Þjóðviljinn - 05.10.1982, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN ' Þriðjudagur 5. október 1982
Þriðjudagur 5. október 1982 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9.
Við upphaf allra síðustu kvöldmáltíðarinnar..
Að eiga og vera
Þjóðleikhúsið:
Garðveisla
eftir Guðmund Steinsson
Tónlist: Gunnar Reynir Sveinsson
Lýsing: Asmundur Karlsson
Leikmynd og búningar:
Þórunn S. Þorgrímsdóttir
Leikstjóri:
María Kristjánsdóttir.
í rómuðum sýningum. Sólarferð
og Stundarfriði, brá Guðmundur
Steinsson upp sneiðum af þjóðfé-
lagsvefnum, og varð leikhúsinu
niikið úr þessum afmarkaða efni-
við, úr ömurleika og óvartfyndni
fáránlegra lífshátta. Lífshættir, lífs-
stefna sem draga ntannfólkið norð-
ur og niður eru líka á dagskrá í
Garðveislu. Ln þar eru aðföngum
fá takmörk sett og hefur sjaldan
verið í meir'a ráðist á sviði hér unt
slóðir. Sköpunarsagan, syndafallið
ásamt með krossfestingu og synda-
flóði - öll þessi biblíusaga er á svið
komin og látin tengjast við margt
það sem mest leitar á liugi ntanna á
síðari árum: fordjörfun náttúru og
upprunalegs mannlífs og svo kjarn-
orkuháskann sjálfan. Hér við bæt-
ist listasnobb, firringin, jafnrétt-
ismálin og margt fleira. Til dæmis
um það, hvaða háttur er hafður á
því að tvinna saman biblíuminni og
nýlega tíma skal minnt á Adam og
Evu yngri í Paradís: um leið og þau
eru biblíufólk sem ekki ntá éta af
skilningstrénu eru þau líka „göfug-
ir villimenn‘\ einskonar óspilltir
Pólínesar ferðabókanna. Og
Adam og Eva eldri, fordjörfuð og
fordjarfandi, eru - meðal annars -
evrópskt pakk á nýlendureisu og
hafa síðar gert náttúrubörnin að
skemmtikröftum í partíi, sent sýn-
ist sækja ýmislegt bæði til Sódómu
og Gómorru og Hins ljúfa lífs Fell-
inis.
Vafalaust er slíkt leikrit hugsað
sem viðvörun. Það er vitnað í leik-
skrá til bókar eftir Erich Fromm og
ekki að ástæðulausu. Hér eins og í
því riti er fjallað um háska þeirrar
lífsstefna sem Fromm nefnir „ha-
ben“, að hafa, eiga, þar er saman
komin öll sérgæska, græðgi,
eignaþorsti sem skilur eftir sig
langa slóð einsemdar, tómlegra
skemmtana, kuldalegra tilrauna
með náungann og stefnir í liinn
stærsta lífsháska. Andspænis þeint
ófögnuði er svo allt það sem
heimspekingurinn Fromm vill setja
undir sögnina að vera.
Hjónastríð
Aðalhlutverkin, Adam og Eva,
sem eru í senn eilífar ntanneskjur
og hvítt yfirstéttarfólk úr nálægum
tíma, eru í höndum Kristbjargar
Kjeld og Krlings Gíslasonar. Besti
kafli sýningarinnar hvílir á þeim
tveim - hjónatetrin undirbúa veisl-
una miklu og leika saman tilbrigði
við kynjasttíð aldanna, sem fram
hefur fariö utidtr merkjum karla-
valds, eignarbelgings og svo firr-
Árni Bergmann
skrifar um
leikhús
ingarinnar blessaðrar. Þarna var
samvinna aðstandenda sýningar-
innar í besta lagi, leikararnir gerðu
mikið úr textanum sem er banall af
ásettu ráði (hefur menn rennt í
grun í að hægt sé að gera eins ntikið
úr Litlu gulu hænunni og Krist-
björg gerir hér?) og það hefur verið
gott samkomulag milli þeirra og
Maríu leikstjóra hvernig leika
mætti með textanum eða á móti
honum.
í framhaldi af þessu einvígi hefst
svo veislan sjálf, sú sem eftir á að
snúast í hrollvekju og stórslys.
Framan af cr nokkuð svo útsmogin
stígandi í útfærslunni. En nú kemur
upp ýmislegur vandi: leikararnir
hafa úr mjög litlu að spila og innan
tíðar er brugðið á það ráð að herða
mjög hraðann á afmenningunni og
leggja sem sterkastar áherslur á
fáránlegarog hrikalegar uppákom-
ur. í veislu þessari og umbúnaði
hennar er ýmislegt hugvitssamlegt,
sem áhorfandi hefur að sönnu ekki
við að fylgjast með. Hér mætti
spyrja um leikstjórnarstefnu og svo
leikmynd Þórunnar S. Þorgríms-
dóttur, sem um þetta leyti fer,
ásamt ljósabúnaði og tónlist að
safna til sín völdum yfir sýning-
unni. í þeim ferli gerist ýmislegt
sem kalla má áhrifasterkt, en verð-
ur samt ekki leikhús, miklu heldur
myndasýning frá þeim rómantíska
tíma, þegar menn höfðu inikið yndi
af að hræra saman fegurð og rotn-
un, helgidómi og svívirðu.
