Þjóðviljinn - 26.01.1986, Síða 16

í
DAGSBRÚN 80 ÁRA
ís af Tjörninni mulinn í ísbirninum.
rödd verkamanns þá er Dagsbrún
háði eldraun sína um vinnutím-
ann, samningsréttinn og fimm-
aurinn á vormánuðum ársins
1913:
„Þjóðfélagið greinist í flokka
og stéttir. Þeir menn, sem hafa
sameiginlegra hagsmuna að gæta
eða búa undir sömu lífskjörum
skipa flokk eða stétt saman.
Þessi flokkaskipting hefir átt
sér stað frá fyrstu tímum menn-
ingarinnar hjá öllum þjóðum,
eins og hjá okkar þjóð frá upp-
hafi hennar. Fyr á öldum vóru
þær stéttir fáar, sem báru veru-
lega glögg sérkenni. Hjá öðrum
var flokksmeðvitundin dauf og
þær báru að ytra áliti lítinn lit
hver af annari. Á síðustu tímum
breytast lífernishættir manna óð-
fluga og hníga æ meir í samvinnu-
áttina, einkum samvinnu innan
stéttanna. Hver stétt vinnur sam-
an að sameiginlegum hagsmun-
um. Hver stétt skarar eld að sinni
köku og dregur eftir megni hlut
úr hendi annara stétta. Þetta er
kallað stéttabarátta. Hún eykst
og harðnar ár frá ári, eftir því sem
samvinnan innan stéttanna eykst
og stéttarmeðvitundin þróast.
Þær stéttir sem mesta stéttarmeð-
vitund hafa og vinna kappsam-
legast að sameiginlegum hags-
munum, vinna sigur í baráttunni,
eða ná að minsta kosti betri að-
stöðu, ná í skæðustu vopnin og
öruggustu vígin. Þær stéttir sem
sinnulausar eru um hag sinn og
hlutverk fara halloka og verða að
sæta hörðum friðarkostum af
hendi sigurvegaranna.
Við verkamenn skipum sér-
staka stétt í þjóðfélaginu. Við
lifum við önnur lífskjör, en aðrar
stéttir. Við erum allir snauðir,
eigum ekki fé, ekki lönd, ekki
framleiðslu eða fjárafla og engin
réttindi sem látin verða í askana.
Það er aðrar stéttir, sem þessi
gæði eiga. Við verðum að lifa á
launum, sem við fáum fyrir það
að vinna fyrir aðra - vera fjárafla-
verkfæri í hendi atvinnurekenda.
Okkur vantar skilyrði til þess að
framleiða sjálfir Iífsnauðsynjar
okkar. Við verðum að kaupa þær
af öðrum stéttum. Og við höfum
ekkert gjald til að greiða með
kaupverðið annað en vinnuþrek
eigin líkama. Það eitt getum við
selt eða látið í skiftum fyrir
lífsnauðsynjar okkar. Því er líf
okkar og velferð undir því kom-
in, hvort við fáum kaupanda að
vinnunni eða ekki og hvað hún er
í háu verði á markaðinum. Nú er
svo komið, að við eigum líf okkar
og velferð undir öðrum, þörfum
þeirra, ástæðum þeirra, vilja
þeirra og jafnvel dutlungum.
Borgaralegar skyldur hvíla á
okkur, engu síður en öðrum stétt-
um. Við berum sjálfir ábyrgð á
því, að rækja þær skyldur og
fullnægja þeim. En enginn ber
ábyrgð á því, að við höfum
jafnrétti við aðrar stéttir. Þegar
okkur þrýtur krafta til að vinna,
þá fáum við ekki „lausn í náð”
með eftirlaunum, né fáum lífeyri
frá verðbréfum eða sparisjóðs-
bókum. En við fáum annað. Við
fáum þunga refsingu fyrir það, að
verða sjúkir eða uppgefnir fyrir
sakir elii og lúa. Við erum sviptir
þeim fáu mannréttindum, sem
við áttum áður að nafninu til.
Erum settir niður í almenningsá-
litinu á bekk með sakamönnum.
Og fyrir þennan réttindamissi og
fyrir lítilsvirðinguna fáum við
náðarbrauð fátækrasjóðsins, oft
þurt og brent og altaf margeftir-
talið.
En það þarf ekki elli og van-
heilsu eina til.
Ef einhver þeirra, sem fjár-
ráðin hafa, hættir að kaupa vöru
okkar, vinnuna, af því að hann
heldur að einhver banki muni
svara x/2% hærri vöxtum en at-
vinnureksturinn, eða honum
þykir öruggara að láta fé sitt
liggja í banka, en atvinnurekstri,
þá er honum engin sök gefin á
því. En við eigum á hættu að fá
sömu refsingu fyrir það sem lögð
er við vanheilsu og elli.
Slíkum búsifjum eiga verka-
menn, daglaunamenn einir að
sæta.
Þetta og fleira í lífskjörum
þeirra og aðstöðu í þjóðfélaginu
gfeinir þá glögt frá öðrum
mönnum, sem sérstaka stétt.
