Þjóðviljinn - 23.05.1984, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 23. maí 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
Opinber rekstur í einkarekstur?
TAFLA1 Spurt var: „Ef ákveðið væri að láta einkafyrirtæki taka við verkefnum, sem nú eru í höndum hins
opinbera, telur þú þá æskilegt að það verði gert á eftirfarandi sviðum?":
Konur Karlar
Æskil. Óæskil. Æskil. Óæskil.
Opinber mötuneyti 81.2 18.8 89.9 10.1
Viðhald á bygg./eignum 73.5 26.5 90.8 9.2
Sorphreinsun 61.5 38.5 81.4 18.6
Rekstur almenningsvagna 57.2 42.8 76.1 23.9
Ræsting opinb. stofnanna 65.1 34.9 69.1 30.9
Póstur og sími 55.7 44.3 59.8 40.2
Dagvistarheimili f. börn 41.2 58.8 53.8 46.2
Bókasöfn 43.1 56.9 39.7 60.3
Rannsóknarstofn. 36.5 63.5 48.8 51.2
Elli- og hjúkrunarheimili 34.4 65.6 36.3 63.7
Slökkvilið+sjúkraflutn. 18.8 81.2 24.2 75.8
Sjúkrahúsrekstur 18.0 82.0 23.2 76.8
Skóla+menntastofnanir 11.8 88.2 18.3 81.7
Mismunandi reynsluheimur
í skoðanakönnunum
Undanfarið hafa birst í dag-
blöðum niðurstöður úr skoð-
anakönnunum frá fyrirtækinu
Hagvangi h.f. Spurt hefur verið
um viðhorf tit þess að færa opin-
ber verkefni í hendur einkafyrir-
tækja og viðhorf til niðurskurða
á félagslegri þjónustu. Það sem
einna helst hefur vakið athygli
er munur, sem fram hefur komið
í afstöðu kynjanna til þessara
mála.
Hér á síðunni er að finna töflur
þar sem svör fólks eru greind eftir
kyni. Taflan um viðhorf til þess að
færa verkefni frá hinu opinbera til
einkafyrirtækja og þá hvaða verk-
efni er fengin hjá Hagvangi. Taflan
um afstöðuna til niðurskurðar á fé-
lagslegri þjónustu birtist í Morgun-
blaðinu hinn 17. maí. í töflunni frá
Hagvangi er tekin heild þeirra, sem
tóku afstöðu til spurninganna, en í
töflunni frá Morgunblaðinu er
einnig gefin svarprósenta þeirra,
sem ekki tóku afstöðu.
Skoðanakannanir eins og þessar
hafa verið gerðar í mörgum
löndum á ýmsum tímum. Hér á
landi eru þær þó býsna fátíðar og
því er þessi mjög forvitnileg, eink-
um fyrir það fólk sem heldur fram
mismunandi reynsluheimi kynj-
anna. íslenskar konur virðast ekki
ýkja frábrugðnar konum annarra
landa í afstöðunni til hins opinbera
velferðarríkis: Fleiri konur en karl-
ar vilja halda í það ríki, enda má
rökstyðja þá skoðun að hið opin-
bera komi konum og þeirra áhug-
amálum betur til góða en körlum
að ýmsu leyti.
TAFLA 2: Spurt var: „Hvernig á að leysa f járhagsvanda ríkisi ns?“
Konur Karlar
Með auknu skattaeftirliti? Já 96.5 95.6
Nei 2.1 3.5
Veit ekki 1.4 0.9
Konur Karlar
Með viðbótarsköttum Já 64.9 56.5
á fyrirtæki? Nei 31.5 41.0
Veit ekki 3.5 2.5
Konur Karlar
Með afnámi niðurgreiðslna? Já 51.5 65.2
* Nei 38.6 29.0
Veit ekki 9.9 5.8
Konur Karlar
Með niðurskurði á framlögum Já 50.4 63.4
til verklegra framkvæmda? Nei 43.3 33.9
Veit ekki - 6.4 2.8
Konur Karlar
Með niðurskurði Já 12.9 31.8
á þjónustu skólakerfis? Nei 84.0 62.9
Veit ekki 3.1 5.3
Konur Karlar
Með gjaldtöku fyrir opinbera Já 16.7 25.1
þjónustu t.a.m. á sjúkrahúsum? Nei 80.5 72.6
Veit ekki 2.8 2.3
1 Konur Karlar
Með niðurskurði á þjónustu Já 8.5 21.9
heilbrigðis og tryggingakerfis? Nei 89.9 75.6
Veit ekki "1.6 2.5
Konur Karlar
Með erlendum lántökum? Já 10.1 12.9
Nei 86.6 85.6
Veitekki 3.3 1.6
Konur Karlar
Með viðbótarsköttum Já 4.2 5.8
á einstaklinga? Nei 94.4 92.4
Veit ekki 1.4 1.8
GÓÖ hugmynd segja 82 prósent
Afgerandi meirihluti íslend-
ínga finnst það góð hugmynd að
færa verkefni frá hinu opinbera
til einkafyrirtækja, ef marka má
skoðanakönnun,sem Hagvang-
ur gerði meðal 1000 íslendinga
dagana 4.-18. aprfl sl. Sams
konar spurning var lögð fyrir
1314 Dani í september á síðasta
ári, og svöruðu aðeins 40 prós-
ent Dana því til að þetta væri góð
hugmynd.
