Þjóðviljinn - 11.09.1985, Blaðsíða 5

Þjóðviljinn - 11.09.1985, Blaðsíða 5
Rætt við Hrafnkel Helgason yfirlækni um björg- unarstarfið á Vífilsstöðum í 75 ár Fyrst var um það spurt hverjir hefðu einkum verið forgöngu- menn hælisbyggingarinnar. - Pað var Guðmundur Björns- son fyrrverandi landlæknir, sem fyrstur vakti máls á nauðsyn þess að byggja berklahæli, og barðist fyrir þeirri hugsjón sinni í ræðu og riti. Og til þess að hrinda mál- inu af stað gekkst hann fyrir myndun svonefnds Heilsuhælis- félags. Það var stofnað í Reykja- vík þann 13. nóv. 1906. í stjórn félagsins völdust engir smákarl- ar. Formaður var Klemens Jóns- son landritari ritari, Björn Jóns- son ritstjóri og gjaldkeri Sighvat- ur Bjarnason bankastjóri. Þegar svo Björn Jónsson varð ráðherra 1909 kom Guðmundur Björns- son inn í stjórnina í hans stað. Félagið hófst þegar handa við undirbúning að byggingu heilsuhælis og réði Rögnvald heitinn Ólafsson sem bygging- armeistara. Hornsteinn að hús- inu var lagður 31. maí 1909 og flutt var inn í það fullgert 5. sept. 1910. Það tók þannig ekki nema rúmt ár að byggja húsið og útbúa að öðru leyti. Væri ánægjulegt ef við ættum nú á dögum slíka áhuga- og framkvæmdamenn sem þessa félaga. Rögnvaldur Ólafsson var ákaf- lega listrænn maður en andaðist mjög fyrir aldur fram. Hann dó hér í þessu húsi, sem hann byggði, 14. febrúar 1917. Þetta hús þótti á sínum tíma mjög mikil og merkileg bygging og var það vissulega. Við hana bundu marg- ir miklar vonir. Sumir sáu þær rætast, aðrir ekki. - Lágu einhverjar sérstakar ástæður til þess að húsinu var val- inn staður einmitt hér? - Ég býst við því, já. Erlendis var svona byggingum gjarnan valinn staður úti í skógi. Hér var ekki um það að ræða og þá var farið út í hraun. Menn óttuðust berklaveikina eðlilega mjög og því voru hælin frekar byggð þar sem þau voru nokkuð afskekkt. Ef til vill hefur það líka einhverju ráðið um staðarvalið að Vífils- staðir voru í eigu Garðakirkju og þurfti því ekki að kaupa landið. Tjaldbúðir í hrauninu - Hvað rúmaði húsið marga sjúklinga? - f upphafi voru rúm fyrir 80 sjúklinga. Mörgum fannst það óþarflega stórt og reksturinn óbærilega kostnaðarsamur. En fyrstu árin bjuggu allir hér í þessu húsi, bæði sjúklingar og starfs- fólk, og húsið reyndist fljótlega of lítið. Troðið var í hver j a smugu og varð að koma fleiri sjúklingum fyrir í hverri stofu en upphaflega var ætlunin. Menn voru svo stór- huga árið 1910 að í þeim stofum, sem ætlaðar voru fyrir einbýli, varð síðar að hýsa þrjá, og enn eru tveir þar sem átti að vera einn. Seinna var svo reist hús fyrir starfsfólkið. Margir gerðu sér ekki fyllilega grein fyrir því hvílíkur ógnvaldur berklaveikin var. Sjúklingafjöld- inn varð brátt slíkur að þótt hver krókur og kimi innan húss væri nýttur til hins ýtrasta og auk þess byggð legudeild hér á lóðinni þá varð að grípa til þess að vista fólk í tjöldum úti í hrauni að sumrinu. Tjaldbúðalífið var auðvitað ákaf- lega eftirsótt og vinsælt, því þar þótti ríkja meira frjálsræði en inni á hælinu. En svo margir dóu yfir sumarið að hægt var að taka tjaldbúana í hús með haustinu. - Hvernig var rekstri hælisins háttað? - Stjórn Heilsuhælisfélagsins rak hælið til 1916 en þá tók ríkið við rekstrinum og hefur séð um hann síðan. Buskapur - Var ekki um langan aldur rekinn búskapur á Vífilsstöðum? - Jú, og ástæðan var sú, að á þessum árum var erfitt um vik að útvega nægjanlega mjólk til hæl- isins. Kúabændur í nágrenni Reykjavíkur seldu sína mjólk í bæinn og hafa sjálfsagt naumast fullnægt þörfinni þar og svo kom til flutningskostnaðurinn. Það varð því úr að hefja búskap hér á staðnum og 1916 var byggt hér fjós og hlaða. Björn Konráðsson frá Y tri-Brekkum í Skagafirði var hér lengst af bústjóri, eða allt frá 1925. En svo kom að því að næg framleiðsla varð bæði á mjólk og öðrum búvörum og þá var bú- skapnum hér hætt. - En svo við víkjum aftur að berklaveikinni, baráttunni við Afmæli Ötulir forgöngumenn Það var því engan veginn út í hött að blaðamaður og ljósmynd- ari Þjóðviljans lögðu leið sína upp í Vífilsstaði til fundar við Hrafnkel Helgason yfirlækni, í því skyni að fræðast af honum um þessa merku björgunarstöð og starfsemina þar fyrr og síðar. Hrafnkell, sem er sonur hins dáða læknis og fyrrum alþingis- manns, Helga Jónassonar á Stór- ólfshvoli, tók okkur ljúfmann- lega og leysti greiðlega úr öllu því _____ _____________________________________________________________________ sem um var spurt - og rúmlega vífilsstaðaspítali. 75 ár eru nú liðin síðan baráttan við berklaveikina hófst í þessu húsi. Á innfelldu myndinni er það- Hrafnkell Helgason, yfirlæknir. Mannskæðasti sjúkdómur, sem herjaði á íslendinga fyrir nokkrum áratugum, var berkla- veikin. Mátti svo heita að hún legði sum heimili algerlega í rúst. Ungt fólk varð einkum fyrir barð- inu á þessum bölvaldi, en annars lagði hann að velli fólk á öllum aldri. Sjúkrahús okkar voru fá og smá og engin leið að veita þeim öllum viðhlítandi umönnun, sem á henni þurftu að halda. Mörgum var auðvitað ljóst að við svo búið mátti ekki standa. Það varð með einhverjum hætti að vígbúast gegn vágestinum. Og fyrsta skrefið á brautinni til við- náms var bygging Vífilsstaðahæl- is, sem nú um þessar mundir er 75 ára. Þegar sigurorð var borið af berklaveikinni Miðvikudagur 11. september 1985 JÓÐVILJINN - SÍÐA 5

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.