Þjóðviljinn - 01.05.1985, Page 13

VIÐHORF
Við íslendingar vorum
sveitamannaþjóð frá upphafi
byggðar hér og allt fram á þessa
öld. Það er fyrst á stríðsárunum
um og uppúr 1940 að skriður
kemst á búferlaflutninga hér, úr
sveitum og smáþorpum í þéttbýli.
Sveitamenn ristu torf og tíndu
upp grjót og hlóðu veggi sína
sjálfir, er þeir höfðu fundið sér
fallegt eða hagkvæmt bæjarstæði.
Svo tyrfðu þeir yfir og fluttu inn.
í nútíma borgarþjóðfélagi
duga ekki slíkar aðferðir. Með
tilkomu þéttbýlis í núverandi
mynd, kom þörfin fyrir sérstaka
húsnæðisstefnu. Reykjavík og
nágrenni varð langstærsta þétt-
býlissvæðið og þandist út skipu-
lagslítið á fyrrnefndum stríðsár-
um og ekki síður á næstu ára-
tugum þar á eftir. Önnur þéttbýl-
issvæði uxu með líkum hætti, þótt
í minna mæli væri.
Sú húsnæðisstefna sem hér
varð til við þessar aðstæður, mót-
aðist ekki útfrá þeim viðhorfum
sem settu mark sitt á húsnæðis-
mál nágrannaþjóða okkar, að
leysa húsnæðisþörfina með
skipulögðum hætti og eins hag-
kvæmum fyrir fólkið og mögulegt
var. Hér varð braskstefnan
snemma ríkjandi. Lengi framan-
af var braskað með lóðir.
Stjórnmálamenn og aðrir áhrifa-
menn úthlutuðu lóðum, handa
þeim sem höfðu efni á að byggja
og gerðu það með sínum aðferð-
um. Séð var til þess að aldrei væri
nægilegt framboð á byggingalóð-
um. Sett var á fót sérstakt lána-
kerfi, er stjómað var af húsnæð-
ismálastofnun, og þar réðu
stjórnmálamenn og úthlutuðu
lánum, einnig með sínum aðferð-
um. Stofnun þessi starfaði í her-
bergjum sem voru jafnmörg
stjórnmálaflokkunum. Hafði þar
hver flokkur sitt herbergi og þar
inni sinn mann með sína spjald-
skrá.
Auk „pólitískra“ hagsmuna,
var helsta markmið þessarar
stefnu að tryggja markaðsverð
húseigna. Ef markaðurinn mett-
aðist, var auðvitað hætta á verð-
falli eignanna. Litið var á hús-
næði fyrst og fremst sem eign sem
menn höfðu fjárfest í og hlutverk
ráðamanna var í samræmi við það
fyrst og fremst að gæta hagsmuna
eigendanna. Þessi stefna ríkir
enn, þótt lóðaframboð hafi
aukist t.d. í Reykjavík og lána-
fyrirkomulaginu hafi nokkuð
verið breytt.
Afleiðing þessarar stefnu var
m.a. að þeir sem ekki höfðu efni
á slíkri eignasöfnum, urðu bara
að leysa sín húsnæðismál ein-
hvern veginn. Húsnæðiskerfið
náði ekki til þeirra og um þá giltu
lengst af engin lög.
Samhliða þessu var mótuð hér
ákveðin efnahagsstefna, sem ein-
kenndist af þenslunni í þjóðfé-
laginu og þjónaði ákveðnum
hagsmunaaðilum sem græddu á
henni. Það var hin fræga verð-
bólgustefna. Þessi stefna ein-
kenndist af því að öll lán voru
óverðtryggð, þrátt fyrir hækk-
andi verðlag, en óverðtryggð lán í
mikilli verðbólgu„pg með nei-
kvæðum vöxtum, eru vitaskuld
að stórum hluta gjöf til lántak-
enda.
Engin lánastefna getur til
lengdar gefið þannig fjármagn
sitt án þess eitthvað komi á móti.
