Þjóðviljinn - 26.10.1983, Síða 6

6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Migvikudagur 26, október 1983
Minning_____________________
Ólafur S. Magnússon
kennari Fæddur 18.7. 1918 — Dáinn 18.10. 1983
Milli ofanritaðra dagsetninga
eru rúm 65 ár. Hálfsjötugur lést
vinur minn og gamall félagi, Ólafur
S. Magnússon, kennari við Lækjar-
skólann í Hafnarfirði síðustu þrjá
áratugina eða nálægt því. Mér
finnst Ólafur hafa dáið um aldur
fram. Hér féll maður sem skilað
hefur drjúgu ævistarfi, og mun bet-
ur að því vikið síðar í þessari minn-
ingargrein. Hann var hugsjóna-
maður. Mér er bæði ljúft og skylt
að minnast Ólafs S. Magnússonar
við leiðarlokin. Ég mun fyrst og
síðast minnast hans sem óvenju
vökuls hugsjónamanns. Kennslu
hans í grunnskóla, sem hann stund-
aði yfir fjörutíu ár, kann ég lítt frá
að greina. Um það munu aðrir
fjalla, sem meiri kunnugleika hafa
þar á. Þó veit ég, að hann hefur þar
verið samviskusamur, líkt og við
annað sem hann tók sér fyrir hend-
ur.
Ólafur Sigmar Magnússon, eins
og hann hét fullu nafni, var
innfæddur Reykvíkingur. Voru
foreldrar hans Magnús Jónsson
sjómaður og kona hans Margrét
Einarsdóttir. Magnúsi man ég eftir
sem öldruðum manni og illa förn-
um af gigt eða kölkun í mjöðmum.
Hann var einn af þeim, sem af
komst, er togarinn Skúli fógeti
strandaði við Reykjanes fyrir hálfri
öld. Margréti móður Ólafs man ég
ei eftir, en hún lést 1947, sjötug að
aldri. Ólafur var snemma námfús.
Hann nam við kvölddeild Gagn-
fræðaskólans í Reykjavík veturinn
eftir ferminguna. Við Alþýðu-
skólann í Reykjavík stundaði
Ólafur svo nám 1935-36. En nokk-
uð samtímis tók hann að leggja
stund á nám í alþjóðamálinu esper-
anto hjá meistara Þórbergi - þeim
eldhuga. Mátti segja, að snemma
beygðist þar krókurinn til þess sem
verða vildi hjá Óafi. En alla ævi
síðan var hann með hugann við
framgang þessa merkilega tungu-
máls. Framhaldsnám í esperanto
stundaði Ólafur svo hjá Ivan H.
Krestanoff 1938. Var hann þá þeg-
ar tæplega tvítugur aðeins, orðinn
með lærðustu esperantistum hér-
lendis. Og lengi er hægt að bæta við
sig í flestri kunnáttu. Ólafur tók
kennarapróf í esperanto í Helsing-
ör 1946. Mun það fátítt meðal
landa vorra. Hér var fyrst og fremst
um hugsjónamál að ræða, en ekki
brauðstrit eða leið að því marki.
Ólafur vissi, að til þess að geta lifað
og unnið að lífvænlegu starfi þurfti
hann að afla sér sérmenntunar á
einhverju sviði. Hann lagði á kenn-
arabrautina og lauk prófi frá Kenn-
raskóla fslands vorið 1939. Var
ennsla síðan aðalstarf hans, lengst
í Hafnarfirði, eins og fyrr sagði.
Einnig úar hann kennari í Reykja-
vík og skólastjóri í Vík í Mýrdal í 5
ár, 1948-53.
Fundum okkar Ólafs bar fyrst
saman haustið 1945, er ég gerðist
félagsmaður í esperantistafélaginu
Auroro. Félag það stofnaði
Ólafur, ásamt nokkrum áhuga-
sömum esperantistum. Var hann
lengi formaður þess, eða um aldar-
fjórðung samtals. Þegar þetta var,
var Ólafur formaður félagsins og
brennandi í andanum. Fundir voru
haldnir öðru hvoru, lengstaf í Að-
alstræti 12. Man ég marga áhuga-
sama félaga þar, eins og Ólaf Þ.
