Þjóðviljinn - 09.12.1982, Blaðsíða 7

Jólablað Þjóðviljans 1982 _ stÐA 7
PIAZZA
NAVONA
höggmyndalistarinnar í Róm, Gianlorenzo
Bernini sem fékk það verkefni að koma óbel-
ískanum fyrir á torginu ofan á gosbrunninum
sem táknar höfuðfljótin fjögur í heiminum:
Dóná, Ganges, Níl og Rio de la Plata í Arg-
entínu. Höfuðfljótin eru táknuð með 4
mannverum höggnum í travertín-kalkstein er
sitja á kletti innanum fjölskrúðugan gróður
og fossar tært lindarvatnið undan þeim. Yfir
óbelískanum hefur Berniní komið fyrir
friðartákni - dúfu úr bronsi með olívugrein í
nefinu - en þetta var jafnframt ættarmerki
Pamphilj-ættarinnar. Obelískinn er grafinn
egypsku myndletri, sem hefur að geyma lof-
gerð um Domitíanus keisara, er upphaflega
gerði íþróttaleikvanginn á Piazza Navona.
Til gamans skal hér birt áletrunin á einni
hliðinni:
- Horus (vestrið): „Elskaður af hinurn
tveimur jörðum (óshólmunum og Nílardaln-
um), ástmögur héraðanna. “
- Hinn algóði guð og almáttki, hinn arm-
sterki er leggur óvini að velli, hinn hrausti er
beitir handafli: í návist hans stendur enginn í
fœturna og þjóðin skelfur afótta við hann. Því
hann er tvöfaldur guð á krúnu Horusar, hann
sem endurreisir helgistaði guðanna og drottn-
ar yfir uppreisnargjörnum, handsamar Nú-
bíumenn og auðgast af ávöxtum Asíulanda
því vald hans flœtnir hirðingjana úr eyði-
mörkinni. Hann hefur endurnœrt jörðina af
ávöxtum sínum: allt sem sprettur eða er ó-
sprottið er gegnsýrt nœringu hans. Hans hát-
ign ber nafn sem er stœrra en víðátta himinsins
fyrir alltþað sem hatin hefur afrekað ogfrœgð
hans nœr lengra en geislar sólarinnar, Herra
Tveggja Landa: „Domitíanus keisari“, sem
lifir að eilífu. -
Áletranirnar á hinum hliðunum eru í svip-
uðum stíl og að sumu leyti samhljóða lof-
gerðir um Domitíanus keisara, og allar bera
þær vott um að hinir rómversku keisarar voru
arftakar faraóanna í Egyptalandi á meðan
það heyrði undir rómverska keisaradæmið.
Það er snilld Berninis að þakka að þetta
tákn valdsins og ómyndugleika alþýðunnar
breytir í rauninni um hlutverk þar sem það
kórónar tilkomumikið leiksvið gosbrunnsins
og gefur rými torgsins nýja vídd og viðmiðun
og er um leið eins og mastur á miðju skipi.
Hér er fögnuður á ferðinni, fögnuður yfir
örlæti jarðarinnar eins og það lýsir sér í frjó-
magni stórfljótanna.
Gianlorenzo
Bernini
Gianlorenzo Bernini mótaði Róm barokk-
tímans meira en aðrir og engan átti hann
jafnoka í hugvitsemi, áræði og tilfinningu
fyrir hinu leikræna í myndlistinni. Skreyting-
ar hans í Péturskirkjunni og fleiri kirkjum,
gosbrunnar og aðrar dásemdir fyrir augað,
sem hann auðgaði borgina með, bera oft
keim af því að vera sviðsmyndir frekar en
skúlptúrar og fyrir bragðið bregða þær sterk-
um svip á umhverfið. Fyrir nokkrum árum
var búið til hugtak í frammúrstefnumyndlist
sem var „umhverfislist“ (environmental art).
Bernini var umhverfislistamaður par exel-
ance, og þótt kannski megi gefa honum rétt
út frá hreinum fagurfræðilegum grundvall-
arreglum, þegar hann á efri árum dró fyrir
gluggann á vagni sínum þar sem hann átti leið
um torgið og sagði: Ó, hve ég skammast mín
fyrir að hafa unnið svo slaklega!, - þá hefur
Höfuðfljótin fjögur. Gosbrunnur eftir Gian-
lorenzo Bernini (1598-1680) sem markar
miðpunkt torgsins og er einn af fegurstu gos-
brunnum Rómaborgar.
gosbrunnurinn „Guatro fiumi“ (fljótin fjög-
ur) dregið til sín mannfagnað í þrjár aldir og
orðið fólki stöðugt augnayndi í dagsins önn
og afslöppun.
