Þjóðviljinn - 07.01.1986, Qupperneq 13

Sovéskir hermenn í Kabúl: óvæntar fréttir um áætlun um brottflutning.
Skæruliðar í Afganistan: styrkur þeirra mjög misjafn eftir héruðum.
Afganistan
Hvorugur getur sigrað
Sex ára grimm styrjöld - Orðrómur um möguleika á pólitískri lausn - Torfœr leið og tvísýn
Um áramót, rétt um það bil
sem sex ár voru liðin frá innrás
sovéska hersins í Afganistan, birt-
ist óvænt frétt í bandaríska stór-
blaðinu New York Times. Þar
segir, að stjórnin í Kabúl, skjól-
stæðingur Sovétmanna, hafi
„óopinberlega“ eins og það heitir,
gengið frá áætlun um brottflutn-
ing sovésks herliðs frá landinu á
einu ári. Haft er eftir starfsmanni
í bandaríska utanríkisráðuneyt-
inu að háttsettur fulltrúi SÞ hafi
séð áætlun þessa meðan á viðræð-
um stóð milli fulltrúa stjórnar Af-
ganistans og Pakistans í Genf nú í
desember.
Bandarískar
refsiaðgerðir
úr sögunni
Flestar þær refsiaðgerðir gegn
Sovétríkjunum, sem Carter-
stjórnin byrjaði á eftir innrásina I
Afganistan 1979, hafa nú verið
felldar úr gildi. Reagan forseti,
sem annars hefur farið hinum
verstu orðum um Sovétmenn, af-
nam bann á sölu korns til Sovét-
ríkjanna skömmu eftir að hann
kom til valda. Og nú, eftir að
hann hefur talað við Gorbatsjof í
Genf, er aftur leyft að bandarísk-
ir bankar veiti Sovétmönnum lán
til þessara kornkaupa. Nýlega
fengu Sovétmenn 400 miljóna
dollara lán á hagstæðum kjörum
vegna þessara viðskipta.
Meðal þeirra refsiaðgerða sem
nú eru úr sögunni eru þessar:
Bann við fiskveiðum Sovét-
manna í bandarískri fiskveiðilög-
sögu (en kvótinn er sönnu minni
en áður), bann við að sovéska
flugfélagið Aeroflot lendi í
Bandaríkjunum, takmarkanir á
samskiptum Bandaríkjamanna
við sovéska aðila og stöðvun
samnings um menningarsam-
starf. En sem fyrr er í gildi bann
við útflutningi á hátæknivörum til
Sovétríkjanna - sem mun
reyndar eldra en innrásin í Af-
ganistan.
Raunar hafa fleiri fregnir bor-
ist að undanförnu um að stjórn
Karmals og sovéskir ráðamenn
hafi meira hugann við það en
áður, að finna pólitíska lausn
mála í Afganistan. Seint í des-
ember birtist athyglisverð grein í
Moskvublaðinu Prövdu þar sem
það var viðurkennt (sem ekki
hefur áður gerst) að „langt frá
allir Afganir" styddu byltingu í
landinu. Það var líka talað um
margháttuð „mistök" við fram-
kvæmd þessarar byltingar og
nauðsyn þess að skapa „and-
rúmsloft jákvæðrar viðræðu milli
þjóðfélagsafla og þá einnig við þá
sem enn eru fjandsamlegir bylt-
ingunni". Karmal, forsetinn sem
sovéski herinn kom til valda, hef-
ur líka talað um nauðsyn „þjóð-
arsáttar“.
En nú ber mönnum ekki saman
um hvað þetta þýðir.
Mat þeirra erlendu frétta-
manna sem hafa komið til Afgan-
istan undanfarna mánuði er ein-
att mjög misvísandi líka. Flestum
ber saman um að andspyrnan
gegn Kabúlstjórninni og sovéska
hernum sé öflug, að vald stjórn-
arinnar nái ekki nema til helstu
borga og umhverfis þeirra. En
síðan er það á ýmsa lund hvernig
menn túlka atburði þá sem hafa
verið að gerast og spá í framtíð-
ina.
Ný Mongólía?