Kristjánsson, Ingimar Óskarsson,
Árna Böðvarsson, og Guðrúnu
Einarsdóttur frá Skeljabrekku, en
hún kenndi mér fyrstu orðin í mál-
inu. Of langt mál yrði að telja upp
alla þá esperantista, karla og kon-
ur, sem þarna blönduðu geði og
ræddu saman á esperanto, hver vit-
anlega eftir sinni getu. Ég fann
fljótt, að Ólafur S. hafði fullt vald á
þessu tungumáli. Þá þegar tók
hann saman ísl.-esperanto orða-
safn, sem mörgum kom að miklum
notum, þótt það væri ekki ríkulega
frágengið að ytra búningi. Vafa-
laust hefur Ólafur ekki grætt á út-
gáfu þess, fremur tapað fé. En hon-
um var hugsjónin fyrir öllu: að esp-
eranto yrði eign sem flestra.
Auðveldara tungumál fyrirfinnst
ekki á jarðríki. En auðvitað þarf
nokkuð að hafa fyrir því að læra
það. Enginn sem einu sinni hefur
lært þessa tungu, sem raunar er til-
búin, getur nokkru sinni gleymt
henni. Hann verður ævilangt
tengdur henni. Eftir því sem kunn-
áttu minni þokaði áfram í málinu,
tók ég að sækja fundi Auroro tíðar
og þá um leið jukust kynni okkar
Ólafs. Maðurinn var þéttur á velli
og þéttur í lund.
Gegnum hreyfinguna eignaðist
ég marga ágæta vini, og var Ólafur
S. þar í fremstu röð. Ég var eitt sinn
á námskeiði í esperanto er hann
hélt fyrir almenning. Þá kynnist ég
honum sem kennara. Og ég verð
að segja það, að þolinmóðari og
áhugasamari kennara hef ég vart
kynnst. Margir þeirra, sem nú bera
hreyfinguna uppi, voru nemendur
Ólafs þarna og á fleiri námskeið-
um, sem hann hélt á málinu. Hann
starfrækti bréfanámskeið í esper-
anto um um árabil og þýddi og
samdi kennslubréfin. Fyrir félaga-
samtök íslenskra esperantista var
Ólafur sístarfandi. Hann var meðr-
itstjóri rits, er Samband ísl. esper-
antista gaf út og nefndist Voco de
Islando: Rödd íslands kom út í
tveimuráföngum, 1949-50 og 1958-
60. Birtist þar talsvert efni, er
Ólafur stóð að. Hann þýddi margar
úrvalssmásögur eftir ísl. höfunda á
esperanto. Hann ferðaðist mikið á
þing esperantista, sem haldin eru
árlega, hér og hvar í heiminum.
Stærsti draumur Ólafs og annarra
ísl. esperantista rættist er 62. Al-
þjóðaþaing esperantista var haldið
í Reykjavík sumarið 1977. Var
Ólafur þar sjálfkjörinn foringi.
Hann var ritari undirbúnings- og
framkvæmdanefndar þingsins.
Sýnir það, hvílíkt traust menn báru
til hans. Það var líka óhætt. Áreið-
anlegri mann var vart hægt að
hugsa sér. Mót þetta sóttu mörg
hundruð manns, víðsvegar að úr
heiminum. Esperantistar eru alls
staðar, þótt það sé nokkuð mis-
jafnt eftir löndum. Með esperanto-
kunnáttunni á íslendingur auðvelt
með að ræða við Kínverja. Báðir
standa þarna jafnt að vígi. Hvorug-
ur þarf að beygja sig fyrir tungu-
máli hins, eins og oft vill verða.
Slíkt er vitanlega stórkostlegt.
