Þjóðviljinn - 03.12.1982, Side 9

Föstudagur 3. desember 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Hjördís Einarsdóttir
Fyrsta
bók
skáldkonu
Út er komin hjá Helgafelli ljóða-
bókin Ferðin til sólar eftir Hjördísi
Einarsdóttur.
Hjördís ólst upp í Reykjavík. Á
uppvaxtarárum Hjördísar var það
æðsta takmark konunnar að eign-
ast góðan maka og börn. Einnig
vann Hjördís á skrifstofu í 10 ár og
rak gistiheimili um skeið. Eftir
hálfsárs spítalaleigu og erfiða upp-
skurði ákvað hún að hverfa aftur til
náttúrunnar og hefur nú búið með
manni sínum um nokkurra ára
skeið að Hnúki í Klofningshreppi í
Dalasýslu. Hjördís er vel hagmælt
og hefur fengist töluvert við að
yrkja, bæði rímað og órímað, þó
að þetta séhennarfyrstaljóðabók.
I Ferðinni til sólar eru 27 órímuð
ljóð er flest lýsa viðhorfi höfundar
til sveitalífsins og sveitinni með
ferskum augum borgarbúans.
Ferðin til sólar er 41 bls. - Kápu-
mynd er eftir Lísbeti Sveinsdóttur,
sem er dóttir Hjördísar.
Þjóðsögur
Einars
Einar Guðmundsson kennari er
einn hinn afkastamesti síðari tíma '
manna, sem unnið hafa að söfnun
sagna og varðveislu þjóðlegs fróð-
leiks. í söfnun sinni hefur hann
leitað fanga vítt um land, einkum
þó um Suðurland og Vestfirði, og
orðið vel ágengt.
Þjóðsögur og þættir Einars
Guðmundssonar er tveggja binda
verk og kom fyrra bindið út á sl.
ári. Þetta safn hans mun verða
mörgum aufúsugestur. Þar er að
finna efni við hæfi flestra þeirra, er
þjóðlegum fróðleik unna, og ekki
spillir það ánægjunni við lesturinn,
að Einar Guðmundsson er orðhag-
ur vel og hefur gott vald á íslenskri
tungu, auk þess sem hann er snjall
sögumaður. Einar hefur sjálfur
annast þessa útgáfu Þjóðsagna og
þátta og fylgir ítarleg nafnaskrá
síðara bindi verksins.
Þjóðsögur og þættir II er 349 bls.
að stærð.
Austri dagsins
Magnús Kjartansson.
Frá degi til dags.
Mál og menning
1982
Allir lesendur Þjóðviljans
muna vel þá daga þegar Magnús
Kjartansson skrifaði næstum á
degi hverjum stutta pistla á
þriðju síðu eða aðra sem hétu Frá
degi til dags. Er þar skemmst frá
að segja, að ekki hefur pólitísk
ádrepa fundið sér listrænna og
háðskara form en í Austrapistl-
um þessum.
Einhverntíma á Austratímum
komum við nokkrir Þjóðvilja-
starfsmenn að máli við Magnús
og spurðum hann að því, hvort
hann væri því ekki samþykkur að
við tækjum saman úrval úr þess-
um skrifum. Magnúsi leist ekkert
á þau áform. Hann taldi víst, að
pistlar sem þessir væru þess eðlis,
að þeir þyldu ekki tímans tönn.
Þeir lifa kannski í dag en deyja á
morgun.
Nú hefur Mál og menning látið
taka saman úrval úr þessum pistl-
um og það kemur á daginn að
Magnús hafði ekki rétt fyrir sér.
Hvort sem það stafar af því að
rétt „fjarlægð" í tíma er fundin
eða blátt áfram af ágæti stílsins -
nema hvorttveggja sé - þá er
þetta safn merkilega ferskt og
skemmtilegt. Og það kemur á
daginn, að það þarf engra skýr-
inga við, það þarf ekki að rekja
sérstaklega neitt um tilefni
þeirra. í því má einnig sjá verð-
leika Vésteins Lúðvíkssonar,
sem valdi efnið og skrifar ágætan
formála.
Undirlægjuháttur við erlent
vald, lágkúra í pólitík og menn-
ingarmálum, tildur og rembingur
til að fylla upp í eyður
verðleikanna - þetta voru allt
tíðir skotspænir Magnúsar og
þessi efni halda vel gildi sínu þótt
ekki muni allir þau tilefni sem
Magnús hafði á hverri stundu og
rakin verða til frægðarmanna
eins og Vilhjálms Þórs Bjarna
Benediktssonar, Gylfa Þ. Gísla-
sonar, Thors Thors og Ásgeirs
forseta Ásgeirsonar. En tilefnin
sjálf duga vitanlega skammt til
langlífis textum, sá stíll sem er
maðurinn sjálfur skilur á milli
feigs og ófeigs á þessu sviði rit-
starfa sem öðrum. Og hver var
þessi stíll, þessi merkilega að-
ferð, sem gerði andstæðingana
sótsvarta af reiði en fékk aðdá-
■ endur Magnúsar til að gleyma
því, að kannski var ekkert annað
læsilegt í blaðinu (en það var oft-
ar á þessum dögum en margir
halda nú)?
