Þjóðviljinn - 11.08.1984, Blaðsíða 2

FLOSI
af íslensku ástarmáli
Þaö var einhvern tímann í vor, að bændablaðið
Tíminn skipti um ham og fór að koma út í eðlilegum
litum undir nafninu „enn té“. Þetta stórgladdi alla og
ekki síst lesendur, sem sumir hverjir voru orðnir
þreyttir á Tímanum í svarthvítu. Allt velviljað fólk í
landinu óskaði nýja Tímanum fararheillar af hjartans
innsta grunni. Og margir hugsuðu sem svo: „Hver er
nú mesta fararheill, sem þessu nýja og feislyfta blaði
getur hlotnast"? Svarið var auðvitað að finna í hand-
raða móðurmálsins, einu af fjölmörgum leynihólfum
íslenskrar tungu: “Fall er fararheill".
Og ekki þurftu velunnarar blaðsins lengi að bíða.
Fallið blasti við í einu af fyrstu tölublöðum hins nýja
enntés (eða það héldu þeir vonglöðustu, þó annað
kæmi síðar í Ijós). Og hvert var svo „Fallið“ að dómi
þeirra málvitringa, sem hæst létu? Jú, termínólógían,
eða heitaskipan í málefnum bænda og búsmala. Orð-
aval yfir fýsnir, girndir, ástir og feimnismál húsdýra,
var að dómi málvitringa ekki nærri nógu hnitmiðað í
nýja Tímanum og kom upp mikill kurr meðal málvísra
dreifbýlinga. Þéttbýlingar ættaðir úr sveit létu líka hátt
og töldu það mikla goðgá að tala um að ær „gytu“,
sauðfé „léti fóstri“ og guð má vita hvað.
Ritstjórn blaðsins brást að vísu hart við og gat sýnt
framá að allt sem í blaðinu stóð um feimnismál dýra
gat staðist, samkvæmt málvenjum í hinum ýmsu
byggðalögum, svo þegar upp er staðið var hér hvorki
um fall né fararheill að ræða.
En fátt er svo með öllu illt, að ekki boði nokkuð gott.
Hér hafði verið hrundið af stað málefnalegri og fjórri
umræðu um íslenskt ástarmál.
Farið var að efast um að það væri einhlítt og endi-
lega rétt að tala um að ær væru blæsma, kýr yxna,
tíkur lóða, læður breima, merar álægja, eða í hesta-
látum og hvalir í grindum. Að ekki sé nú talað um
nafngiftir einsog lauslæti, vergirni, karlsemi, greddu,
kynæði, brókarsótt og ást.
Margir héldu því fram að merkingar orða eins og
„lemba, kelfa, fylja, hvelpa og barna“ merktu sitt hvað,
eftir því í hvaða byggðarlagi athöfnin ætti sér stað.
En það merkilegasta er þó, að ekki virðist lengur
nokkur leið að gera sér grein fyrir því hvaða dýr það
eru sem bera, hver kasta, gjóta, hrygna, verpa, kæpa
eða fæða.
Það eru einkum nokkrir húsgangar, sem fundust í
vor, sem hafa orðið til þess að málvísindamenn eru
farnir að stórefast um réttmæti viðtekinnar heitaskip-
unar í íslensku ástarmáli manna og dýra.
Til skamms tíma var þessi ferskeytla tekin góð og
gild:
Allt bar til í einu þar
uxu bæjar sýkin:
konan fæddi, kýrin bar
kötturinn gaut og tíkin.
Og ekki er að efa að landsmenn hafa lengi haft
þennan húsgang að leiðarljósi, þegarfarið hefur verið
orðum um fýsnir, girndir og feimnismál bænda og
búsmala:
Drósin þessi dávæn ber
dám af flestum kindum.
Yxna, blæsma, álægja er
óð og lóða í grindum.
Það var svo á fardögum í vor, þegar verið var að
sortéra einkaplögg Jófríðar Pétursdóttur Ijósmóður frá
Völlum á Landi, að nokkrar stílabækur fundust, gögn
sem talið er að varpa muni nýju Ijósi á nafngiftir og
heitaskipan um samdrátt og kynmörk ferfætlinga og
jafnvel mannskepnunnar.
Hvað sem segja má um nýja Tímann er þó víst að
hann hefur orðið til þess að menn eru farnir að hug-
leiða það í alvöru hvaða dýr geri hvað, þegar þau eru
að draga sig saman eða gera „hitt“.
Það er einkum þessi vísa, sem hefur valdið málvís-
indamönnum miklum heilabrotum:
Þegar kynóð ærin er
ála steypireyðir
kýrin lóðar, konan ber
kötturinn yxna beiðir.
Flosi.
tiltölulega óþekkt í hálfrökkr-
inu í Atlavík. Þó sagði einn
fylgdarmanna Ringós frá því
að nokkuð felmtur hefði runn-
ið á kappann þegar vígalegur
Austfirðingursveif á bítilinn og
faðmaði hann með innlifun og
krafðist þess að hann tæki
gúlsopa af gömlu íslensku
brennivíni. Að því loknu horfði
Austfirðingurinn betur á
Ringó og sagöi svo með
nokkrum efa í röddinni.