En hvað gerum við svo fyrir
sameiginlega hagsmuni þessarar
stéttar?
Við höfum kosningarétt, sam-
kvæmt stjórnarskránni, og mest
atkvæðamagn allra stétta.
Við kjósum menn af öðrum
stéttum til þess að fara með lög-
gjafarvaldið, stýra málefnum
sveitarfélaga, bæjarfélaga og
þjóðarinnar allrar.
Er það leiðin til þess, að hlynna
að hagsmunum verkamanna-
stéttarinnar?
Við styðjum í orði og verki
frjálsa samkepni í atvinnuvegum,
verzlun og framleiðslu.
Erum við þar að tryggja
hagsmuni okkar, sem stöndum
vopnlausir í samkeppnisbardag-
anum?
Við höldum uppi blöðum og
ritum annara stétta, kaupum þau
og lesum og ritum í þau með
köflum. En eigum ekkert blað
sjálfir.
Er þetta ráðið til að halda velli í
stéttabaráttunni, sem aðrar stétt-
ir hafa hafið og dregið okkur inn
í?
Við skipumst í félög með öðr-
um stéttum og flokkum, vinnum
með þeim og fyrir þá, svo þeir
geti magnast að vexti og völdum.
Er það sigursæl bardagaaðferð
að tvístra liðinu forystulaust
innanum óvinaherinn?
Nei, - þetta verður að breytast.
Við verðum að fara að rumska og
komast til meðvitundar um sjálfa
okkur áður en það er um seinan.
Við megum ekki bíða eftir því að
verða bókstaflega þrælar og verk-
færi annara stétta. Við verðum að
fara að hugsa og ta.^ hver við
annan í ræðu og riti, um ráð til
þess að varðveita stétt okkar frá
niðurlægingu og eymd. Við erum
þegar fallnir nógu djúpt. Við
verðum að sækja okkur á og
komast upp í jafnhæð við aðrar
stéttir.
Þetta verðum við að gera fyrir
sjálfa okkur sem nú erum á lífi, til
þess að forða okkur frá líkam-
legum og andlegum hungur-
dauða.
Við verðum að gera það fyrir
eftirkomendur okkar svo þeim
vegni vel, svo þeir viti og finni að
þeir eru frjálsra manna synir og
dætur, en ekki þræla, svo þeir
neyðist ekki til að bölva okkur
dauðum.
Við verðum að gera það fyrir
þjóðfélagið, virðingu þess og
vellíðan í nútíð og framtíð. Því
þjóðin er dauðadæmd, ef vinnu-
lýðurinn úrkynjast, ef andlegur
og líkamlegur kyrkingur nær að
gagntaka fjölmennustu stéttina.”
Roðar enn
af nýjum degi?
Þessi orð eru enn í fullu gildi,
þrátt fyrir að 73 ár séu liðin frá því
þau voru fest á þrykk. í dag
stendur alþýða landsins tvístruð.
Undirstöðuatvinnuvegirnir
drabbast niður en fjármagns-
braskarar sleikja hunang af
þvörum. Stéttafélög bítast inn-
byrðis og pólitísk samstaða er
engin. Launafólk er ofurselt
hleypidómum, tortryggni og síð-
ast en ekki síst vanmætti. Á með-
an hlakka andstæðingarnir yfir
ástandinu og sjá alræði sínu borg-
ið um langa framtíð.
Dagsbrún hlaut sína eldskírn í
baráttunni um fimmaurinn á vor-
mánuðum 1913. Síðan þá hefur
vart liðið sá dagur að hún hafi
getað unnt sér hvíldar, enda á
hún ekki að unna sér hvfldar og
alls ekki svefns. Tímarnir
breytast og gengið sígur. Sá tími
er liðinn að Dagsbrún berjist um
aura. En ennþá er félagið vöku-
maður íslenskrar alþýðu. í
þjóðfélagi hins frjálsa framtaks,
þar sem stormsveitir frjálshyggj-
unnar æða fram tíðkast það að
fyrir hverja krónu sem stritandi
alþýða vinnur sér inn, taka þeir
sem njóta hins óhefta frelsis tvær
í staðinn. Á meðan þannig er á-
statt verður Dagsbrún að vaka og
berjast.
Þorleifur Friðriksson,
sagnfræðingur
„Vjer, sem ritum nöfn vor hjer undir, ákveð-
um hjer með að stofna fjelag með oss, er vjer
nefnum „Verkamannafjelagið Dagsbrún“.
Mark og mið þessa fjelags vors á að vera:
1. Að styrkja og efla hag og atvinnu fjelags-
manna.
2. Að koma á betra skipulagi, að því er alla
daglaunavinnu snertir.
3. Að takmarka vinnu á öllum sunnu- og
helgidögum.
4. Að auka menningu og bróðurlegan
samhug innan fjelagsins.
5. Að styrkja þá fjelagsmenn eftir megni, sem
verða fyrir slysum eða öðrum óhöppum“.