Þjóðviljinn - 24.11.1984, Blaðsíða 8

TONLIST
Skemmtilegir
Sinfóníuhljómsveit íslands.
Tónleikar 15. nóv. 1984
Einleikari: Bernharður Wilkinson
Efnisskrá:
Þorsteinn Hauksson: „Ad astra“ fyrir
hljómsveit
Carl Nielsen: Flautukonsert
Robert Schumann: Sinfonía nr. 2 í C
dúr op. 61
Þorsteinn Hauksson lauk ein-
leikaraprófi í píanóleik og prófi í
tónsmíðum við Tónlistarskólann
í Reykjavík árið 1974. Síðan hafa
vegir hans legið víða, í Banda-
ríkjunum þar sem hann lauk
meistaraprófi í tónsmíðum við
Illinois háskólann 1977. Hann
hefir stundað tónsmíðarannsókn-
ir í mörgum löndum og verið
heiðraður með styrkjum frá
Bandaríkjunum og Frakklandi
og verk hans hafa víða verið flutt.
Tónverkið „ Ad astra“ var sam-
ið 1982 og frumflutt sama ár af
Kammersveit Listahátíðar undir
stjórn Guðmundar Emilssonar.
Höfundur segir um verk sitt í
hljómleikaskrá: „Stöður og hlut-
föll himintunglna gegna veiga-
miklu hlutverki í „Ad astra“ og
þá ekki eingöngu séð frá okkar
sólkerfi, heldur og frá ýmsum
öðrum stöðum í alheiminum. Það
má segja að verk þetta sé eins-
konar óður til þessa stórkostlega
sjónarspils, hlutfalla og fegurðar
sem stjörnuhimininn er.“ Og
ennfremur segir hann: „Ég skrif-
aði safn tölvuforrita við útfærslu
þessara hugmynda og fékk ólatur
þræll okkar tíma þ.e.a.s. tölvan
ærið verkefni í nokkra mánuði.
Ég vil benda sérstaklega á að á
engan hátt hefi ég látið stjórnvöl-
inn í hendur tölvunni. Hún er að-
eins notuð við útfærslu, út-
reikninga sem annars hefðu orðið
alltof tímafrekir. Aðferðir og tól
koma aldrei í stað tónlistar sem
hljóta frekar að gegna því hlut-
verki að vera hjálparhellur í þess-
ari eilífu leit að fullkomleikan-
um.“
Þetta er allt gott og blessað, en
þegar komið er upp á hljóm-
leikapallinn og áheyrendur sitja
út í sal til að meðtaica, njóta eða
dæma það sem fyrir eyrun ber, þá
er bara spurningin: Þykir manni
þetta góð tónlist eða ekki. Það er
allt og sumt. Ég þykist vera viss
um, að tónskáldið hafi náð því
marki sem það ætlaði sér við
samningu verksins. Verkið
RÖGNVALDURÍ
SIGURJÓNSSÖ
hljómaði vel í mínum eyrum, en
það var átakalítið og verkaði dá-
lítið einhæft, sem sjálfsagt hefir
verið meining tónskáldsins. Það
má búast við ýmsu fróðlegu frá
hendi Þorsteins i framtíðinni, því
hann hefir bæði gáfur og kunn-
áttu til að bera.
Næst á efnisskránni var
Flautukonsert eftir danska tón-
skáldið Carl Nielsen (1865-1931).
Bernharður Wilkinson lék á
tónleikar
flautuna. Bernharður er fæddur í
Englandi. Hann nam flautuleik í
Royal Manchester College of
Music og lauk þaðað burtfarar-
prófi 1973. Hann fluttist til ís-
lands 1975 og hefir síðan starfað í
Sinfóníuhljómsveitinni og kennt
við Tónlistarskólann í Reykja-
vík. Bemharður er afbragðs
flautisti, hann hefir sérlega fal-
legan tón og lék hann konsertinn
mjög vel og vakti verðskuldaða
hrifningu. Flautukonsertinn er
mjög áheyrilegt verk, en mér
finnst Carl Nielsen skrifa óþar-
flega þykkt fyrir hljómsveitina á
köflum svo að flautan átti stund-
um erfitt með að láta í sér heyra.
Að endingu var flutt Sinfónía
nr. 2 í C dúr op. 61 eftir Robert
Schumann. Sinfóníur Schu-
manns, þessa mikla skálds í tón-
um, skipa alveg sérstakan sess í
tónlistarsögunni. Ekki vegna
þess að þær skari fram úr öðrum
sinfóníuverkum, heldur þvert á
móti jaðra þær við að vera
„kammermúsik fyrir stóra hljóm-
sveit“ ef svo má að orði komast.
Þær eru allar (4 að tölu) þrungnar
fegurð og andagift, en Schumann
náði aldrei fullum tökum á að
skrifa fyrir stóra hljómsveit og er
ritháttur hans (instrumentation)
ekki alltaf sannafærandi. En
þrátt fyrir þetta eru sinfóníur
hans mikið fluttar vegna þess
lífsneista sem í þeim býr. Sinfónía
nr. 2 er misjöfn að gæðum, en
andagift Schumanns er oftast ná-
læg og margir staðir í sinfóníunni
eru stórkostalega fallegir.