Því var komið upp viðamiklu
sjóðakerfi sem alþýða var lögum
samkvæmt skyldug að greiða til
ríflegan hluta launa sinna. Líf-
eyríssjóðir og fleiri sjóðir fólksins
voru látnir lána bæði beint til
húsakaupa og bygginga, auk þess
sem þeir lánuðu gegnum hús-
næðiskerfið. Þeir voru gerðir að
einskonar byggingasjóðum. (Líf-
eyrissjóðir voru stofnaðir til að
greiða sjóðfélögum lífeyri, en
þótt félagarnir hafi orðið hundr-
að ára, hafa þeir ekki fengið
nema brot af því sem þeir borg-
uðu).
Þannig hefur alþýðan staðið
undir miklum húsnæðisstyrkjum
til eigenda húsnæðis og ekki að-
eins íbúðarhúsa, heldur einnig til
Hættum að vera
húsnæðisþrælar
eftirJónfrá Pálmholti
Þannig hefur alþýðan staðið undir
miklum húsnæðisstyrk til
eigenda húsnæðis.
Þeir eignalausu hafa aldreifengið neitt,
þeirhafa aðeinsfengið að borga.
eigenda allskonar húsnæðis. Þeir
eignalausu hafa aldrei fengið
neitt, þeir hafa aðeins fengið að
borga. Og vegna þess að séð var
til þess að markaðurinn mettaðist
ekki, hafa leigjendur oft orðið að
sæta afarkostum bótalaust, með-
an þeir greiddu sinn hlut til sjóð-
akerfisins og þar með húsnæðis-
uppbyggingarinnar eins og aðrir.
Verðbólgustefnan leiddi auð-
vitað til þess að enginn gat lagt fé
sitt í banka. Þar urðu þeir að engu
óverðtryggðir, eða brunnu upp á
verðbólgubálinu, eins og það var
kallað. Allir sem gátu, reyndu að
ná út sem mestu af ódýru lánsfé
og fjárfesta í einhverju verð-
tryggðu, og vegna þess að hús-
næðismarkaðurinn var aldrei
mettaður var húsnæði verð-
tryggt. Það gegndi því hlutverki
fjárfestingarsjóða og varð í raun
og veru gjaldmiðill.
Allt þetta hefur að sjálfsögðu
haft í för með sér gífurlegar til-
færslur á fjármagni frá hinum fá-
tæku til hinna ríku. Kringum
þetta þróaðist spilling sem allir
stjórnmálaflokkarnir tóku þátt í.
Verðbólga verður þannig til að
skortur er hafður á einhverju því
sem fólk þarfnast nauðsynlega,
eða vill endilega hafa. Vegna
skortsins gerist fólk tilbúið að
greiða fyrir þetta hærra verð en
það raunverulega kostar. Hærra
verð ýtir svo undir kröfu um
hærri laun, sem síðan hækka enn
verðlagið. Það er rangt að verð-
bólga sé náttúrulögmál, hún er
búin til af hagsmunaaðilum.
Hér hefur alla tíð verið hafður
skortur á íbúðarhúsnæði. Þar er
því fyrst og fremst að leita ástæð-
unnar fyrir verðbólgunni, sém
síðan hefur verið látin ráða hús-
næðisstefnunni. Auðvitað
græddu húseigendur á þessu, en
auk þeirra einnig braskarar og
allskyns milliliðir.
En græddu húseigendur í raun
og veru, eða voru þeir kannski
líka plataðir? Ætli þeir væru ekki
margir betur komnir, hefðu þeir
átt þess kost að leysa sín húsnæð-
ismál öðruvísi? Þessi stefna hefur
óneitanlega gengið nærri mörg-
um, þótt skattgreiðendur og
sjóðfélagar hafi létt þeim róður-
inn. Byggingaskyldan varð hér að
nokkurskonar herskyldu sem
gerði til manna miklar kröfur og
undir þeim gátu ekki allir risið.
Skammtímalánin eyðilögðu
marga fjölskylduna í stað þess að
byggja hana upp til framtíðar.
Uppúr 1960 var komið á sér-
stöku kerfi til að byggja yfir
verkafólk og aðra sem höfðu litl-
ar tekjur. Einnig þetta húsnæði
var haft hluti af eignakerfinu, þar
sem íbúðirnar voru seldar íbúun-
um með sérstökum skilyrðum.