Þriðji gosbrunnurinn í suðurendanum sýn-
ir okkur márann sem glímir við höfrunginn,
styttu sem einnig var unnin af einum af að-
stoðarmönnum Berninis eftir að Donna Ol-
impia hafði lagt blessun sína yfir frumhug-
myndina. Márinn rís þar yfir smærri mar-
bendlum og sjókindum sem spúa vatni veg-
farendum til augnayndis.
Heilög Agnes
in Agone
Kirkja heilagrar Agnesar in Agone drottn-
ar yfir öðrum byggingum við torgið. Sagan
segir að höfuðarkitekt kirkjunnar, Borrom-
ini, hafi verið keppinautar Berninis um hylli
páfavaldsins og Bernini hafi með látbragði
sem lesa má úr fjórelfubrunninum verið að
lýsa vanþóknun sinni á handarverkum Borr-
ominis, en fyrir þeirri sögu er ekki fótur því
brunnur Berninis var risinn þegar Borromini
kom núverandi mynd á kirkju heilagrar Agn-
esar.
Heilög Agnes var göfug jómfrú er hlaut
grimmúðlegan dauðdaga fyrir trú sína er hún
var brennd á unga aldri og segir sagan að
aftaka hennar hafifariðfram þar sem kirkjan
er nú. Aftökur voru reyndar tíðar á torginu á
miðöldum, og einnig voru þar uppi gapa-
stokkar fyrir sakamenn.
Það var Pamphilj-ættin sem átti frum-
kvæðið að því að kirkja heilagrar Agnsar var
endurbyggð með þeirri reisn sem raun ber
vitni á 17. öldinni, og var það Innosentíus
tíundi sem réð Francesco Borromini til verks-
ins, en hann hafði áður haft umsjón með
byggingu Pamphilj-hallarinnar sem stendur
sunnan við kirkjupa. Kirkjan var vígð 1672
og er glæsilegur minnisvarði um byggingarlist
barroktímans í Róm á þeim umbótatíma kaþ-
ólskunnar þegar hún var að snúast til gagn-
sóknar gegn lúthersku og annari trúvillu í
norðanverðri álfunni.
Leikvangur
lífsins
Piazza Navona hefur í gegnum aldirnar
verið leikvangur stórbrotnari mannfagnaðar
en jarðbundnir efnishyggjumenn tæknialdar-
innar kunna að láta sér til hugar koma. Kjöt-
kveðjuhátíðir, skrautsýningar og leiksýning-
ar hvers konar hafa í gegnum aldirnar verið
settar á svið á þessu torgi og hafa þær á hverj-
um tíma endurspeglað ýmsar þær þverstæður
sem finna mátti í borginni eilífu, þar sem
umhverfið virðist á stundum vera byggt fyrir
tröllvaxið fólk af háfleygum draumóra-
mönnum á meðan skítug alþýðan hefur
heiðrað um sig í skjóli rústanna af hinni
glæstu sögu eins og væru það allt saman nátt-
úruvætti sem í hæsta lagi hefðu gildi sem skjól
gegn vatni og vindi.
Á miðöldum, áður en torgið fékk á sig
núverandi mynd, tíðkuðu synir rómverskra
aðalsmanna að setja upp ruddalega kappleiki
í rústum Domitíanusarleikvangsins, þar sem
hestum, svínum og nautgripum var att upp á
líf og dauða.
Síðan tóku við kjötkveðjuhátíðirnar, sem
Páll II. páfi kom föstu formi á á 15. öldinni.
Þá voru einnig hafðar í frammi kappreiðar,
en þar að auki var unglingum, gamalmennum
og gyðingum hleypt sérstaklega við aðhlátur
og aurkast almennings. Vitni lýsti einu slíku
kapphlaupi hinn 16. febrúar 1583: „Á mánu-
daginn var átta nöktum gyðingum hleypt og
nutu þeir meðbyrs rigningar, roks og kulda;
þessi illyrmi voru böðuð í drullu undir aðhlát-
ursöskrum áhorfenda.“ Gyðingaofsóknir
voru grimmilegar í Róm í lok miðalda og á
endurreistnartímanum.
Þá voru aftökur ekki óalgeng skemmtun á
Piazza Navona á þessum tíma, en eftir að
Pamphilj-ættin hafði nánast lagt torgið undir
sig á 17. öldinni tók aðallinn að skemmta sér
á torginu: Það var fyllt af vatni og barónar og
kardínálar öttu hestvögnum á vaðið og óku
um í vatnsflaumnum í algleymi sjálfsánægj-
unnar þar til þessi undarlegi leikur var bann-
aður 1720 af ótta við kólerusmit!
