Þjóðviljinn - 01.09.1984, Síða 11

MYNDLIST
Um síðustu helgi opnaði Karl
Kvaran listmálari sýningu í
Listmunahúsinu við Lækjargötu.
Þar sýnir hann 16 olíumálverk, öll
nýlega gerð. Þetta mun vera 14.
einkasýning Karls, en hann hefur
sýnt á samsýningum Septem-
hópsins nær árlega um langt
skeið. Eins og flestir úr þeim hópi
var Karl Kvaran þátttakandi í
gömlu haustsýningunum sem
kenndar voru við september-
mánuð.
Það var í lok 5. áratugarins og
byrjun þess 6. sem hinn persónu-
legi og óhlutbundni stíll Karls
þróaðist í tengslum við alþjóð-
legar stefnur samtímans. Hann
hafði numið málaralist í Kaup-
mannahöfn frá stríðslokum og
fram til 1948 og eftir heimkom-
una tók hann virkan þátt í list-
mótun þeirri sem kennd var við
abstraktið. Síðan þá hefur hann
verið einn fremsti fulltrúi ís-
lenskrar abstrakt-listar í sinni
tærustu mynd.
Að þessu leyti sver sýningin í
Listmunahúsinu sig fyllilega í ætt
við fyrri sýningar Karls og það
sem hann hefur sýnt með
Septem-hópnum. Ef eitthvað er
þá hafa myndir hans öðlast meiri
og dýpri fyllingu með árunum.
Hin harðformalíska tjáning hefur
vikið fyrir lífrænni og náttúru-
legri myndgerð án þess hún hafi á
nokkurn hátt glatað gagnsæi sínu
og hreinleik.
Lífrœn tjáning
Þótt myndir Karls séu ljósar í
Ballet.
Hið fullkomna samrœmi
Karl KvaransýniríListmunahúsinu
byggingu og þ.a.l. gagnsæjar að
formi og litavali, eru vinnubrögð
hans ekki eins auðsæ. Það sem í
fljótu bragði virðist svo einfalt og
auðvelt, næstum áreynslulaust,
krefst mikilla fórna í vinnu og
efni. Þetta skýrist e.t.v. þegar
haft er í huga að Karl málar
myndir sínar af fingrum fram án
nokkurs undirbúnings.
Nú er það fremur venja en
undantekning að stór og yfirveg-
uð olíumálverk í ætt við þau sem
Karl málar, séu byggð á einhverj-
um gefnum forsendum. Oftast
eru þau unnin eftir litlum riss-
myndum sem stækkaðar eru upp,
eða plani sem ák'veðið er a priori.
Gagnstætt þessari aðferð eru ex-
pressionísk vinnubrögð, þar sem
málarinn ræðst á flötinn og málar
frjálst. í þeim tilvikum felur út-
koman gjarnan í sér átök og hefur
stefnan verið kennd við abstrakt-
expressionisma. Hér á landi gekk
hún undir heitinu klessulist,
fylgjendunum til háðungar.
En Karl fellur undir hvoruga
aðferðina og þó báðar í senn.
Verk hans eru yfirveguð og ná-
kvæmt stillt eins og strengur í
fiðlu. Það má því hæglega rugla
þeim saman við geometríska list
hvað aðferðir varðar. Þó vaxa
þau undan pensli hans eins og
frjálsborinn gróður. Tjáning
hans er lífræn líkt og náttúrunnar
sjálfrar. Það getur tekið langan
tíma fyrir slíkar myndir að vaxa
og þær geta tekið óendanlegum
breytingum gegnum vaxtarskeið
sitt. Stundum verður lokaútkom-
an óþekkjanleg frá upphafsdrög-
unum.
Agað litaval
Samfara svo næmum og gjör-
hyglum vinnubrögðum stemmir
Karl liti sína þannig að hver
hljómur hefur sinn fulla slag-
kraft. Þetta gerir hann með því að
hemja litaval sitt og einskorða við
fáa en öfluga tóna. Hvítt og svart
er áberandi og meginstoðir í
myndbyggingu verka hans. Þetta
eru erfiðir litir þegar þeir eru not-
aðir sem slíkir, en þrátt fyrir það
hefur Karl slíkt vald yfir þeim að
hvergi missa þeir flug sitt. Svona
meðferð á svarta og hvíta litnum
er fágæt og minnir einna helst á
voldug tök bandaríska málarans
Franz Kline, sem þótti snillingur í
beitingu þeirra.
Líkt og Kline virðist Karl
Kvaran brúa bilið milli málverks
og blekteikningar í svart-
hvítarverkum sínum og jafnvel
einnig þegar hann notar aðra liti.
Það er einmitt hin volduga
teikning með penslinum sem á-
kvarðar rýmið í myndunum.
Grunnurinn er gjarnan hvítur og
formin svört. En oft rofna þau í
litbönd eða línur sem bugðast um
flötinn. Þetta skapar dýpt í verk-
unum sem brýtur upp tvívíðar-
kennd þeirra.
En það er ekki hið eina sem
gerist á myndfletinum. Með því
að draga upp svört og voldug
form í sumum verkum en brjóta
þau upp í línuspil í öðrum, fram-
kallar Karl misjafna hrynjandi og
síbreytilega hreyfingu. Hann tefl-
ir m.ö.o. fram andstæðum dyna-
mískra og statískra þátta í mál-
verkunum, sem líkja má við
skiptingu tónverks í hæga og
hraða kafla.
Annað litaval er bundið við
blæbrigði frumlitanna, rauðan,
gulan og bláan. Þeir mynda
gjarnan áherslur sem sprengja
upp formbygginguna og raska ró
flatarins án þess að ráðást gegn
rótum sjálfs strúktúrsins.
Kammerverk
Einhverra hluta vegna verður
manni hugsað til tónlistar frammi
fyrir myndum Karls. Ekki eru
það hljómsveitarverk með lúðra-
blæstri né heldur lýrísk ein-
leiksverk. Þær eru í ætt við vel
samin kammerverk, eitthvað í
anda sfðustu kvartetta -Beetho-
vens. Þessi málverk eru nefnilega
hlaðin andstæðum og tvíræðum
mótsetningum sem forða þeim
undan flokkunarvélum listfræð-
innar. Þótt sumar myndirnar séu
sem minnisvarðar í stærð sinni
(mónumental), eru þær jafn-
framt innilegar (intím) eins og
kammertónlist. Þær geta hvorki
talist geometrískar þótt rökrænar
séu, né óhamdar þrátt fyrir mikl-
ar undirliggjandi tilfinningar. Þá
eru þær málverk og teikningar í
senn.
Þetta eru lifandi verk, sprottin
af þrotlausri elju og vilja til að
skapa fullkomið samræmi eða
harmoní. Eftir því sem þau eru
skoðuð lengur og oftar, kemur
styrkur þeirra æ betur í ljós.
Hvort heldur formin þenjast út
(expanderast), eða skreppa sam-
an (regresserast) bylgjast eða
standa kyrr, halda þau ávallt
jafnvægi sínu og stöðu í heildinni.
Þessi jafnvægislist er styrkur
Karls Kvaran og gerir hann að
meistara á sínu sviði. En líkt og
aðrir meistarar skynjar hann að
ekkert sprettur af sjálfu sér og
ekkert verður hrist fram úr erm-
inni. Þ.a.l. eru verk hans mót-
eitur gegn yfirborðsmennsku og
hræsni þeirri sem fólgin er í
stundargamni og loddara-
mennsku. Þau eru krefjandi eins
og öll sönn list.
HBR.
Samspil.
Sumarnótt.
Laugardagur 1. september 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11