Þjóðviljinn - 06.04.1983, Page 11

Miðvikudagur 6. apríl 1983 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 15
frumtextans og svo hins mennska
inntaks sem rýfur tímarammann og
mun lengi síðan í gildi: það sem sett
er á fresku má ekki vera tískubund-
ið, því slík mynd getur enst í þús-
und ár ef vel tekst til.
Eins og hróp
Nær miðju er „sælir eru hógvær-
ir“ - þar er Jesú á asna, innreiðin í
Jerúsalem og ungt fólk í fylgd með
honum. Til hennar svarar svo hin-
um megin „sælir eru hjartahreinir"
- þar eru mættir nokkrir listamenn,
þar er Eysteinn munkur sem samdi
Lilju, þar er Bach og Michelangelo
og fleiri menn ágætir. Fæðing Jesú
er myndræn tjáning á boðinu „sælir
eru friðflytjendur" - og að baki
þeim tíðindum rís sólin yfir Vífils-
felli. „Sælir eru syrgjendur" er
hliðstæða þessarar myndar - þar er
hin eilífa Pieta, látinn maður og
þeirsem honum unnu. Fyrir miðju,
beint aftur af altarinu, er svo Jesús
að flytja Fjallræðuna og sitt hvor-
um megin „sælir eru fátækir“ (í
fleiri en einum skilningi) og lýsir
þeim - Lasarusi og öðrum - kynd-
ill, en á hinn veginn eru þeir hungr-
uðu.
Ég hefi velt þessum efnum mikið
fyrir mér og lesið bækur af ólíkum
toga um Krist og Nýja testamentið,
bækur sem hafa um margt fært mig
fjær Kristi kverlæróms og nær
Kristi sem manni síns tíma og þeim
texta sem er eins og hróp sem nístir
samvisku manna.
Litir í vegg
Það var rætt við mig út af þessu
verki, vegna þess að ég er úr um-
hverfi þar sem kalkmálverk hafa
verið gildur þáttur myndlistar og
svo hafði ég lært þessa tækni þegar
ég gekk á listaskóla í Barcelóna.
Við vorum nokkrir saman sem
unnum svo við freskur, bæði við
viðgerðir og ný verk í kirkjum -
nokkrar kirkjur eru þar til syðra
þar sem ég bæði málaði og var mál-
aður - því við höfðum hver annan
að fyrirsátum.
Baltasar setur svo á allflóknar
tölur um það, hvernig veggmálverk
af þessu tagi verður til. Það er mál-
að á vel upp bleytta kalkhúðun á
múruðum vegg. Listamaðurinn
verður að vita mjög nákvæmlega
hvað hann kemst yfir á hverjum
degi, því á nokkrum klukkutímum
þornar undirlagið og breytist aftur í
stein og þá hafa litirnir gengið inn í
vegginn og eru þar upp frá því. Ef
ekki kemst raki síðar að myndinni
utan frá á hún að halda sér von úr
viti - freskur eru til dæmis ekki up-
pnæmar fyrir sólargeislum.
Sem fyrr segir eru vinnu-
teikningar til orðnar í stórum
dráttum.
Draumur
listamanns
Ég vona að næsta sumar fái ég
svosem sex mánuði til að koma
myndinni á vegg kirkjunnar, sagði
Baltasar. Það verða sjálfsagt erf-
iðustu mánuðir lífs míns, en mikið
hlakka ég til. Það er reyndar gott
að ég fæ þetta verkefni áður en ég
er orðinn of gamall til að ráða við
mikið erfiði - og ekki of snemma
heldur, ekki á tíma ungæðings-
skapar einhverskonar.
Það hefur verið draumur lífs
míns að fá að reyna mig við svona
verkefni. Og það hefur líka þau
þörfu áhrif að neyða mig til sjálf-
skoðunar, til að spyrja: hver er ég
og hvað er ég sem listamaður að
gera? Ég hefi áður unnið fyrir
kirkjur - ég málaði kirkjuna í
Flatey og skreytti Ólafsvallakirkju
og vann margt í kapellu sem var í
Landakotsspítala - en það er nú
flest komið til systranna í Garða-
bænum. En þetta verkefni er engu
líkt.
