Þjóðviljinn - 20.04.1985, Blaðsíða 5

INN
SÝN
Héðinn Valdimarsson talar á útifundi í Reykjavík. Varaði við auðhringavaldinu
fyrir réttum sextíu árum.
“Þar ríkir
auðmagnið
eitl“
íslendingar á varðbergi gagnvart auðhringum
og miðstjórnarvaldi
í þeirri indælu bók Sig-
urðar heitins Thoroddsen
Eins og gengur veltir hann
því fyrir sér hversu hljótt
hafi verið um minningu
Skúla föður hans Thorodd-
sen þartil Jón Guðnason
skráði hina ágætu ævisögu
Skúla: „Pabbi barðist alla
ævi fyrir auknu þegnfreisi,
meiri jöfnuði og sjálfstæði
þjóðarinnar. En það hæfir
ekki að hampa þeim, sem
taldir eru uppreisnarmenn
og mótsnúnir hefðbundnu
þjóðskipulagi. Þeir skulu
gleymast, hinum er hamp-
að, sem erfðu ríkið eftir
Dani og mótuðu ferðina í
anda íhaldssemi". Sigur-
vegararnir skrá söguna.
Undirlægju-
hátturinn hvarf
Hætt er við að sannleiksgildi
þessara orða Sigurðar Thorodd-
sen sé alltof mikið. Þannig óttast
ég, að jafnvel í samfylkingum
jafnaðarmanna og þjóðfrelsis-
inna séu menn sem lenda í
minnihluta í einhverjum málum
undirorpnir sömu lögmálum
gagnvart sögunni. Gildir þá einu
hvort þeir hafa haft rétt fyrir sér
eða ekki, - ef mótstöðumenn
þeirra skrá „andófssöguna".
í þessu sambandi fer ekki hjá
því, að manni detti í hug, að
ástæða þess hve hljótt er um
minningu Héðins Valdimars-
sonar miðað við afrek hans við
uppbyggingu verklýðshreyfing-
arinnar og íslensks þjóðskipulags
á þessari öld, sé af þessum rótum.
Hann lenti f andstöðu við Alþýð-
uflokksforystuna og síðar við
meirihluta miðstjórnar Sósíalist-
aflokksins. Þar munaði víst einu
atkvæði. Um var að ræða at-
kvæðagreiðslu um afstöðu
flokksins til Sovétríkjanna.~
Máske er það kaldranalegast, að í
dag vildu langflestir nútímasósí-
alistar þá Lilju kveðið hafa með
Héðni í þessu máli einsog
fleirum.
í bókinni Þeir settu svip á öld-
ina, sem Sigurður A. Magnússon
ritstýrði er kafli um Héðin eftir
Gils Guðmundsson. Þar segir
m.a. frá ummælum Guðmundar
Ó Guðmundssonar samstarfs-
manns Héðins í Dagsbrún:
„Vegna mikilhæfrar forystu hans
í Dagsbrún varð félagið stéttar-
legt stórveldi í landinu, félagatal-
an margfaldaðist, kjörin og að-
búð öll var stórbætt og undirlægj-
uhátturinn hvarf“.
Valdalaus og
ráðalaus lýðurinn
Fyrir réttum sextíu árum, í
Skírni 1925, birtist grein eftir
Héðin Valdimarsson um þróun
auðmagnsins; um hvernig yfir-
ráðin yfir framleiðslutækjunum
færast á æ færri hendur: „Þessir
nýju hringar eru tvennt í senn,
aðdáunarverðir og skelfilegir.
Aðdáunarverðir vegna þess, að
þeir eru fullkomnasta fram-
leiðslukerfið sem hugsanlegt er
innan núverandi auðvaldsskipu-
lags. Skelfilegir vegna þess, að yf-
irráðin eru í höndum örfárra
manna, sem nota hagnaðinn af
þessari sameiningu framleiðslu-
tækjanna sér til eigin ávinnings
en ekki handa öllum vinnulýð
anda og handa, og sökum þess að
sérhver aukinn ávinningur þess-
ara nýju hringa hleður undir þá
nýjum völdum og bætir við þá
síðustu sjálfstæðu fyrirtækjunum
í hverju landi“.
Síðar segir þar: „Völd
heimshringanna og stóriðjunnar
eru sívaxandi og óhætt að segja
að netið liggur um heim allan.
Blasir þá við framundan að fá-
menn auðmagnsstétt stýri fram-
leiðslu heimsins í eiginhagsmuna-
skyni, en í þjónustu þessara vald-
hafa standi allur lýðurinn, valda-
laus og ráðalaus“.
Þeir munu
ekki skilja
Fyrr á öldinni hefur oft komið
til tals að hleypa erlendu kapítali
inní landi, en þær raddir hafa oft-
ast nær verið kveðnar í kútinn.
Hinir ólíku stjórnmálaflokkar
voru fyrir stríð nokkuð á einu
máli um að erlendar fjárfesting-
ar og fyrirtækjastarfsemi hér á
landi, hefðu í för með sér of mikil
menningarleg og pólitísk áhrif út-
lendinga hér á landi - og þarmeð
skerðingu á sjálfstæðinu.
Þannig eru oft rifjuð upp orð
Ólafs Thors þegar Titan-félagið
hugðist tylla hér niður tánum á
þriðja áratugnum. Og hefði farið
betur á að rifja slík orð aftur upp.