Talsmenn stjórnar Babraks
Karmal segja sem fyrr, að and-
spyrnumenn séu „bandíttar",
sem væru fyrir löngu úr sögunni
ef Kínverjar, Pakistanar og
Ameríkanar veittu þeim ekki
mikinn stuðning. Peir bera á borð
staðhæfingar um að margir
„stigamenn" hafi snúið frá villu
síns vegar og skilið það jákvæða
sem byltingin hefur upp á að
bjóða í menntun og tæknifram-
förum og fleiru.
Þessu taka fréttamenn vitan-
lega með fyrirvara. En þá greinir
svo á um, hver framvindan verð-
ur í raun. Sumir segja, að Sovét-
menn hafi þegar lagt út í það mik-
inn kostnað og mannfall, að þeir
muni - hvað sem hagsmunum
þeirra annarsstaðar í heiminum
líður - halda áfram hernaðinum
og ekki hætta fyrr en þeir hafa
útrýmt allri mótspyrnu og gert
Afganistan að hjálendu sem
hefði svipaða stöðu í heiminum
og Mongólía. Vísað er til þess að
þeir hafi nú þegar mannað
stjórnkerfið sínum mönnum að
verulegu leyti og að mikill fjöldi
barna og unglinga sé sendur til
Sovétríkjanna til náms og eigi
þessi æska að verða kjarninn í
stjórnkerfinu þegar fram líða
stundir. Hér bæta sumir því við,
að þegar allt kemur til alls, hafi
hin sovéska þjóðfélagsgerð upp á
fleira að bjóða til framfara í van-
þróuðu ríki eins og Afganistan en
t.d. í löndum Austur-Evrópu -
það ættu því að vera auðveldara
að fá Afgani til að sætta sig við
það kerfi en t.a.m. Pólverja eða
Tékka.
Þá er þess og getið að Karmal
hafi orðið nokkuð ágengt í því að
„kaupa“ til stuðnings við sig ætt-
arhöfðingja ýmsa, sem fái í bili að
stjórna sínu fólki eins og þeim
sýnist sjálfum - gegn því að þeir
veiti ekki skæruliðum andspyrn-
unnar lið. Þegar svo við bætist,
pólitískt sé andspyrnuhreyfingin
sundruð, og sú aðstoð sem
Bandaríkin og ýmis íslömsk ríki
veita skæruliðum komi seint og
illa fram í gegnum Pakistan - þá
geti andspyrnan ekki haldið út til
lengdar andspænis sovésku ofur-
efli í vígbúnaði.
Hernaðarstaðan
Aðrir leggja áherslu á að So-
vétmenn og Karmalstjórnin glími
við óvinnandi verk. Þessum aðil-
um hafi mistekist að vekja upp
fjöldahreyfingu með þeim pólit-
ísku markmiðum sem sett eru á
oddinn í Kabúl. Stjórnarherinn
sé liðfár og enn sem fyrr mikið
um að herkvaddir menn gerist
liðhlaupar og efli skæruherina.
Baráttuþrek sovéskra hermanna
sé lélegt og þótt sovéskar úrvals-
sveitir, sem með þyrlum fara, geti
gert áhrifaríkar árásir á bæki-
stöðvar skæruliða, þá geti þær
ekki haldið svæðum langt frá
helstu borgum stundinni lengur.
Undir slíka túlkun tekur m.a.
Olivier Roy, franskur félagsfræð-
ingur sem hefur verið með skær-
uliðum í bardögum um Panshir-
dal, en þar urðu á liðnu ári ein-
hverjir mestu bardagar stríðsins.
Roy lýsir hernaðarstöðunni á
þann veg, að nú sé ekki lengur
háð stríð milli lítilla og illa búinna
skæruliðasveita og þungvopn-
aðra brynvagnasveita. Nú komi
það oftar fyrir að vel þjálfaðar
sveitir skæruhermanna eigi í
reglulegum bardögum við sov-
éskar úrvalssveitir sem fara um í
þyrlum - einatt án stuðnings
þeirra skriðdreka sem illa nýtast í
hernaði af þessu tagi. Afgönsku
sveitirnar, segir hann eru orðnar
„þyngri“ en hinar sovésku „létt-
ari“.