Það eru hafnfirskar konur sem
gefa kirkjunni þessa mynd. Þær
hafa fylgst með öllu af alúð og mér
þykir vænt um að vinna fyrir þær.
Það lofar góðu þegar kvenfélög
taka að sér hlutverk stórhuga Mes-
ena, listfrömuðaætta eins og Me-
dicifólksins....
áb.
Á hjara veraldar
Helga Jónsdóttir og Hjalti Rögnvaldsson í hlutverkum sínum.
Á hjara veraldar.
ísland, 1983.
Handrit og stjórn:
Kristín Jóhannesdóttir.
Kvikmyndun: Karl Óskarsson.
Leikmynd: Sigurjón Jóhannsson.
Hljóð og klipping:
Sigurður Snæberg.
Aðalhlutverk:
Helga Jónsdóttir, Arnar Jónsson,
Þóra Friðriksdóttir.
Sýningarstaður:
Austurbæjarbíó.
Enn hefur íslensk kvikmynd
verið frumsýnd með tilheyrandi
pompi og prakti - ævintýrið held-
ur áfram og færist fjör í leikinn.
Kvikmynd Kristínar Jóhannes-
dóttur er að mörgu leyti nýstárleg
og ólík þeim myndum íslenskum
sem við höfum séð til þessa. Hér
er ekki verið að segja sögu í hefð-
bundnum stfl, heldur er hér gerð
tilraun til að kafa í sálarlíf persón-
anna og greina frá tíðindum er
verða þar í undirdjúpunum, á
mörkum draums og veruleika. Ef
leita ætti að hliðstæðum fýrirbær-
um í kvikmyndasögunni væri lík-
lega vænlegast að bera niður í
Frakklandi hjá þeim lista-
mönnum sem bylt hafa formum í
skáldsagna- og kvikmyndagerð.
Slík leit væri þó að mínu mati
næsta fáfengileg, og nær að skoða
myndina eins og hún kemur fyrir
af skepnunni hér og nú.
Hátt er markið sett, víst er um
það. Listrænn metnaður aðstand-
enda myndarinnar verður ekki
véfengdur. Tæknileg atriði eru
flest í mjög góðu lagi - að því
fráskildu að hljóðupptaka hefði
getað verið betri á köflum - ein
og ein setning fór forgörðum
þrátt fyrir skilmerkilega fram-
sögn úrvalsleikara. Þetta er þó
smáatriði. Kvikmyndatakan er
góð og á köflum afbragðsgóð.
Tónlistin er fjölbreytt og koma
þar margir góðir listamenn við
sögu, bæði tónskáld og flytjend-
ur, og óhætt að fullyrða að mynd-
in er bæði eyrna- og augnayndi.
En meira þarf til.
Aðalpersónurnar þrjár,
Móðirin, Dóttirin og Sonurinn,
eru leiknar af þeim Þóru Friðriks-
dóttur, Helgu Jónsdóttur og Arn-
ari Jónssyni, og er margt gott um
leik þeirra að segja. Þetta er af-
skaplega firrt fólk og ólánsamt,
hvert á sinn hátt. Móðirin er að
norðan og ætlaði að verða söng-
kona, en úr því varð aldrei. í
staðinn eignaðist hún tvö börn og
mann sem dó. Hún lifir nú á
prjónaskap og lætur sig dreyma
um söng og utanlandsferðir. Ár-
átta hennar er að safna ferða-
töskum.
Dóttirin er alþingismaður, fuli-
trúi flokks sem stendur fyrir stór-
iðju og vill fylla dalinn hennar
mömmu fyrir norðan af vatni -
gegn þessum fyrirætlunum
flokksins virðist dóttirin að lok-
um gera einskonar uppreisn.
Sonurinn er fyrrverandi sjó-
maður, núverandi ljósamaður í
leikhúsi og fæst þar að auki við
galdra.
Ingibjörg Haraldsd.
skrifar um
kvikmyndir
Snemma í myndinni er atriði
þar sem þessi fjölskylda situr við
borð og talar. Þau tala þó ekki
saman, heldur samtímis, og
reynir hver að yfirgnæfa annan.