Ég hef ekki minnst á þann
mann sem „hélt“ þessa tónleika,
en það var ungur grikki, Karolos
Trikolidis. Hann reyndist vera
verulega góður stjómandi og
vakti hann óvenjulega mikla
hrifningu áheyrenda. Hann gerði
feikilegar kröfur til hljómsveitar-
innar og fór stundum á ystu nöf
hvað hraða snertir (Scherzóið:
Allegro vivace varð Presto eða
Prestissimo!) En áheyrendur
hættu ekki að klappa þegar að
efnisskránni lauk, svo að endur-
taka varð Scherzóið. Mjög
skemmtilegir tónleikar. R.S.
Ljóðasafn
Þorsteins
frá Hamri
Iðunn hefur gefið út Ljóðasafn
eftir Þorstein frá Hamri. Guðrún
Svava Svavarsdóttir myndskr-
eytti. Þetta er sjötta bókin í flokki
Iðunnar af Ijóðasöfnum helstu
samtíðarskálda, en allar eru þær
skreyttar myndum kunnra mynd-
listarmanna.
Ljóðasafn Þorsteins frá Hamri
hefur að geyma allar ljóðabækur
hans til þessa, átta að tölu. Ljóð-
in em til orðin á liðlega aldar-
fjórðungi, 1956-82. Fyrstu bók
sína, í svörtum kufli, gaf hann út
tvítugur, 1958, og birtist hún hér í
endurskoðaðri gerð. Síðan kom
Tannfé handa nýjum heimi
tveimur ámm síðar. „Segja má að
með þriðju bókinni, Lifandi
manna landi, 1962, hafi Þor-
steinn náð fullum þroska sem
skáld“, segir í kynningu forlags-
ins. „Þar hefur Ijóðstíll hans öðl-
ast persónulegan tón og fyllingu,
jafnvægi sem síðan hefur orðið æ
ömggara. Málfar hans er auðugt
og blæbrigðaríkt, sækir næringu í
alþýðumál og gamlar bók-
menntir, ekki síst þjóðsögur og
j>orsteíftft
frá Hamri
ljóðasafn
jjóðkvæði. Næstu bækur, Lang-
nætti á Kaldadal og Jórvík, em til
marks um það. Þessari arfleifð er
Þorsteinn einkar samlífur og hún
hefur nýst honum til að yrkja ljóð
sem í hnitmiðun máls og mynda
birta næmt skyn á lífsvanda sam-
tíðarinnar. Ljóðform hans er
með ýmsu móti. laust eða bundið
eftir atvikum, en það hefur orðið
æ hnitmiðaðra eins og sjá má í
síðustu bókunum, Veðrahjálmi,
Fiðrinu úr sæng Daladrottningar
og Spjótalögum á spegil. í hóg-
værð sinni og lágmæltri skír-
skotun hitta ljóð Þorsteins tíðum
beint á kviku hins ráðvillta nú-
tímamanns. Innhverfur heimur
þeirra verður lesandanum ein-
kennilega nákominn.“
BÓKMENNTIR
/
Villigölturinn
vínqarðinum
Roland H. Bainton: Marteinn Lúther.
Guðmundur Óii Ólafsson þýddi.
Bókaútgáfan Salt, Akranesi 1984.
Þann 10. nóvember í fyrra voru
500 ár liðin frá fæðingu Marteins
Lúthers og var mikið um dýrðir.
Það vildu víst allir eigna sér hann,
og jafnvel austur-þýzkir, sem í
ein fjörutíu ár hafa staðfastlega
haldið fram hlut Tómasar
Muntzers á kostnað Lúthers,
gerðu sig líklega til þess að taka
siðaskipajöfur í sátt, þetta „væru-
kæra hold í Wittenberg“ eins og
Muntzer kallaði hann. í tilefni
tímamótanna kom svo út í ár ritið
sem hér um ræðir.
Bók Baintons hefur um þrjátíu
ára skeið verið ein þekktasta ævi-
saga Luthers og segir ekki svo
h'tið: Þær eru fleiri en nokkur fái
talið. Ein ástæða þessara vin-
sælda er vafalaust sú sem þýðandi
getur í eftirmála, að athygli höf-
undar beinist framar öðru „að
manninum sjálfum, sálarstríði
hans og trúarbaráttu“. Því er nú
einu sinni þannig farið, að sama
hvað við setjum Lúther oft og
rækilega inn í „sögulegt sam-
hengi“ og leiðum að því vís-
dómsrökin löng og breið að flest
hefði þetta farið á eina og sömu
lund með myndun þjóðríkja og
minnkandi páfavaldi þótt hann
hefði aldrei komið til sögunnar, -
þá verða samt ætíð einhverjir sem
hrífast af manninum Lúther með
kostum jafnt sem göllum. „Hann
er germanskastur allra Þjóð-
verja“, sagði Heine.
