetta tvennt
er reyndar oft samverkandi, þvi
fólk kynnist oft betur I garftinum,
heldur en á stigaganginum. Nú,
og f þriftja lagi þarf skipulagift aft
veita einstaklingnum möguleika
til þess aö móta sitt eigift um-
hverfi. Þaö er staftreynd, aö sá of-
vöxtur, sem hlaupift hefur i út-
hverfi borganna i Evrópu hefur
leitt til þess, aft fólki finnst ekki
bara aft verift sé aft skipuleggja
umhverfift, heldur einnig þaft
sjálft. Þvf hefur sú krafa m.a.
komift fram, aft fólk fái aft skipu-
leggja sin svæfti sjálft, innan þess
nauftsynlega ramma, sem sam-
gönguæftarnar mynda.
Skipulagshyggja
og sköpunargleði
Þaö er annars athyglisvert aft
bera saman þróun borgarskipu-
lags og menningar sögulega séö.
Þaft kemur nefnilega i ljós, aft þaft
fer ekki alltaf saman strangt
skipulag og mikil og almenn
menningarþátttaka. Aþena til
forna, á 4. og 5. öld f. Kr., var aft
mestu óskipulögft, en hún saman-
stóft af smáhúsum, sem voru
byggft óreglulega, en engu aft
siftur blómstrafti menningin. Þeg-
ar Hellenar taka siftan aft skipu-
leggja borgina 200 árum siftar
gerist þaft samfara þvi aft almenn
þátttaka fólksins i skapandi
mem ingu fór dvinandi. Hift llf-
ræna ?kipulagsmynstur, þar sem
borgiinar uxu nánast sjálf-
sprottnar, viröist I reynd hafa
fylgt skapandi virkni og sjálf-
stæfti ibúanna, á meftan ofskipu-
lagningunni og mónúmentalarki-
tektúrnum fylgir valdstjórn og |
forræftishyggja, sem verkar lam-
andi á sköpunarglefti fólksins.
Aðhafa — og
þörfin að vera
Vift vörpum fram þeirri spurn-
ingu, hvort þarfir fólksins til þess
aft móta eigin umhverfi geti meft
einhverju móti samrýmst þvi
hagkvæmnissjónarmiöi, sem
tækniþjóöfélagiö leggur til grund-
vallar.
— Ég tel aft viö stöndum nú á
timamótum hvaft lifsvifthorf
snertir. Tæknibyltingin leiddi af
sér áftur óþekkta neyslumögu-
leika og mafturinn leitafti full-
nægingar i þvi aft neyta, aft eiga,
aft hafa. Þessi lifsvifthorf munu i
rikjandi mæli vikja fyrir annarri
þörf, — þörfinni aft vera.og þessi
nýju lifsvifthorf sem eru reyndar
bæfti ný og gömul, munu kalla á
nýtt skipulag og nýja byggingar-
list, sem er fyrst og fremst lifræn,
sem viftheldur tengslunum viö
fortiftina og leggur meiri áherslu
á hluti eins og sjálfstjórn fólksins.
varanlega orkugjafa, endurnýt-
ingu náttúrlegra gæfta o.s.frv.
Þetta er aft vissu leyti I mótsögn
vift tækniþjóftfélagiö meft sinni
miftstýringu, þar sem sjálfsá-
kvörftunarrétturinn er litilsvirtur
og sóunin skapar reikningslegan
hagvöxt — en vandinn er þarna sá
aft nýta tæknina I þjónustu hinna
mannlegu þarfa en ekki öfugt. Ég
sé vissa hliftstæöu I þessari nýju
þróun og þvi, þegar kristnir menn
flúftu Rómaborg og þá úrkynjun,
sem þar haffti skapast til þess aft
byggja sin samfélög, sem siöan
áttu reyndar aftur eftir aft úr-
kynjast eftir aft kirkjan var orftin
aft valdatæki, sem bældi niftur
sjálfsstjórn og sköpunarglefti
fólksins.