Greinilega skortir mikið á að tjá-
skiptin séu í lagi í þessari fjöl-
skyldu. Því miður virðist mér sem
sama vandamál hrjái myndina
sem slíka. Sparsemin á upp-
lýsingar til áhorfénda er slík, að
jrað sem ætlunin var að miðla
þeim hlýtur að fara fyrir ofan
garð og neðan hjá flestum. Þetta
væri kannski afsakanlegt ef ein-
hver hluti áhorfendaskarans
fengi eitthvað alveg nýtt og háþró-
að í sinn hlut, eitthvað sem væri
svo merkilegt að við hin næðum
einfaldlega ekki upp í það. Sá
lj'óti grunur læddist þó að mér að
svo væri ekki, heldur væri það
sem að baki býr í rauninni sára-
einfalt þótt umbúnaðurinn sé
svona flókinn.
Þrátt fyrir góðan leik verða
persónurnar aldrei svo nákomnar
áhorfandanum að honum sé ekki
sama um þær, þjáningar þeirra
eru bara þjáningar. Einstök at-
riði myndarinnar hefja sig þó
uppúr þessu almenna þjáninga-
veseni og verða sterk. Þar vil ég
nefna " verslunarleiðangur
mæðginanna, sem er mjög vel út-
fært tragíkómískt atriði, og mjög
vel heppnað ferðalag kvikmynd-
avélarinnar niður með ánm i
dalnum góða eftir dauða móður-
innar. Þetta síðarnefnda atriði er
hreinn og tær skáldskapur sem
ekki verður lýst í orðum. Auðvit-
að mætti tína til fleiri atriði af
svipuðum toga, þótt 'þessi tvö
höíðuðu sterkast til mín. En stærsti
gallinn við myndina er að mínu
mati sá, að personurnar og þján-
ingar þeirra eru of almenns eðlis,
fólkið er tákn fremur en fólk af
holdi og blóði og táknin segja
okkur alltof lítið.
„Dularfull“ fyrirbæri koma
mjög við sögu í myndinni. Sonur-
inn fæst við kukl, dóttirin fer á
miðilsfund. Dularfyllsta persón-
an er Anna, sem að því er virðist
hefur drekkt sér í höfninni vegna
þess að Sonurinn hefur notað
hana í einnhverjum galdralegum
tilgangi. Anna virðist skipta
miklu máli í myndinni og það er
mjög bagalegt að fá ekkert um
hana að vita. Væri hún ekki alveg
svona dularfull getur verið að
margt hefði skýrst, t.d. það sem
snýr að samskiptum systkinanna
og uppgjöri systurinnar við
stjórnmálaferil sinn í myndarlok.
Það uppgjör er reyndar.sá hluti
myndarinnar sem veldur mér
mestum efasemdum, svo ekki sé
meira sagt. Svo virðist sem al-
þingismaðurinn hafí gert það upp
við sig að hún vilji ekki eiga þátt í
að drékkja dalnum í norðri. Eftir
að hafa lagt hornstein að virkjun-
inni fer hún heim og fyllir kjallar-
ann hjá sér af vatni, fer í bað og
talar um Önnu-því miður verður
öll hennar táknræna hegðun í
þessu atriði dálítið hjákátleg
vegna þess að við vitum ekkert
um Önnu, getum aðeins giskað á
að kannski sé Anna tákn þess
góða og sanna sem var drekkt
(líkt og dalurinn?). Systirin
skundar síðan niður á þing, geng-
ur þar um auða sali nokkra stund
og loks gengur hún niður stiga. í
stiganum mætir hún öðrum al-
þingismanni, sem er dæmigerð
fyrir konur sem ætla að „meika
það“ í heimi karlmannsins með
því að vera eins og karlmaður.
Systirin er hinsvegar hætt á þeirri
braut - nú er hún hvítklædd með
slegið hár, kvenleg. Þær horfast í
augu þarna í stiganum og halda
síðan áfram, önnur upp, hin nið-
ur og út. Frelsun Systurinnar er
síðan undirstrikuð með því að láta
hana ganga útum táknrænar dyr
og stíga berfætta í svartan sand.
Bróðir hennar kemur á eftir
henni og hefur greinilega frelsast
líka.
Ég get ekki að því gert að mér
finnst þessi „frelsun" svo ein-
staklingsbundin og eigingjörn að
ég þori varla að eigna Kristínu
Jóhannesdóttur þessa „lausn“.