Þegar samningurinn var gerður
við Alusuisse 1966 urðu nokkur
orðaskipti milli Bjarna Bene-
diktssonar og Einar Olgeirssonar
á alþingi. Bjarni hafði bent á að
íslendingar hefðu rétt til að taka
álverið í eigin hendur ef þörf
krefði. Þessu svaraði Einar Ol-
geirsson:
„Eftir svosem tíu ár, eru teknir
við í Sjálfstæðisflokknum menn,
sem eru af þeirri kynslóð sem hef-
ur ekki samskonar uppeldi og
erfð í sínu blóði og okkar kynslóð
hefur haft, - sem ekki hefur lifað
á íslandi undir dönsku flaggi, sem
ekki hefur þá tilfinningu fyrir
okkar sjálfstæði sem okkar kyn-
slóð hefur haft, menn sem hugsa
svo að segja alþjóðlega hvað það
snertir, að auðmagn sé hlutur
sem sé góður, hvaðan sem
auðmagnið kemur og það sé hé-
gómi að vera hræddur við slíkt.
Og það geta þá verið slíkir
menn, sem ekki hafa þessa erfð í
sínu blóði sem séu teknir við og
hafi það voldugan bakhjarl hér,
þar sem þessi auðhringur er og
máski þá fleiri sem væru komnir í
hans kjölfar, að þær hugsanir sem
við núna látum í ljós, finni ekki
lengur hljómgrunn hjá meiri-
hluta þjóðarinnar“.
Annar
tónn
í skýrslu þeirri, sem samþykkt
var af miðstjórn og formanna-
fundi ASÍ sem grundvöllur við-
ræðna við Vinnuveitendasam-
bandið um stefnumótun í at-
vinnumálum segir:
„Nýta verður hagkvæma kosti
á sviði orkufreks iðnaðar. Sé hrá-
efnisöflun, framleiðslutækni og
markaðsfærsla á okkar valdi er
eðlilegt að slíkur iðnaður sé að
stórum eða mestum hluta í eigu
íslendinga. Ef erlendir aðilar
hafa þessa þætti á sinni hendi eða
rekstraráhætta er mjög mikil þarf
í hverju tilviki fyrir sig að meta
hve skynsamleg innlend eignar-
aðild er“.
Gegn stóriðju
Á hinn bóginn var samþykkt
ályktun um atvinnuþróun á
Kvennastefnu Alþýðubandalags-
ins, sem haldin var fyrir skömmu
í Ölfusborgum, þar sem segir
m.a.: „Kvennastefna AB leggur
áherslu á, að nýjar atvinnugrein-
ar séu byggðar á íslensku hugviti,
hefðum og hráefni og að eignar-
aðild og hald á atvinnutækjum sé
í höndum íslendinga sjálfra".
Reyndar er kveðið skýrt á um
höfnun ástóriðju: „Kvennastefn-
an er á móti stóriðju sem valkosti
í atvinnumálum við núverandi
aðstæður“.
Viljum ekki
Singapore
í viðtali við Þjóðviljann á dög-
unum gerði Kjartan Ólafsson að
umtalsefni þá markaðskreddu
sem góðan hljómgrunn hefur haft
alltof víða í íslenska þjóðfélaginu
að undanförnu. Hann varaði við
hættunni á „þeirri geigvænlegu
þróun að ísland breytist í borgríki
þarsem útvalin sveit nokkurra
eiginhagsmunaseggja og kaupa-
eðna fer í raun með öll efnahags-
leg og pólitísk völd í bandalagi
við erlent auðmagn og með vel-
þóknun þess erlenda herveldis
sem hér heldur uppi eftirliti".
„Við skulum ekki gera ísland
að eins konar Singapore eða
Hong Kong, því á slíkum stöðum
verða spurningar um jafnrétti
eða sjálfstæði aðeins fáránlegar.
Þar ríkir auðmagnið eitt,“ sagði
Kjartan Ólafsson.
Grundvallar-
atriði lýðræðisins
Þegar Sigurður Thoroddsen,
Magnús Kjartansson og fleiri
lögðu hver með sínum hætti hug-
myndafræðilegan grundvöll að
andófi okkar gegn auðhringa-
valdi á íslandi seinni hluta aldar-
innar, bentu þeir á sérstöðu ís-
lenska þjóðríkisins. Þeir bentu á
smæð markaðarins og hve mikil
ítök tiltölulega lítils auðhrings
ætu orðið af þeim sökum einum.
þessu sambandi var bent á, að
Alusuisse hefur keypt um það bil
helming allrar raforkufram-
leiðslu Landsvirkjunar og hefur
þarafleiðandi gífurleg ítök í raf-
orkumálum okkar. Það er heldur
engin tilviljun að samtök ís-
lenskra kaupahéðna, Verslunar-
ráð íslands, hefur í forsæti sínu
forstjóra Alusuisse í landinu.
Takmörkun á starfsemi
auðhringa er líka spurning um
lýðræði. Við viljum hefta vald
ríkis og fyrirtækja, - til að færa
það fólkinu. Um þetta sagði
Magnús Kjartansson:
„Grundvallaratriði lýðræðis
og sósíalisma er dreifing á valdi,
að ákvarðanir séu teknar í sem
nánustum tengslum við fólkið
sjálft, að bilið milli þeirra sem
með stjórn fara og alþýðu manna
sé sem allra skemmst. Það
ómennska miðstjórnarvald sem
tíðkast í stórum ríkjum og risa-
vöxnum fyrirtækjum mun ekki fá
staðfest nema skaiama lirið gegn
kröfum fólksins um lýðræði og
sjálfsákvörðunarrétt".
Óskar Guðmundsson
Laugardagur 20. apríl 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5;