Hvernig snúa þessi vandamál
þá gagnvart skipulagi
Reykjavikur eins og þaft hefur
þróast? Hvar eru þau vandamál,
sem þar er viö aft glima, og
hvernig á aft leysa þau? Sá sem
ætlar sér aö uppgötva ný
vandamál hvaö þetta snertir á
sýningu Þóröar fer reyndar i
geitarhúsift fræga: hann sýnir þar
fram á þaft hvernig ofvöxtur út-
hverfanna hefur aukift álagift á
gamla miöbæinn meö kröfum um
breikkun gatna, nýjar og stærri
þjónustumiftstöftvar innan um
gömlu húsin, stærri og fleiri bila-
stæfti o.s.frv. Hann sýnir fram á
aft ein skammtimalausnin af
þessari gerftinni kallar á aftra,
þar til miöbærinn verftur orftinn
aft algjörum óskapnafti. Hann
bendir einnig á aö Norfturmýrin
geti ekki tekift vift þvi hlutverki aft
vera miftbær, þó ekki væri nema
vegna takmarkaös vaxtarrýmis.
Hann bendir á þá velþekktu
staftreynd, aft mörg úthverfi
borgarinnar, sérstaklega ofan
Elliftaánna, séu miftuft vift aft
fólk sæki þjónustu og vinnu um
langan veg og eyfti til þess tima
og fjármunum aft þarflausu, aft
þetta séu skipulagsmistök sem
verki deyfandi á félagsleg sam-
skipti og aft þarna sé verift aft
endurtaka mistök, sem áftur hafa
verift gerft I mörgum stórborgum
Evrópu. Hann tekur hins vegar
undir þau sjónarmiö, sem áftur
hafa komift fram, aft hluti af
skipulagsvandanum verfti leystur
meft þvi aft láta miftbæinn vaxa
áfram út I Vatnsmýrina og yfir á
flugvallarsvæöift.
— Reykjavik er byggft á nesi,
og þvi er i rauninni ekki um
margar leiöir aö ræfta, ef borgin á
aö fá aft vaxa sem lífræn heild.
Þróunin undanfarift hefur verift I
þá áttina, aft borgin hefur verift aft
slitna i sundur jafnframt þvi sem
aukiö álag hefur verift aft eyfti-
leggja kvosina og gamla miftbæ-
inn. Þetta hefur gert borgina bæfti
dýra Ibyggingu og einnig i rekstri
fyrir einstaklinginn.
Verji maftur klukkustund I
ferftir til og frá vinnu, þýftir þaft 5
ár af einni starfsævi, auk þess
tima sem fer I aft vinna fyrir
bensini og sliti á farartæki, sem
er aft öllum likindum ennþá stærri
þáttur. Viö þurfum þvi aft keppa
aft’þvi aft stytta leiftir og auftvelda
samgang jafnframt þvi sem vift
þurfum aft létta álaginu af gamla
miftbænum. Þetta gerum vift meft
þvi aft leyfa borgarkjarnanum aft
vaxa út á flugvallarsvæftiö og
byggja borgina i hring út frá mift-
borginni, þ.e.a.s. út á Alftanesift.
Þetta er eini lifræni vaxtarmögu-
leikinn fyrir borgina, og þvi er
jafnframt afar mikilvægt aft hann
sé nýttur á réttan hátt. Þessi
lausn hefur jafnframt þann kost
aft hún færir gömul hverfi nær
miftborginni og auftveldar sam-
göngur.
Þórftur Ben setur á sýningunni
fram grófa mynd af hugsanlegri
framtiftarskipulagningu, þar sem
miftpunktur nýs miftbæjar er sett-
ur á núverandi flugvallarsvæfti og
umferftaræftar, er liggja eins og
geislar út frá þessum miftpunkti
og tengja hann vift nærliggjandi
hverfi beggja vegna Skerja-
fjarftarins. Auk akbrauta eru um-
ferftaræöar, sem Þórftur kallar yl-
stræti, en þaft eru yfirbyggftar
götur, þar sem rafknúnir vagnar
á sporum efta þráftum gegna lyk-
ilhlutverki i lausn samgöngu-
vandans. A Alftanesinu hugsar
Þórftur sér samfellda byggft
rafthúsa, er byggft séu meft sér-
stöku tilliti til þeirra möguleika
og aftstæftna, sem hér er aö finna,
og þá komum vift aft siftari hluta
sýningarinnar, sem fjallar um
byggingarlist miftaö vift islenskar
aftstæftur, þar sem koma fram
margar nýstárlegar hugmyndir.