Byggingasjóður verkamanna lán-
aði óverðtryggt til lengri tíma en
áður hafði þekkst. Þetta kerfi
hefur þann mikla annmarka, að
þurfa að borga þeim út sem fara,
en lána til allt að ca. 40 ára þeim
sem flytja inn. Því fer stór hluti
byggingarsjóðsins í það að kaupa
menn útúr kerfinu (1983 fóru 95
miljónir kr. til endurkaupa, en 75
miljónir kr. til nýbygginga).
Endursöluféð fara menn svo með
til fasteignasalanna. (Löglegra
eða ólöglegra). Þannig hefur
verkamannabústaðakerfið orðið
mörgum einskonar millistig uppí
braskið og með því tryggt það í
sessi.
Leiguíbúðir hefur ekki mátt
byggja hér nema á vegum
sveitarfélaga en þau hafa ekki
verið látin hagnýta sér þann
möguleika í miklum mæli.
(Reykjavíkurborg á rúmlega 900
leiguíbúðir).
Vitaskuld hefur með þessari
stefnu orðið hér til mikið af góðu
húsnæði, en það er miklu dýrara
en vera þyrfti vegna fyrirkomu-
lagsins, og vegna þess að of marg-
ir hafa hagnast á kerfinu. Margt
ljótt er einnig hægt að nefna, t.d.
voru yfirgefnir hermannabraggar
notaðir sem íverustaður fyrir al-
menning hér á landi um 30 ára
skeið á einhverju ríkasta tímabili
í sögu þjóðarinnar. Á sama tíma
voru nágrannaþjóðir okkar að
jafna sig eftir glæpi styrjaldarinn-
ar og leysa sín húsnæðismál
skipulega og með það fyrir
augum að tryggja fólkinu sama-
stað.
Árið 1978 var sú breyting gerð
á lánakerfinu að húsnæðislán
voru höfð verðtryggð, var þá
kippt að mestu grundvellinum
undan þeim stuðningi sem hús-
eigendur höfðu notið. Sömu
stefnunni er þó að öðru leyti við-
haldið. Eru þrælar húsnæðis-
brasksins nú að kikna undan
greiðslunum. Þrældómurinn hef-
ur aldrei verið sem nú, en brask-
arar og milliliðir halda áfram að
græða. Aðeins aðferðirnar hafa
breyst. Laun hér á landi hafa ver-
ið margskert á undanfömum
árum, eins og menn vita. Víst er
að sá tekjuauki sem margt fólk
hefur talið sig fá í formi óverð-
tryggðra húsnæðislána (auk
skattaafsláttar) hefur átt stærsta
þáttinn í að halda kaupinu niðri.
Menn lögðu meiri áherslu á lánin
en launin og vinnutímann. Þeir
töldu sér trú um að þeir væm að
búa í haginn fyrir framtíðina. En
vom þeir að því í raun og vem?
Eins og áður segir, hefur hús-
næðisstefnan hér á landi aukið
hrikalega á efnahagslegt misrétti,
en áhrif hennar á félagslíf og
raunar öll mannleg samskipti
landsmanna eru ekki minni. Ekk-
ert hefur orðið eins til að stía fólki
sundur og skapa félagslega ein-
angrun. Eða hvert hefur orðið
hlutskipti barna, aldraðra og
sjúkra undir þessari húsnæðis-
stefnu?
Fyrir tveimur árum var stofnað
hér í fyrsta sinn húsnæðissam-
vinnufélag og síðan hefur þeim
fjölgað og hafa þau nú með sér
landssamband. Meginmarkmið
þessara samvinnufélaga er að
breyta húsnæðisstefnunni þann-
ig, að húsnæði verði fyrst og
fremst til að búa í með sem
auðveldustum hætti, þann stutta
tíma sem við erum hér. í stað þess
að vera fyrst og fremst bankainn-
istæða eða viðskiptahlutur. Slík
samvinnufélög eru algeng ann-
arsstaðar og þykja ekki róttæk
lausn, þótt svo virðist vera hér.
Enda em þau það miðað við ríkj-
andi stefnu. Þarna getur fólk
tryggt sér öruggt húsnæði ævi-
langt, án þess að taka lán. Verj-
endur ríkjandi braskstefnu reyna
nú flest sem þeir geta, til að koma
í veg fyrir svo eðlilega lausn í
húsnæðismálum. Samvinnufé-
lögin gætu nefnilega mettað
markaðinn og hvert yrði þá verð-
gildi eignanna? Og á hverju ættu
þá húsabraskararnir og millilið-
irnir að græða?