Fyrsta landsmót esperantista hér
á landi var haldið í háskólanum
haustið 1950. Þar var Ólafur svo
sannarlega í forystusveit, þótt hann
væri ekki forseti sambandsins. Það
var Halldór Kolbeins, prestur í
Vestmannaeyjum.
Persónulegasta samband okkar
Ólafs S. verð ég að telja það, er við
þýddum saman bók sumarið 1950.
Það var hásumar og við fengum
ekkert að gera í höfuðstaðnum, en
kennaralaunin nægðu þá ekki til
framfærslu ein sér. En Ólafur var
' ekki ráðalaus. Hann spurði mig,
hvort við gætum ekki þýtt saman
einhverja fræga sögu, erþýdd hefði
verið á esperanto. Ég sló til og
Ólafur fann á Landsbókasafninu
söguna Vendetta (Blóðhefndin),
eftir Honoré de Balzac. Verkinu
höguðum við þannig, að Ólafur
hafði bókina í hendi sér og lá þá
aftur á bak á legubekk, en ég skrif-
aði niður og hagræddi málinu
eitthvað. Ekki töluðum við annað
mál en esperanto meðan á þessu
þýðingarstarfi stóð. Allur júlímán-
uður fór í þetta. Hófum við að vísu
þýðingarnar ekki fyrr en að lokn-
ufn hádegismat, dag hvern, en vor-
um síðan að fram undir kvöldmat.
Að þýða bók, svo að vel fari, er
ekkert áhlaupaverk. Nánar tiltekið
unnum við að þessu í herskála ein-
um nálægt Hálogalandi. Móðir mín
átti herskálann og áttum við hjón,
með ungan son, innhlaup hjá henni
meðan leitað var að betra húsnæði.
Mér fannst gaman að vinna með
Ólafi. Hann var dálítið spaug-
samur. En hvernig fór svo um
þessa þýðingu okkar, sem Ólafur
átti vitanlega miklu meira í en ég?
Loks árið 1958 kom hún út hjá
Leiftri. Þýðingarlaunanna var
nokkuð langt að btða. Þá fengum
við 2000 krónur hvor!
Til þess að gera lesendum þess-
arar minningargreinar nokkra
grein fyrir esperanto, skal þetta
skráð: Ésperanto er hugsað sem al-
þjóðlegt hjálparmál. Það er einfalt
í byggingu. Höfundur málsins var
pólskur gyðingur, Ludvig Zamen-
hof að nafni. Hann fæddist árið
1859 og lést 1917. Tungumálið var
hugsað sem aflgjafi bræðralags
allra manna. Tungumálaglund-
roðin var að dómi Zamenhofs ein
af orsökum úlflúðar milli manna.
Á heimaslóðum sínum, í Póllandi,
hafði hann séð fjögur þjóðarbrot,
er ekki skildu hvert annað, liggja í
stöðugum erjum. Þetta lagðl
Ólafur S. einnig áherslu á. Esper-
Áhugafólk um friöar- og afvopnunarmál
Heimsfriðarráðiö
stefna þess og starf
Fundur veröur haldinn í kvöld, miðvikudag, 26. okt. kl. 20.30 í fundarsal Tannlæknafélagsins aö
Síðumúla 35.
Á fundinn mæta og ræða starf og stefnu Heimsfriðarráðsins, og starfsemi friðarhreyfinga í
heimalöndum sínum:
Romesh Chandra, forseti Heimsfriðarráðsins.
Vinie Burrows, fastafulltrúi hjá Sameinuðu þjóðunum (frá Bandaríkjunum).
Veronica Sieglin frá Þýska sambandslýðveldinu.
Carl-Oscar Rosschou starfsmaður Heimsfriðarráðsins (frá Danmörku).
Fundurinn er öllum opinn og eru allir áhugamenn um friðar- og afvopnunarmál eru hvattir til að
mæta á fundinn, og kynnast starfsemi og stefnu stærstu og viðamestu friðarsamtaka sem starfa í
heiminum í dag.