Er hún að segja að þessar fáu
konur sem sitja á þingi eigi bara
að labba út í svartan sand og láta
karlana um að drekkja dölunum
okkar fyrir norðan? Hvað um
ábyrgð þeirrar konu sem lagði
sjálf hornstein að umræddri
virkjun? Eða erum við komin svo
langt frá raunveruleikanum að
hugsunin þoli ekki að vera hugs-
uð til enda? Erum við að tala um
frelsun konunnar almennt, án
jarðtengsla, og ef svo er, því er þá
verið að rugla mann með þessari
virkjun - til hvers er hún þá?
í myndinni eru mörg falleg og
háfleyg orð látin falla um stærð
mannsins, gildi hins mannlega,
náttúruna, hið sanna og góða í
tilverunni. Þessi orð eru þó
undarlega innantóm vegna þess
að fólkið og mannlífið sem mynd-
ir sýnir okkur er ekki af þessum
heimi. Persónurnar svífa um í
náttúrulausum gerviheimi og eiga
að tákna „manninn almennt“,
„þj áninguna almennt". Hér fyrr á
árum voru menn ekki feimnir við
að skilgreina slíka list - meðan
orð einsog „afturhaldssemi" og
„yfirstétt" höfðu krassandi
merkingu. Nú er ekki lengur í
tísku að stimpla listaverk á þenn-
an hátt. Afstaða manna til lista-
verka hlýtur þó enn að markast af
lífsskoðun þeirra, og ég verð að
játa að mér finnst vanta jarðsam-
band í kvikmyndina Á hjara ver-
aldar.
Aðalfundur Dagsbrúnar:
Mótmælum morðinu
á Marinellu
Styðjum verkalýð og bændur í EL Salvador
Aðalfundur Verkamannafélags-
ins Dagsbrúnar, sem haldinn var
27. mars síðastliðinn, samþykkti
eftirfarandi ályktun, þar sem segir
m.a.:
„Verkamannafélagið Dagsbrún
vekur athygli allra landsmanna á
morðinu á Marianellu Garcia-
Villas, formanni Mannréttinda-
nefndar E1 Salvador sem kom hing-
að til lands í nóvember síðast-
liðnum. Marianella var myrt vegna
þess að hún safnaði upplýsingum
um ógnarverk herforingjastjórnar-
innar í E1 Salvador og Mannrétt-
indanefndin kom slíkum upplýs-
ingum á framfæri. Marianella var
myrt vegna þess að sannleikurinn
um ógnarverkin og þáttöku banda-
rískra stjórnvalda í þeim, mátti
ekki koma fram í dagsljósið. Mari-
anella var myrt vegna þess að sann-
leikurinn um stuðhing verkalýðs og
bænda við FMLN/FDR má ekki
vitnast.
Verkamannafélagið Dagsbrún
vekur athygli allra landsmanna á
því að verkalýður og bændur í E1
Salvador eru að berjast fyrir

Marianella Garcia Villas
atvinnu, jarðnæði, samtakafrelsi
og réttindum til að stjórna landi
sínu sjálfir óháðir örlítilli eignastétt
er nú ræður yfir allri auðlegð
og lífsbjörg landsins og íhlutun
heimsveldisins í noðri, Bandaríkj-
anna og stórfyrirtækjanna þar.
Verkamannafélagið Dagsbrún
mótmælir síauknum inngripum
Bandaríkjanna í E1 Salvador, sem
senda þangað vopn, stríðsvélar og
„ráðgjafa“ en þessi íhlutun mætir
sívaxandi mótmælum Bandarísku
þjóðarinnar.
Um leið og Dagsbrún sendir
verkalýð og bændum E1 Salvador
baráttukveðjur, krefst hún þess að
ríkisstjórn íslands fari að dæmi
ríkisstjórna Mexíkó og Frakklands
og viðurkenni stjórn FDR sem hin
einu réttmætu stjórn og fulltrúa
alþýðunnar í E1 Salvador.
Fundurinn beinir þeim tilmælum
til miðstjórnar Alþýðusambands
íslands, að samþykkja mótmæli
gegn morðinu á Marianellu
Garcia-Villas og álykta um málefni
E1 Salvador í þeim anda sem hér er
gert.“