Könnun þessi á viðhorfum al-
mennings til þess að færa verkefni
frá hinu opinbera til einkafyrir-
tækja var gerð að beiðni Stjórnun-
arfélagsins, en að öllu leyti í umsjá
Hagvangs, sem einnig hannaði
spumingar. Urtakið var valið úr
þjóðskrá allra íslendinga 18 ára og
eldri. Könnunin fór fram símleiðis
og náðist í 860 af þessum 1000 ís-
lendingum og var svarprósentan 86
prósent.
Fyrsta spurningin í þessari könn-
un var almennt orðuð: „Finnst þér
það almennt séð góð hugmynd eða
slæm að færa verkefni frá hinu op-
inbera til einkafyrirtækja?“ 82.2
prósentum svarenda fannst hug-
myndin góð, 12.4 'prósent töldu
hana slæma og 5.3 prósent töldu sig
ekki vita það. í svörunum kom
ekki fram verulegur munur milli
fólks eftir aldri, atvinnugrein eða
tekjum. Mestur var munurinn milli
kynja. 92.1 prósent aðspurða karla
töldu hugmyndina góða en 81.4
prósentum kvenna. 7.9 prósent
karla töldu hana slæma, en 18.6
prósent kvenna.
Þegar síðan var farið ofan í þá
málaflokka, sem fólk taldi einna
helst æskilegast að láta einkafyrir-
tæki taka við, kom í ljós að fólk
vildi helst færa frá ríkinu þá þætti,
sem það telur einkaaðila ráða við,
og einnig þá flokka sem snertir það
sjálft minnst. Þannig töldu 82.1
prósent svarenda æskilegt að færa
rekstur opinberra mötuneyta í
hendur einkaaðila og 79.2 prósent
- en ekki sama
hvaða málaflokkar
töldu æskilegt að færa viðhald á op-
inberum byggingum og eignum til
einkaaðila. Hins vegar töldu 19.9
prósent svarenda æskilegt að færa
sjúkrahúsrekstur til einkaaðila en
76 prósent töldu það óæskilegt.
14.5 prósent aðspurðra töldu
æskilegt að færa skóla- og
menntastofnanir í hendur einkaað-
ila en 81.2 prósent töldu það óæski-
legt.
ast
Lélegri þjónusta - og spilling
Samband starfsmanna ríkis-
ins, bæjar- og sveitarfélaga í
Bandaríkjunum lét gera athug-
un á þvi hvaöa ávinning eða
skaða það hefði í för með sér
að verkefni opinberra fyrir-
tækja færðust í hendur einka-
aðila. Athugunin stóð í tvö ár
og er henni nú lokið. Niður-
staðan er sú, að þetta kosti
skattborgarana stórfé og opni
að auki mikla möguleika á
svikum, lélegri þjónustu og
spillingu.
Forseti sambands þessa starfs-
manna kynnti nýverið niðurstöð-
ur þessarar athugunar í Banda-
rfkjunum. „Fyrirtæki, sem taka
að sér opinbera þjónustu, taka
yfirleitt meira fyrir en opinberu
fyrirtækin gerðu. Oft hrakar gæð-
um þjónustunnar. Mjög oft verð-
ur lítið aðhald með þjónustunni
og við höfum dæmi þess að í
kjölfarið fylgi spilling og glæpir“,
sagði forsetinn.
Samband starfsmannanna seg-
ist vilja leiða athygli ráðamanna
að því, að það að færa verkefni úr
höndum hins opinbera til einka-
fyrirtækja kosti skattborgarana
yfirleitt meira heldur en þegar
verkefnin eru í höndum opin-
berra starfsmanna, sem verða að
gera yfirmönnum sínum fulla
grein fyrir vinnu sinni.