Um það má ýmislegt segja: frá-
bært vald á tungunni, sú ísmeygi-
lega aðferð að smíða utanum
skotspóninn lof sem er í raun og
Árni Bergmann
skrifar um
bókmenntir
veru háð, vel virkt minni og
þekking á sögu, helgirit, bók-
menntir og þjóðsagnir, sem gaf
Austra gott efni í nýtt og óvænt
samhengi hlutanna. Allt þetta
kom oft með mjög eftirminni-
legum hætti saman í lokaorðum
sem höfðu verið vandlega undir-
búin og kipptu lesandanum upp
úr sæti sínu með snöggum galdri.
Dæmi: Akureyringar hafa átt við
veggjalýs að stríða og leitað að-
Birgir Engilberts
Andvökuskvrslurnar
Iðunn 1982
Þessi frumraun Birgis Engil-
berts í sagnagerð geymir þrjár
sögur eða „skýrslur". Höfundar
þeirra eiga það sameiginlegt að
hafa allir lent í stórslysum. Líf
tveggja er allt í rústir fallið, en
hinn þriðji hefur snúið aftur til
mannheima með sérkennilega
reynslu því hann hefur sjálfan
dauðann smakkað.
Fyrsta sagan segir af gamal-
kunnum draug brennivínsins sem
sækir hart að vini sögumanns og
snýr happi þeirra beggja (þeir
finna spíratrossu á reki) í hið
mesta slys. Hin síðasta fitjar upp
á nokkuð kaldranalegri endur-
skoðun á dauðalýsingum síðustu
ára: í skýrslu þess sem aftur sneri
er birtan mikla og framliðnir ætt-
ingjar í móttökunefnd og göngin
lögnu og mart kunnuglegt - en
einnig eru þar myndir og uppá-
komur af allt öðru og óþægilegra
tagi. Líklega er það ætlun höf-
stoðar hernámsliðsins á Keflavík-
urflugvelli til að útrýma þeim.
Austri segir:
„Víst er það vel til fundið að
beita einni óværunni á aðra. Það
er einna líkast því þegar Friðrik
huldulæknir sendi tæringuna í
krabbameinið á konunni fyrir
norðan með þeim afleiðingum að
sjúkdómarnir átu hvor annan
upp. Vonandi verða málalokin
hin sömu í styrjöld varnarliðsins
við veggjalýsnar".
Takið eftir einu: undir lokin
var hernámsliðið orðið „varnar-
liðið“ - bæði vegna stuðlasetn-
ingar og vegna þess að prýðileg
háðhvörf myndast þegar svo
virðulegt orð og „opinbert" er
komið í nábýli við veggjalýsnar.
Annað dæmi: um það leyti sem
dómar féllu í olíumálum var Vil-
hjálmur Þór sæmdur einni æðstu
orðu lýðveldisins. Austri segir frá
gangi mála og hnýtir á með þess-
um orðurn:
„Áður voru ræningjar festir á
krossa; nú eru krossar festir á
ræningja".
undar að gera nokkuð strik í
reikninga hinnar auðveldu og
þægilegu heimsmyndar spíritism-
ans, þjóðtrúar íslendinga, og
vissulega er sú hugmynd ómaks-
ins verð.
Miðsagan er af henni Ingi-
björgu sem lenti fyrir slysni heim
með ríkum erfingja og varð ólétt
eftir hann og giftist honum. í
henni sýnast grasséra af miklu
fjöri þau „eyðingaröfl í
manneskjunni" sem brjótast út í
mikilli drykkju konunnar. En sú
saga er ekki öll þar sem hún er
séð - tortímingaraflið er ekki eins
óskýranlegt eins og það sem
grasserar í öðrum alkóhólista,
Guðmundi í fyrstu sögu bókar-
innar. Eins líklegt að afl þetta
nærist á nauðsyn Ingibjargar til
að hefna sín á sjúklegri eigna-
gleði hins afbrýðisama eigin-
manns með því að tortíma
„eigninni“ m.ö.o. sjálfri sér.