Roy segir að í bardögum um
Panshir-dal hafi það nýtt gerst,
að skæruliðar af ýmsum þjóðum
sem Afganistan byggja hafi barist
saman til að stöðva sókn sovéska
hersins. Pashtumenn fengu liðs-
auka frá Tadsjíkum og Túrkmen-
um, sem þeir áður ekki vildu
hleypa inn á „sín“ svæði.
Reyndar er það svo, segir þessi
sjónarvottur, að misjöfn þróun á
sér stað í einstökum héruðum
landsins. Þar sem andspyrnu-
hreyfingin var sterk og þar sem
greiðastur er aðgangur að er-
lendum vopnum, þar hefur hún
eflst. En á öðrum „mjúkum"
svæðum, þar hefur andspyrnu-
hreyfingin átt í vaxandi erfið-
leikum og samstarfstilboð stjórn-
arinnar í Kabúl til íbúanna borið
nokkurn árangur.
Tvenns konar
þrýstingur
Gefum að lokum orðið einum
af talsmönnum afganskra útlaga,
Sayd Majhrooh, sem stjórnar
upplýsingamiðstöð í Peshawar í
Pakistan - en í Pakistan eru
a.nt.k. þrjár miljónir flótta-
manna frá Afganistan (í íran
mun um hálf önnur miljón og
hundruð þúsunda í öðrum íslöm-
skum ríkjum).
Hann segir að Sovétmenn telji
sem fyrr mögulegt að vinna hern-
aðarsigur. Það er, segir hann í
viðtali í Kaupmannahöfn nýlega,
ekki hægt. Stórveldið getur ekki
unnið sigur nema að útrýma
þjóðinni. Og það er okkar verk-
efni, að vinna að því að andspyrn-
an sé svo sterk, að Rússar neyðist
til að fara að hugsa málin póli-
tískt.
Majhrooh bætir því við, að
þetta sé aðeins önnur hlið máls-
ins. Hin hliðin sé alþjóðlegur
þrýstingur á Sovétmenn, sem séu
kannski móttækilegri en stundum
áður fyrir slíkum þrýstingi - eink-
um eftir að þeir Reagan og Gor-
batsjof hittust í Genf. En þá
þurfa líka lönd utan hernaðar-
bandalaga, hinn íslamski heimur
og Vesturveldin, að auka á þrýst-
ing sinn.
En þá er kontið að því, sem er
upphaf þessa máls: hve raunhæft
er að tala um pólitíska lausn?
Majhrooh bendir á að enn sem
fyrr sé andspyrnuhreyfingin varla
kölluð annað en bandíttar í
Moskvu og Kabúl. Það verði að
viðurkenna hana sem pólitískt
afl. Og svo megi Sovétmenn vita,
að Afganir hafi engan hug að
fjandskapast við þá sem nág-
ranna í framtíðinni.
En Mahjhrooh bætir því við,
að það verði erfitt að komast hjá
uppgjöri við þá Afgani sem hafa
unnið með Rússum og hafi
fjöldaaftökur og annað á sam-
viskunni. Og óttinn við slíkt upp-
gjör er náttúrlega ekki beinlínis
til þess fallinn að gera menn Kar-
mals, sem sjálfir munu margir
hverjir eiga um sárt að binda eftir
ófrið sem hafinn var áður en sov-
éski herinn kom til skjalanna,
auðdregna til samningaborðs.
Það er einskonar pattstaða í
hinu grímma stríði í Afganistan -
eins og var reyndar fyrir ári síðan.
En kannski má Jíta þá þreifara
sem Kabúlstjórnin og Sovétmenn
hafa út sent um möguleika á pól-
itískri lausn sem vitnisburð um,
að í Moskvu viðurkenni menn, að
í rauninni sé ekki hægt að vinna
hernaðarsigur á andspyrnuhreyf-
ingunni afgönsku. Eða þá að slík-
ur sigur verði alltof dýrkeyptur.
ÁB.
Þriðjudagur 7. janúar 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17