Forseti sambandsins benti á,
að niðurskurður Reaganstjórnar-
innar til félagsmála hafi þrengt
mjög að bæjar- og sveitarstjórn-
um, sem hafi þó búið við þröngan
fjárhag fyrir. Mörg þeirra hafi
valið þann kostinn að fá einka-
fyrirtækjum í hendur ýmis konar
þjónustu og þannig auðveldað
sér leikinn, að eigin áliti. Ríki,
fylki og sveitastjórnir í Banda-
ríkjunum hafa sagt upp opinber-
um starfsmönnum og gert samn-
inga við einkafyrirtæki um að þau
taki að sér þjónustu á borð við
sorphreinsun, tölvuvinnslu,
vegagerð, arkitektúr, prentverk
og félagslega þjónustu.
Athugun Sambands starfs-
manna ríkis, bæjar- og sveitarfé-
laga í Bandaríkjunum leiddi í
ljós, að vellíðan almennings væri
stundum beinlínis stefnt í voða
með þessum uppátækjum.
Gleggsta dæmið er að finna hjá
geðveiku fólki og þroskaheftu.
Mörg sveitarfélög hafa tekið þá
stefnu í spamaðarskyni að koma
þessu fólki út af ríkisreknum
stofnunum. Þessa fólks bíður
Athugun
verkalýðsfélaga
í Bandaríkjunum
bendir til, að
það kosti of
mikið að fœra
verkefni frá
hinu opinbera til
einkafyrirtœkja
annað hvort gatan eða illa reknar
einkastofnanir. í athugun Sam-
bands starfsmanna er að finna
dæmi þess, að sjúklingar á þess-
um einkastofnunum hafi sætt illri
meðferð, bæði andlegri og líkam-
legri. Einnig em dæmi þess, að
slíkir sjúklingar hafi ráðist á aðra
sjúklinga og jafnvel á borgara á
götum úti, en þessar stofnanir
hafa yfirleitt ekki á að skipa nægi-
legu starfsliði.
Af öðrum dæmum sem finna
má í þessari athugun em:
• Þetta leiðir oft til hærri kostn-
aðar fyrir notendur þjónust-
unnar.
• Spilling er algeng og mörg
dæmi em um mútur, samvinnu
við gerð tilboða og samvinnu
við stjórnmálamenn.
• Bæjar- og sveitafélög hafa orð-
ið að taka á sig ómældan skaða
þegar einkafyrirtækin hafa
ekki staðið við gerða samn-
inga.
• Einkafyrirtæki gera oft mjög
lág tilboð en „vinna" það síðan
upp með alls kyns álagi - sem
neytandinn verður að borga.
• Oft em samningar svo óljósir,
að einkafyrirtækm geta neitað
að vinna hitt og þetta, sem áður
fólst í verkinu. Stundum hafa
bæjar- og sveitarfélög orðið að
grípa til þess að hafa starfs-
mann á fullum launum við að
fylgjast með einkafyrirtækjum
og sjá um að þau standi við
gerða samninga. Slíkt kostar
auðvitað mikið fé.
• Einkafyrirkomulagið hefur í
för með sér, að hið opinbera
þarf ekki lengur að standa al-
menningi reikningsskil. Margir
stjórnendur einkafyrirtækja,
sem hafa tekið við verkefnum
hjá því opinbera lfta svo á, að
hér sé á ferðinni auðveld
gróðalind.
í athuguninni er einnig greint
frá bæjar- og sveitarfélögum, sem
farið hafa aðra leið en þá að flytja
verkefni í hendur einkafyrir-
tækja. í stað þess að halda
launakostnaði í algjöru lágmarki,
eins og stefna Reaganstjómar-
innar boðar, hafa sum bæjar- og
sveitarfélög uppgötvað að spara
má með því t.d. að auka fram-
leiðnina, lækka atvinnuleysisbæt-
urnar og ýmsa félagslega aðstoð
og um leið fá auknar skatttekjur,
með því að hafa nægilegt starfs-
lið.
Forseti Sambands starfsmanna
ríkis-, bæjar- og sveitarfélaga
segir, að ýmsis bæjarfélög hafi
notað einkafyrirtækin til þess að
breiða yfir lélega stjórnun eigin
fyrirtækja. En með þeirri leið eru
menn engu bættari, segir forset-
inn. Ef stjórnunin er léleg, ferð-
ur bara að bæta hana. Einkafyrir-
tækjaleiðin kostar of mikið og
miklu meira en bætt stjórnun.
(Úr ritinu „Free Labour World“).