Ahorfandinn spyr sjálfan sig,
hvort vænlegri hefði verið önnur
leið og raunsæislegri, þar sent t.d.
væri meira upp úr því lagt að hrun-
ið gerist ekki eins og sveitlað væri
hendi og að hver einstakur súnkar
til helvítis meö sínum hætti. En
hann getur líka gefið sjálfúm sér
það svar, að til að sú leið væri vel
fær þyrfti texti höíundar að vera
ríkari og fjölbreyttari og úrræða-
betri.
Skaparinn
Annað er það sem stendur þessu
verki fyrir þrifum á sviði og það er
það, hve afskaplega veik línan „að
vera“er-andspænis iiinni sem fyrr
var nefnd - „að eiga”.
Þau Adam og Eva yngri „eru" í
sinni Paradís, en þau hafa svosem
ekkert að segja og útkoman verður
svo sú, (eins og oft áður, mikil
ósköp) að sælan full sé heldur
leiðinleg. Skaparinn (Ragnheiður
Arnardóttir) hafði litið eftir hinum
góðu og nöktu viliimönnum þar í
Edens fínum rann (Jórunn Sigurð-
ardóttir og Guðjón P. Pedersen).
En það er með þau eins og veislu-
gesti svínarísins: þau fá lítið að
gera. Skaparinn birtist svo aftur
þegar Hið Ijúfa líf stendur sem
hæst: hann er hálfnakin kona og
svört í framan. (Hvað stóð ekki á
húsvegg í New York: Guð er svart-
ur-Jáhvorthúner!) Þessi persóna
er erfiðastur biti að kyngja í sýning-
unni. Ekki barasta vegna þess, hve
rniklu er hlaðið utan um hana:
þetta er guð, móðir náttúra, up-
prunaleikans galdur, áminning um
rétt líferni, María og Kristur, þriðji
heimurinn, konan kúgaða. Minna
mætti gagn gera. En Skaparinn
segir svosem ekkert. Hann hefur
farið með boðorðið gamla um að
margfaldast og uppfylla jörðina, og
hann kerhur í veisluna herfilegu
með þessum orðum „Ég er“ (og
minnir þá bæði á Jahve Mósebóka
sem sagði „ég er sá sem ég er“ - og
svo vangaveltur Fromms um þá
góðu lífsstefnu „að vera“). Vand-
inn er svo sá, meðal annars, að
áhorfandinn sér hvergi í leiknum
forsendur fyrir því, að veislugestir
bregðist jafn herfilega við Skapar-
anum og raun ber vitni. Þær for-
sendur eru sóttar í þá vitneskju
utan leiksins að Kristur var kross-
festur. En sú vitneskja felur það
líka í sér, að sá sem er krossfestur
hefur fleira gert og sagt en þessi fáu
orð „Ég er“ - eða „Eg er ekkert".
Hrollvekjan
Danska Alþýðusambandið fullyrðir:
Trefjaefni í steinull eru
krabbameinsvaldandi
Þúsundir verkamanna um
heim alian vinna stöðugt með
steinull og sk'yld efni, einkum í
sambandi við einangrun húsa
og þess háttar. í Danmörku er
talið að um 50.000 manns vinni
með steinull að jafnaði ogá
þingi í Kaupmannahöfn í
sumar, sem Alþjóða
heilbrigðisstofnunin stóð fyrir,
var rætt um skaðsemi þessa
cinangrunarefnis. Var verkefni
ráðstefnunnar að kynna
niðurstöður rannsókna á
steinull sem farið hafa fram í
fjölmörgum löndum að
undanförnu og að varpa Ijósi á
áhrif ullarinnar á heilsu manna
ogdýra.
Þáttur framleiðenda
Framleiðendur steinullar hafa
um margra ára skeið lagt stórfé í
rannsóknir á þessu efni til að kom-
ast að raun um hvort það sé skað-
legt eða ekki. Áhuga framleiðend-
anna má skilja í ljósi þeirra stór-
kostlegu skaðabótakrafna sem
framleiðendur asbest hafa fengið á
sig frá fórnarlömbum þess hættu-
lega efnis. Er þar einkum um að
ræða krabbameinssjúklinga sem
hlotið hafa sjúkdóminn vegna
vinnu við asbest. Hafa fyrirtækin
lagt á það mikla áherslu að kanna
skaðvænleg áhrif steinullar og talið
er að í Bretlandi einu sé varið um
900.000 punda árlega til þess arna.