Vift spyrjum Þórft I hverju hinar
sérstöku íslensku aftstæftur felist,
og hverjar séu grundvallarhug-
myndir hans varftandi rafthúsin
og ylstrætin, sem hann hefur
teiknaft upp.
Raðhús og
ylstræti
— Þaö sem mér finnst
kannski sérstaklega aft ekki hafi
verift tekift tillit til i islenskri
húsageröarlist til þessa eru þau
byggingarefni, sem til eru i
landinu annars vegar og þau
náttúrugæfti sem viö búum vift
hinsvegar. Þar á ég bæfti viö hina
sérstöku íslensku birtu, en ekki
sist jarftvarmann. Ég lit á
jarftvarmann bæfti sem náttúru-
yndi og byggingarefni, en hann
hefur ekki haft mótandi áhrif á
islenska byggingarlist til þessa.
Ég hef hér sett fram hugmyndir
um stööluö tvilyft rafthús, sem aft
ytra útliti eru þó mismunandi, og
þar sem ávallt er gert ráft fyrir
garftstofu undir glerþaki ofan á
efri hæftinni. Hvaft formift varftar,
þá eru þetta frumhugmyndir,
sem ég á eftir aft vinna betur úr.
Ég geng út frá ákveftnum grunn-
formum, þar sem ytra útlit og
uppröftun mótast meira af hinum
sérstöku þörfum og smekk
ibúanna.
Hagnýt og fagur-
fræðileg sjónarmið
Viö vörpum fram þeirri spurn-
ingu hvort og þá hvernig hin fag-
urfræftilegu og hagnýtu sjónar-
mift verfti samræmd i byggingar-
listinni.
— Ég tel aö hagnýt og faeur-
fræftileg sjónarmiö séu ekki and-
stæft, heldur þvert á móti óaft-
skiljanleg, en galdurinn er
kannski sá aft finna hvar þau
mætast i fullkominni einingu. Ég
tel aft þarna hafi fúnksjónalism-
anum, sem hefur verift rikjandi i
evrðpskri byggingarlist frá þvi
fyrir strift, mistekist — hann hef-
ur i rauninni þróast út i hreinan
formalisma og vélræna flatar-
málsfræfti. Ég afthyllist hins
vegar lifræna byggingarlist, þar
sem mikil áhersla er lögö á
tengslin vift náttúruna. Mér finnst
aö sjálft byggingarefnift eigi aö fá
aft skina I sinni réttu mynd og er
þvi á móti þvi aft byggingar séu
sveipaftar þeim plast- eöa oliu-
hjúp, er felst i mislitri málningu.
Eina málningin sem hægt er aft
nota á hús er hvit málning, vegna
þess aö hvitt er ekki litur og hvit
málning stingur þvi ekki i stúf vift
náttúruna. í nútima fúnksjónal-
isma er gengift út frá ferningnum
sem grundvallarformi. Ég hef
hins vegar notaft hring, þrihyrn-
ing og ferning jöfnum höndum.
Hringur og þrlhyrningur voru
meira notuft I gömlum evrópskum
arkitektúr, og þvi minna þessar
hugmyndir minar kannski á
gamlan byggingarstil. Ég finn
ekki hjá mér hvöt til þess aft
býggja upp einhverjar nýjar
framtiftarsýnir; frekar finnst mér
rétt aft leggja áherslu á tengsl
okkar vift fortiöina. Hugmynd
min er sú aft þessi hús séu stöftluft
i grunneiningum, og aft dýrir
hlutar eins og kjallarar og stiga-
gangar séu sparaöir, en aö innri
herbergjaskipan og ytra borft
húsanna sé breytilegt eftir þörf-
um og smekk ibúanna, en þar
sem engu aö slöur sé lögö áhersla
á vandaö ytra borft þar sem hin
náttúrlegu byggingarefni úr
Islenskum jaröefnum fái aft njóta
sin. Húsift á aft vera eins og hver
annar hluti af náttúrunni, eins
og klettur efta steinn, og þaft á
ekki aft mála þaft i bleikum,
bláum efta grænum litum, frekar
en viö málum náttúruna i kring-
um okkur. _ Al „
Ylstræti krossast undir stórri hvelfingu úr gleri.