Enginn taki þetta svo að bók
Baintons sé ekki fullboðleg sagn-
fræði. Hann er hinn lærðasti
maður í fræðum sínum og leiðir
okkur sem minna vitum styrkri
hendi um myrkvið siðaskiptasög-
unnar. Fátt er honum fjær skapi
en blind aðdáun á söguhetju
sinni; hefur enda samið ævisögu
Erasmusar frá Rotterdam, sem
var í flestum efnum andskaut
Lúthers, eins og menn muna. Það
er mjög í tízku um þessar mundir
að leggja ofuráherzlu á það, að
enginn geti í raun verið hlutlaus
sagnfræðingur, menn komi upp
um sig með efnisvalinu þótt ekki
væri annað. Vel má það satt vera,
en hitt er jafnsatt samt, að viljann
má aldrei bresta, og Bainton er
að minni hyggju eitt bezta dæmið
um það hvert komast má. Hann
er að sögn þýðanda endurskír-
andi, en hverjar sem trúarskoð-
anir hans kunna að vera lita þær
hvergi svo greint verði frásögn-
ina, sem er einstaklega hófsöm
og yfirveguð.
Um íslenzka útgáfu bókarinn-
ar er varla nema gott eitt að
segja. Á ensku er hún prýdd
miklum fjölda mynda sem marg-
ar hafa menningarsögulegt gildi.
Þær komast vel til skila, en mis-
ráðið er það að mínum dómi að
sleppa listanum yfir það hvaðan
þær eru fengnar. Þá er einnig
sleppt feikilega ýtarlegri tilvitn-
anaskrá, og er nú kannski skiljan-
legt, svo mikil sem hún er að
vöxtum. Þar á móti kemur að
bókinni fylgir mjög góð heimilda-
skrá, snöggtum betri og ýtarlegri
en skráin í útgáfunni, sem ég hef
við höndina, það er endurprent-
un frá 1980 á hátíðarútgáfu frá
því í febrúar 1978, en eftir þeirri
útgáfu er þýðingin gerð. - Það er
raunar svo að sjá að endurprent-
unin 1980 sé á örfáum stöðum ei-
lítið frábrugðin.
Eitthvað skýtur það líka
skökku við, að íslenzku þýðing-
unni fylgir örstuttur formáli höf-
undar og nefnist tyAð þrem ára-
tugum liðnum". Hann virðist
vera hraksmánarlega stuttur út-
dráttur úr formála sem fylgir
endurprentuninni 1980 og nefnist
Aldarfjórðungi síðar". Sá for-
máli hefur að geyma mjög athygl-
isverða hluti, m.a. um það hvern-
ig breyttist afstaða Baintons til
Lúthers, og hefði betur fylgt
þessari íslenzku útgáfu.
Það vekur strax athygii lesand-
ans hve þýðing Guðmundar Óla
Ólafssonar er á góðu máli. Rit
um jafn sérhæft efni og siða-
skiptaguðfræði bókstaflega býð-
ur heim tilgerð og torfi, en þess
gætir hvergi. Ég hef borið saman
nægilega mikið við frumtextann
til þess að ég þykist geta lokið
afdráttarlausu lofsorði á þýðing-
una, hún er nær alltaf í bezta lagi
nákvæm, og það er eins og þý-
anda sé alrei orðs vant. Vitaskuld
teflir hann dálítið djarft stund-
um. Maximilína keisari er kallað-
ur „riddarinn síðasti" sem að vísu
er alþekkt viðurnefni en á ensku
stendur aðeins „Maximilian the
romantic“. Guðmundur Óli er
heldur ekki alveg laus við kredd-
ur í rithætti nafna. Er nú t.d.
ástæða til að rita Fals fyrir Pfalz?
Hann tekur ritháttinn Melanch-
ton fram yfir Melanchthon í
ensku útgáfiinni, sem verður að
telja réttara. Og auðvitað er það
gott að gleypa ekki enskuna hráa.
Þannig notar þýðandi orðmynd-
ina Habsborg sem er rétt, bóka-
renskan hefur Hapsburg, sem í
íslenskri gerð yrði þá Hapsborg.
- En ekki veit ég, hvemig þeir í
neðra taka því, að Guðmundur
Óli skuli ætíð skrifa guð með stór-
um staf en djöfulinn með litlum,
jafnvel þegar hann birtist sem
Satan.
En sem sagt: Hér er þýðingar-
afrek unnið.
Jón Thor Haraldsson
Tröllabókin
Ný bók fyrir
yngstu bömin'
Út er komin hjá bókaforlaginu
löunni ný bók fyrir yngstu börnin
- TRÖLLABÓKIN. Bókin er eftir
Jan Lööf en myndlistarmaðurinn
Rolf Lidberg hefur myndskreytt
bókina stórum litmyndum sem
prýða hverja opnu hennar. Þor-
steinn skáld frá Hamri þýddi text-
ann.
Saga tröllanna er öðrum þræði
sagan um hina eilífu hringrás
náttúrunnar, sögð á þann hátt
sem yngstu bömin skilja og
nema. Náttúran öðlast líf í máli
og myndum og inn í sögu árstíð-
anna fléttast ótal kostuleg og
kímileg atvik úr lífi litlu trölla-
bamanna.
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 24. nóvember 1984