Rannsóknirnar
Rannsóknirnar hafa einkum
beinst að því að finna krabbamein
hjá verkafólki sem starfað hefur
meira en 10 ár hjá sama fyrirtæki
þar sem steinullin hefur verið not-
uð. Þessar athuganir hafa farið
fram í fjölda landa samtímis þar
sem mísmunandi aðferðum hefur
verið beítt. M.a. þess vegna er erf-
itt að bera niðurstöður saman auk
þess sem erfitt er að meta áhrifin
vegna þess hve úrtakshóparnir
Trefjaefni i steinull, 500-föld stækkun. Rannsóknir á músum og rottum sýna að steinull er ekki síður
krabbameinsvaldandi en asbestcfni.
hafa verið litlir. Þó virðist ljóst af
athugunum á verkafólki sem fram-
leiðir steinull, að þar hefur einung-
is orðið vart lítillar aukningar á
krabbameini í lungum, maga og
lifur. Þá hafa athuganir þessar ekki
beinst að sjúkdómum eins og
bronkítis, exemi ogofnæmi, en lík-
ur eru taldar á að ertandi efni eins
og steinull og glerull geti aukið
tíðni slíkra sjúkdóma.
y
byggingaverkamenn
Á fyrrnefndu þingi Alþjóða heil-
brigðismálastofnunarinnar í Kaup-
mannahöfn var einungis kynnt ein
athugun á áhrifunt steinullar á
heilsu byggingaverkamanua, þ.e.
þeirra sem vinna við einangrun
liúsa. Sú athugun var gerð í Sví-
þjóð, og sýnir Ijóslega að skaðvæn-
leg áhrifefnisins á byggingastööum
virðast mun meiri en hjá t'ram-
leiðendum þess. Fjölmargar til-
raunir hafa verið gerðar á músum
og rottum og þar kom í ljós svo
ekki varð um villst, að stööug
snerting dýranna við steinullina,
orsakaði krabbamein. Meira að
segja kom í Ijós að steinuliin
reyndist ekki síður minna krabba-
meinsvaldandi en asbestið, sern
eins og kunnugt er hefur verið tal-
inn hinn mesti skaðvaldur.
Niðurstöðurnar
Hin opinbera niöurstaða ráð-
stefnunnar í Kauptnannahöfn var
að of snemmt væri að fullyrða
nokkuð um skaðvænleg áhrif
steinullar á menn, enda þótt óyggj-
andi væri hægt að sjá hin hættulegu
áhrif á tihaunadýrin. Var á það
bent, að rannsóknir yrðu að vera
umfangsmeiri til þess að hægt væri
að fullyrða nokkuð um áhrif stein-
ullarinnar. og að nauðsynlegt væri
að halda þessum rannsóknum
áfram í verksmiðjunum sem tram-
leiða steinuli og á vinnustöðum þar
sem hún er mest notuð.
Viðbrögð
verkalýðssamtakanna
Danska Alþýðusambandið brást
hart við þessum niðurstöðum og
benti á hversu fráleitt það væri að
halda rannsóknum af þessu tagi
áfrarn á vinnustöðunum. Með því
væri verið að gera verkafólk að til-
raunadýrum. Bent er á að niður-
stöðurnar af rannsóknum með ntýs
og rottur bendi eindregið til þess að
steinullin hafi skaðvænleg áhrif og
að þeim sem standi fyrir rannsókn-
unum á vinnustöðum væri nær að
verja fé til breytinga á framleiðslu-
aðferðum og að auka varnir gegn
áhrifum ullarinnar á þá sem meö
hana vinna. Þá benda dönsku
verkalýðssamtökin á að það sé frá-
leitt að einangra vandamálið við
krabbamein því til dæmis ofnæmi
og bronkítis séu stórhættulegir og
afar almcnnir atvinnusjúkdómar
sem beri að varast.
Danska verkalýðshreyfingin
krefst þess aö lokum að magn
trefjaefna í steinullinni verði stór-
lega minnkað, þar sern ljóst sé að
þau valdi krabbameini og öðrum
hættulegum sjúkdómum í stórum
stíl, og að lokamarkmiðið hljóti að
vera það að útiloka algerlega notk-
un þessarairefjaefna í framtíðinni.
vettvang i verkafólks
Stærsti öryrkiavinnustaðurmn á landinu
Stærsti vinnustaður öryrkja á íslandi er hjá Múla-
lundi við Hátún 10 og var hann tekinn í notkun sl.
vor. Þessi vinnustaður þar sem vinna að staðaldri
um 60 manns, var formlega tekinn í notkun í síð-
ustu viku og eru þar framleiddar plastvörur ýmiss
konar eins og tölvumöppur, minnisbækur, glærur
og eyðublaðakápur svo eitthvað sé nefnt.