íslenska friðarnefndin.
anto er spor í þá átt, að þjóðir
heimsins vinni saman og verði eins
og bræður.
En hræddur er ég um, að Ólafi
vini mínum hafi þótt miða hægt
hugsjónamáli dr. Zamenhofs. f
ljóði, er ég orti á esperanto, um
höfund esperantos, eftir hvatningu
Ólafs, kemst ég m.a. þannig að
orði (Þýðingin er mín A.B.S.)
í brjósti þínu hugsjón átti hæli,
þín hugsjón var að skapa frið á jörð.
Pað gerðist fyrir fjöldamörgum árum,
og fœstir vita hve sú raun var hörð.
En hvernig skyldi skapa frið í heimi
og skilning auka millum þjóða hans?
Pað yrði fœrt með einni hjálpartungu;
og aflið stœrst er þroski sérh vers manns.
En þótt hugsjónamenn verði oft
fyrir vonbrigðum, brennurætíð hið
innra með þeim eldur áhugans. Sú
var gæfa Ólafs S. Magnússonar. Sú
var einnig gæfa þeirrar þjóðar, er
fékk að njóta verk hans.
Að lokum skal hér getið kvon-
fangs Ólafs. Nokkuð var liðið á
manndómsár hans, er hann kvong-
aðist. Og átti esperantohreyfingin
þar hlut að máli, því að á einu slíku
móti erlendis mun hann hafa
kynnst konuefni sínu. Þau voru
meira að segja gefin saman á al-
þjóðamálinu, og var það fyrsta
hjónavígsla á esperanto hér á
landi. Konan heitir Gerda Harm-
ina, f. Leussink, frá Hollandi, hef-
ur hún nú íslenskt nafn: Gerða
Jónsdóttir. Bæði voru þau samhent
í lífi og starfi. Hugsjónina áttu þau
sameiginlega: esperanto." Gaman
var að koma á fund með þeim og
öðrum esperantistum. Samstaðan
og hugsjónin var öllum þar hvati að
vinna vel. Gerða reyndist manni
sínum góður lífsförunautur. Þau
eignuðust tvö mannvænleg börn:
Einar og Guðrúnu.
Ólafur lést í Borgarsjúkrahúsinu
eftir stutta vanheilsu. Hjartasjúk-
dómur var þar að verki. Hann er
allur, 65 ára. Nýlega hafði hann
látið af störfum og hugðist nú geta
sinnt áhugamálum sínum, og bar
þar vitanlega hæst alþjóðamálið.
Síðasta verk sem hann vann að, var
að snúa Njáls sögu áesperanto. Því
verki varð ekki lokið, en mikið og
gott starf liggur eftir þennan vin
minn. Hann skilaði góðu dagsverki
og miklu.
Að lokum langar mig til að
kveðja Ólaf með nokkrum orðum
á esperanto: Koran denkon, mia
kara amiko! „En via brusto kreskis
idealo: eternan krei pacon sur la
ter“. „En la mondon venis nova
sento, tra la mondo iras forta vok-
o.“(Zamenhof).
Ástvinum Ólafs sendi ég samúð-
arkveðjur.
20. okt. 1983.
Auðunn Bragi Sveinsson.
Konur í Alþýðubandalaginu!
FUNDUR
fimmtudaginn 27. október kl. 20.30 aö
Hverfisgötu 105.
Undirbúningur fyrir landsfund
Umræður í hópum m.a. um:
Atvinnu- og
menntunarmál kvenna
Fjölskyldupólitík
Flokksstarfið
í Ijósi kynjajafnréttis
Fjölmennum Miðstöð kvenna
Auglysiö í Þjóðvil.janum
Hjartans þakkir til ykkar allra sem glöddu mig
á 85 ára afmæli mínu með hamingjuóskum,
gjöfum og skeytum.
Erlendur Indriðason