„Heyrðu annars, kenndirðu
ekki trésmíði á Eiðum?“B
„Einka-
viðtalið*
Kollegar okkar á Helgarpóst-
inum eru ævintýramenn í
betra lagi eins og sást best á
því að þeir auglýstu Helgar-
póstinn út alla verslunarm-
annahelgina á því að einka-
viðtal við Ringó Starr væri að
finna í blaðinu.
Þrátt fyrir forsíðumynd af
Ringó með tilvísun á einkavið-
talið inní blaðinu reyndist það
ekki vera annað en þurrleg
Uþptalning úr gömlum popp-
tímaritum með einni eða
tveimur setningum sem
Ringó muldraði í símtól við
blaðamann HP. Meö öðrum
orðum tröllauknar umbúðir
utan um loft, svo notuö séu
fræg ummæli.
Afskiptum HP lauk þó ekki
af Ringó með því. Fylgdar-
menn hans hér á landi buðu
Ringó nefnilega út að fá sér í
gogginn á Arnarhóli. Ringó lét
til leiðast með því fororði að
Ijósmyndurum væri haldið
utan dyra. Þegar til kom voru
kollegar okkar á HP hins veg-
ar staddir á veitingastaðnum
að kveðja ritstjóra sinn Árna
Þórarinsson. Ljósmyndari HP
var þar náttúrulega líka og
vildi fá að taka mynd af kapp-
anum.
„Bara eina“ sagði Ringó við
Jónas R. Jónsson bítilgæslu-
mann. Ljósmyndarinn lét sér
hins vegar ekki nægja eina
mynd og það var ekki fyrr en
Ringó setti snúðugur ofaní við
Ringó og Bar-
bara í Atlavík
Ijósmyndarann að hún loksins
hætti. Kannski megi nota
myndirnar sem uppistöðu í
annað „einkaviðtal“.B
Ringó
trésmiður
Ringó Starr og Barböru eigin-
konu hans þótti það mest um
vert við ísland að geta rölt um
2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 12. ágúst 1984
Blaðahöll
í byggingu
Hagur Frjáls Framtaks hf
stendur nú með svo miklum
blóma að fyrirtækið er búið að
sprengja utan af sér húsa-
kynnin í Armúlanum. Af þeim
sökum er nú fyrirhugað að
byggja yfir starfsemina og
hinni nýju höll íslenskrar tíma-
ritaútgáfu verður senn fund-
inn staður í Skipholtinu. Þess
má geta að Frjálst Framtak
gefur nú út ellefu tímarit:
Frjálsa verslun, Sjávarfréttir,
Bílinn, Iðnaðarblaðið, Áfanga,
Gróðurog Garða, íþróttablað-
ið, A veiöum, Nýtt líf, ABC
barnablaðið og Við sem
flúgum.
Ekki er aö undra þó fyrir-
tækið gangi vel, því á undan-
förnum árum hefur því borist
drjúgur liðsauki úr hópi fyrr-
verandi starfsmanna Þjóðvilj-
ans, auk þess sem ýmsir
lausapennar fyrirtækisins eru
líka á mála hjá Þjóðviljan-
um.l
Óvinsælir
fararstjórar
Það er heldur fátt með pressunni
og íslensku ólympíuforystunni
þessa dagana. Opinberast hefur
stríðið orðið milli DV og Ólympí-
unefndarinnar og ræða hinir
síðarnefndu ekki við hina fyrr-
nefndu. Fýlan í fararstjórunum útí
DV er þeim mun óskiljanlegri að
blaðið hefur verið í þeirri aðstöðu
að geta allra fjölmiðla best skýrt
frá úrslitum á leikunum, - það
gerir ríkiðdæmið og tímamnur-
inn. Heimildir Þjóðviljans herma
að uppúr hafi soðið þegar DV birti
mynd af sundmanninum Inga Þór
Jónssyni hnuggnum á laugar-
barmi eftir slælegan sundsprett.
Svoleiðis myndir vill íþróttaforyst-
an ekki hafa að birtist í blöðunum
og er þannig gjörsamlega úr takt
við almenna blaðamennsku og
þá dramatík sem fylgir íþróttavið-
burðum af þessu tagi.
Þjóðviljinn hefur ekkert Ijúfar
sögur að segja af samskiptum
sínum við fararstjóragengið í L.A.
Þeim mistókst að útvega okkar
manni almennilegan passa aö
íþróttasvæðum og ólympíuþorpi
og hafa staðið sig afar illa við að
aðstoða hann, með þeim afleið-
ingum að fréttaritari Þjóðviljans
hefur varla fengið að komast í
tæri við íslenska keppendur ve-
stra. Og þegar hringt er í síma
nefndarinnar í Los Angeles er
annaðhvort að enginn er við eða
að enginn veit neitt, jafnvel þótt
íslenskir keþpendur séu að
stökkva, kasta, glíma og synda.
Það vekur furðu að opinber
blaðafulltrúi nefndarinnar er Örn
Eiðsson, og ekki maður sem hef-
ur reynslu af blöðum og blaða-
mennsku, til dæmis nú- eða fyrr-
verandi íþróttafréttaritari á ein-
hverjum miðlanna. Vond frammi-
staða hans og annarra farar-
stjóra hefur haft í för með sér að
aðrir fjölmiðlar en þeir sem út-
valdir voru af nefndinni í upphafi
(DV, Moggi, útvarp) hafa ekki
náð að flytja nema yfirborðsfréttir
af ísiendingunum og árangri
þeirra á OL. ■