Þessi vinnustaöur var áöur við
Ármúlann í Reykjavík og hefur
verið ákveðið að gera það húsnæði
að dagheimili fyrir aldraða í sam-
vinnu við SÍBS, Samtök aldraðra
og Rauða krossinn.
Húsnæðið við Hátún er 1200
fermetrar að stærð og hið vistleg-
asta. Starfsmenn fyrirtækisins
vinna ýmist hálfan eða allan daginn
og eru þar í vinnu um lengri eða
skemmri tíma. Tilgangurinn með
starfsemi Múlalundar er ekki að
græða peninga heldur að hjálpa ör-
yrkjum til sjálfsbjargar og endur-
þjálfunar eftir veikindi eða slys.
Þjóðviljamenn litu við í Múla-
lundi í vikunni og spjölluðu við
starfsmenn.
„Hættu
leg efni
notuð
í silfur-
smíði”
segir
Bjami Oskarsson
sem starfaði
við þá iðn í 30 ár,
en vinnur
nú á Múlalundi
„Við sáum alltaf um gcrð plast-
hulstranna utanum
Fjölvíssbækurnar en í fyrra ákvað
fyrirtækið að snúa sér til
útlendinga með þetta verkefni og
það hljóta að hafa verið ærnar
ástæður fyrir því. Að minnsta kosti
Bjarni Óskarsson fyrrverandi silfursmiður: fyrirtæki eiga og verða
að senda sem flest verkefni á vinnustaði öryrkjanna. — Ljósm. -gel.
hefði mér fundist eðlilegra að
öryrkjar fengju að njóta góðs af
þessu verkefni, ekki beitir aP’,
sagði Bjarni Óskarsson
starfsmaður í Múlalundi í stuttu
samtali við Þjóðviljann.
„Ég er nú búinn að vera liérna í 5
ár en hafði áður unnið í um það bil
30 ár við silfursmíði. Þar var mikið
um hættuleg efni, sem ég hef ef-
laust skaðast af og auk þess fékk ég
í bakið þannig að mér var hollast að
koma mér inn á verndaðan vinnu-
stað“.
Er mikið um hættuleg efni í siif-
ursmíðinni?
„Já, það geturðu reitt þig á. Sýr-
ur og gufur sem stíga upp af alls
kyns eiturefnum eru mjög algengar
en það er eins með hætturnar á
vinnustöðunum eins og annað að
maður sjálfur verður að gæta sín,
það gerir það enginn fyrir mann.
Og ef ég hef skaðast af þessu á mín-
um vinnustað er það algerlega mér
að kenna", sagði Bjarni Óskarsson
að síðustu.
— v.
Nýi Múlalundur við Hátún í Reykjavík er stærsti vinnustaður öryrkja á landinu, og eins og sjá má er vinnuaðstaða öll til fyrirmyndar. Ljósm. gel.
„Lenti
meö
fæturna
í togvír”
„Ég fór mcð fæturna í togvír
fyrir 12 árum og hef svo sannarlega
fengið að Tinna fyrir því“, sagði
Sigurberg Eggert Guðjónsson einn
starfsmanna í hinum nýja Múla-
lundi við Hátún þegar við litum þar
við.
Sigurberg var að gylla kápur á
minnisbækur fyrir Verslunar-
mannafélag Reykjavíkur og kvaðst
um þaö bil vera að ljúka því verki.
Við spuröum hann hversu lengi
liann hefði verið við vinnu hjá
Múlalundi.
„Ég hef verið hér starfsmaður
frá 1976 og unnið við ýmislegt eins
og gengur. Þessi aðstaða hér er
mjög frábrugðin því sem var áður
því nú er öll starfsemin á einni hæð,
en við vorum á þremur hæðum í
Ármúlanum. Þá nýt ég návistar við
heimili mitt sem er í Öryrkja-
bandalagsblokkinni við hliðina".
Finnst þér ekkert ónæði af því að
vcra í svona stórum sal?
„Nei, það er mesta furða hvað
hávaðinn er lítill. Það hefur verið
séð vel fyrir öllum hávaðavörnum
og auk þess eru hérna mjög fljót-
virk lofthreinsunartæki þannig að
loftið er mjög gott í salnum. Það
gustar að vísu stundum inn á okkur
þegar opið er fram á lager, en það
erekkert stórmál“, sagði Sigurberg
Eggert Guðjónsson að lokum.
segir Sigurberg
Guðjónsson
sem starfað hefur
í Múlalundi i 6 ár
Sigurberg Eggert Guðjónsson: öll aðstaða hér í nýja Múlalundi cr til
fyrirmyndar og lítið ónæði þótt við séum öll í einum sal. — Ljósm. gel