Húsnæði er lífsnauðsyn á ís-
landi. Án þess getum við ekki
lifað hér. Léttum lífsbaráttuna og
hættum að vera húsnæðisþrælar.
FRÁ LESENDUM
llm taunauppbót og
spamað á Grundartanga
í sambandi við fréttir frá ís-
lenska járnblendifélaginu hf. sem
birst hafa í flestum fjölmiðlum,
þar sem greint er frá sérstakri
greiðslu til starfsmanna, vil ég
taka fram eftirfarandi:
Um nokkurt skeið höfðu farið
fram viðræður á milli viðkomandi
verkalýðsfélaga og fyrirtækisins
ogV.S.Í. um samninga en samn-
ingar voru lausir 1. mars. í þess-
um viðræðum var kröfunni um
grunnkaupshækkun afdráttar-
laust hafnað af hálfu okkar við-
semjenda. Þegar ljóst var að erf-
itt mundi að ná samningum, ef
ekki yrði einhver hreyfing á
grunnkaupi, tilkynnti fulltrúi
fyrirtækisins að hann mundi
leggja til við stjórn þess að hverj-
um og einum starfsmanni yrði
greidd ákveðin upphæð eftir nán-
ari útfærslu sem samkomulag
yrði um. Þessi hugmynd var lögð
fyrir starfsfólk sem taldi sig geta
fallist á aðrar hliðar samningsins
ef af þessari greiðslu yrði. í
trausti þess að þessi hugmynd
næði fram að ganga hjá stjórn í. J.
voru samningar undirritaðir 8.
mars 1985.
Annað atriði í fyrrnefndum
fréttum vil ég aðeins minnast á,
en það er um hinn svonefnda
„Sparibauk". Nú mætti ætla að
launakjör séu svo góð hér á
Grundartanga að hver maður
geti lagt til hliðar svo og svo
mikið af launum sínum umfram
aðra vinnustaði, en því miður er
ekki svo. Ef menn eiga að geta
staðið við skuldbindingar sínar í
þessu vaxta- og lánaokri þurfa
þeir að geta lagt til hliðar eitthvað
af tekjum sínum og skipulagt
fjármál sín. Hefur járblendifélag-
ið raunar árum saman veitt starfs-
mönnum, sem þess hafa óskað,
aðstoð til að ná tökum á fjármál-
um sínum með gerð greiðsluáætl-
ana, sem síðan hafa verið notaðar
í skiptum manna t.d. við lána-
stofnanir.
Á s.l. hausti kom fram sú hug-
mynd hvort ekki væri hægt að
skipuleggja einhvern sparnað hjá
starfsmönnum á Grundartanga
til þess að auðvelda þeim að
standa við skuldbindingar sínar.
Stjórn starfsmannafélagsins gekk
svo í það að hrinda þessu í fram-
kvæmd.
Þetta fer fram með þeim hætti
að launadeild fyrirtækisins held-
ur eftir af tekjum hvers og eins
þeirri upphæð sem hann ákveður
mánaðarlega. Þetta fé er svo lagt
í banka á sameiginlegan reikning
á bestu fáanlegum kjörum en er
þó laust fyrir hvern og einn þegar
hann þarf. Einnig er miðað að
því, að þessi skipan liðki fyrir lán-
um til þeirra sem eru þátttakend-
ur í „Sparibauknum“.
Vel getur verið, að starfsemi
„Sparibauksins" verði til þess, að
einhverjir starfsmenn stofni til
sparnaðar, sem þeir annars hefðu
ekki gert. Slík aukageta af þessari
starfsemi er að sjálfsögðu af hinu
góða.
Af því, sem hér hefur verið
sagt, má vera ljóst, að fyrmefnd
greiðsla kom starfsmönnum á
Grundartanga ekki svo mjög á
óvart (en engu að síður kom hún
sjálfsagt mörgum vel) og einnig
hitt að til „Sparibauksins“ var
stofnað af nauðsyn, en ekki af því
að tekjuafjgangur starfsmanna
væri þeim til vandræða.
Kjartan Guðmundsson,
aðaltrúnaðarmaður,
Grundartanga
Miðvikudagur 1. maf1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13