„Giostra"
Ævintýralegastar voru þó skrautsýning-
arnar sem settar voru á svið á 17. og 18.
öldinni og kallaðar voru Giostra. Þetta voru
eins konar skrautsýningar, þar sem ekkert
Kjötkveðjuhátíðin í Róm - fíflavagninn.
Gömul koparstunga.
Gianlorenzo Bernini, myndhöggvarinn sem
þjónaði átta páfum og mótaði Róm í ríkari
mæli en nokkur annar á 17. öldinni. Sjálfs-
mynd.
var sparað í íburði og hugmyndaflugið fékk
lausan tauminn: riddararar riðu í
skrautklæðum, gyllt og silfruð skip á hjólum
óku um torgið með fólki í skrautklæðum,
gyðjum, djöflum og dísum, skrautvagnar í
líki dýra og dreka, heiðnir guðir og kristnir
dýrlingar, allt marseraði þetta um torgið í
skipulögðum fylkingum við hljóðfæraslátt,
söng og flugeldablossa. Þá var Bakkus
gjarnan dýrkaður á Giostrunni og fóru gull-
prýdd skip honum til heiðurs um torgið þar
sem numið var staðar við stúkur prinsa og
kardínála og leikir leiknir. Þessir undarlegu
leikar, sem voru tilkomnir að frumkvæði páf-
avaldsins voru fyrst og fremst ætlaðir aðiln-
um til skemmtunar, þótt alþýðan fengi stund-
um réykinn af réttunum. Til þeirra var kostað
óheyrilegum fjármunum, og þar kom að þeir
urðu óvinsælir meðal alþýðunnar sem ekki
skildi gildi þessarar skemmtunar á meðan
börn voru látin svelta. Karnivalið í Róm
lagðist að mestu niður eftir að Ítalía hafði
verið sameinuð og Vittorio Emanuele II.
settist að í borginni sem fyrsti konungur sam-
einaðrar Ítalíu árið 1875.
Torg er borg
Ferðamaður sem kemur á Piazza Navona í
dag mun ekki upplifa þau æfintýri, sem hér
hefur verið lýst. Engu að síður er torgið æf-
intýraheimur fyrir ferðamanninn, þar sem
hin eilífa leiksýning lífsins fer fram með meiri
tilþrifum en ég hef kynnst á öðrum mannlífs-
torgum. Listamenn og loddarar koma þar á
síðkvöldum og bjóða fram varning sinn, eld-
gleypar og trúðar troða upp, farandleikarar
og götusöngvarar sýna kúnstir sínar ogá veit-
ingastaðnum Tre scalini fæst besti ísinn í
Róm. Þarna má sjá blandast saman vaga-
bonda og heimshornaflakkara, heimsbor-
gara og gamlar húsmæður, listamenn og
heimspekinga að ógleymdum hundunum,
sem gjarnan bregða á leik. Kráin þar sem
baunadiskurinn kostaði hundrað lírur og
Frascati-vínið steig mér til höfuðs forðum
daga er ekki lengur. Þar er kominn Bar Na-
vona, sem selur dýra kokkteila og grappa. Á
daginn bregða börn á leik á torginu, og þá er
gott að fá sér að borða á veitingastaðnum „4
fiume“, því ekki spillir það matarlystinni að
hafa þetta leiksvið lífsins fyrir augum.
Þótt torgið sé fyrst og fremst sótt af inn-
fæddum Rómverjum sem elska borg sína,
hvort sem þeir eru skítugir og ráðvilltir utan-
garðsmenn eða uppstrílaðir heimsborgarar,
þá sækir þangað einnig talsvert af ferða-
mönnum. Sjálfur hef ég farið með á 4. þús-
und íslenska ferðamenn á Piazza Navona á
undanförnum þrem árum. Þeir hafa fallið vel
inn í hina eilífu leiksýningu lífsins, sem þarna
fer fram, en þó er stundum eins og þeir skeri
sig úr í einu: fyrir kemur að halda mætti að
þeir væru að leika í leikriti Pirandellos, Per-
sónur í leit að höfundi eða leikarar í leit að
hlutverki eða hvað það nú hét. En galdurinn
er sá, að á Piazza Navona gegna allir mikil-
vægu hlutverki, sem sagan og umhverfið
magna upp í æðri stærðir. Er það ekki einmitt
þannig sem borgaralíf á að vera?
Heimildir:
Howard Hibbard: Bernini, 1974.
Indro Montanelli o.fl.: Piazza Navona.
Segrio & Glauco Cartocci:
Roma di Ieri
Giuscppi Baracconi: 1 Rioni di Roma.
L.B. Dal Maso: Roma dei Cesari.
W. Durant: Rómaveldi