Ingibjargarsagan er hin veiga-
mesta í bókinni. Hún sýnir ótví-
ræða kunnáttu í að draga fram
Áystu nöf
Það er nú svo. Og það var líka
rétt hjá Vésteini Lúðvíkssyni að
taka það fram í formála sínum, að
ritleikni Magnúsar var fylgt eftir
af skapi sem var „ævinlega í hróp-
andi andstöðu við það tilfinninga-
leysi hálfvelgjunnar sem hér hef-
ur orðið stjórnmálalenska á síð-
ustu árum". Við þetta má svo
bæta, að staðan er ekki barasta
fólgin í því að maðurinn skrifi
fyrir sinn tíma - tíminn skrifar
líka fyrir manninn, því miður.
ÁB.
Birgir Engilberts
ömurleika sterkum litum og er
skammt í holskeiflur martrað-
anna, kunnáttu í meðferð ýkju-
stíls sem leggur ekki áherslu á
sennileikann, en þeim mun meiri
á holdtekningu vissra hneigða
sem eru á svamli um samfélagið. í
slíkum lýsingum nær Birgir Engil-
berts umtalsverðum árangri -
eins þótt menn muni að hann þarf
að etja kappi við jafn hugmynda-
ríkan skrásetjara ásigkomulags
fordrukkinna og Steinar Sigur-
jónsson.
ÁB
Ein fœðing
af áttatíu
Egill Egilsson. inga vísitölufjölskyldunnar, sem ®-gill Egilsson.
Pabbadrengir. tekur of stórt stökk í fjölgun.
Almenna bókafélagið. Höfundur gerir sér yfirleitt far
i982- um að vera heldur þurr á manninn í ar horft er í augu sem sjá heiminn í
frásögninni.harkaafsérfreistingar fyrsta sinn, galopin augu „kyrr og
Þetta er skýrsla í skáldsöguformi viðkvæmninnar. Kannski gerir dökk og vötn sem vindur hefur
eða skáldsaga í skýrsluformi af hann fullmikið af því. En hann ekki náð að ýfa og fiskur hefur
þeim tíðindum, þegar ung hjón hér kemur mörgum dæmigerðum aldrei vakað í“. Eða þáílýsingunni
í bæ ákveða að byrja á nýju barni uppákomum úr lífi foreldra til skila á því, að minni tvíburinn er í lífs-
og eignast tvíbura. Skýrsla um á greinargóðan hátt. Ekki síst inn- háska á jólum og verður að skera
meðgöngutímann, um sveiflur í byrðis samskiptum þeirra meðan þennan anga upp. Faðirinn bíður
sambúð væntanlegra foreldra, sem þaubíða,ogsvokvíðanumsemótt- úrslitanna á spítalanum og „undr-
eru stundum vel með sig yfir að inn af afbrigðilegum þunga vekur. ast að ekki skuli fleiri þjást með en
eiga í vændum sjaldgæfa gleði af Best vegnar höfundinum þegar hann sjálfur."
tvíburum, en oftar þó áhyggjufull hann víkur frá heldur kaldrana- Það er ýmislegt gott að segja um
af heilsufarsháska sem slíkri upp- leguni tóni skýrslunnar og lætur þessa skýrslu af tvíburum og for-
ákomu fylgir og svo af væntan- undan fögnuðinum sem fylgir þeim eldrum þeirra - svo langt sem hún
legum stórum strikum á búreikn- tíðindum, að barn er oss fætt. Þeg- nær. En það er mála sannast, að
lesandinn er ekki viss uni erindi
höfundar: ætlar hann að reyna að
stækka persónulega reynslu, svo að
hún komi sem flestum við? Þegar
lesnar eru lýsingar á heimsóknum
til lækna gæti komið upp sú spurn-
ing, að nú eigi að gagnrýna „hið
ómanneskjulega og tæknivædda
andrúmsloft heilsustofnana“, eða
eitthvað þessháttar - kannski taka
það upp, að konur fæði „á eigin
forsendum," - en ekki samkvæmt
karlaskilmálum. Til eru slíkar
bækur: En reyndar sýnist Egill Eg-
ilsson ekkert frekar á þeim buxum
en öðrum: samskipti foreldranna
við „læknamafíuna“ eru takk bæri-
leg og ekki meira en það.
Lesandinn gæti hinsvegar dregið
þá ályktun sjálfur af ýmsu í textan-
um, að frásagan minni blátt áfram
á það, að börn, að maður tali nú
ekki um tvö í einu, eru svo rnerk
tíðindi, að allt annað hörfar út í
skuggann. Þau gera foreldra í senn
opnari fyrir undrum lífsins og sjálf-
hverfari: Þegar ljóst er að tvíburar
eru á ferð er faðirinn glaður yfir að
þeim hjonum hefur hlotist eitthvað
sem öðrum hlotnast ekki. En þegar
litli tvíburinn er í háska eru þau
einu foreldrarnir í heiminum sem
hafa átt veikt barn á aðfangadag.
ÁB.