Þjóðviljinn - 07.06.1986, Side 8

MENNING
Karl Kvaran.
Langþráð yfirlitssýning
Karl Kvaran í Listasafni Islands
FEGRUNARVIKA
I REYKJAVÍK 7.-15. JÓYÍ
'i*p!grunarnefnd Reykjavíkur
Loksins er komin sýning sem
listunnendur hér á landi hafa
beðiö eftir í mörg ár, en það er
yfirlitssýning Listasafns Jslands á
verkum Karls Kvaran. Á sýning-
unni eru 96 myndir; sú fyrsta frá
árinu 1941, en sú síðasta frá
þessu ári. Hér er því rakinn 45
ára ferill í myndum, ferill sem
stendur enn í fullum blóma því
Karl er sífellt að bæta við ævi-
starfi sitt nýrri og hnitmiðaöri mál-
verkum.
Með nokkrum sanni má deila
ferli Karls í tvennt. Annars vegar
eru mótunarárin sem standa fram
til miðs 6. áratugarins og málar-
inn notaði til að ferðast um þær
liststefnur sem þá voru efstar á
baugi. Hins vegar eru svo síð-
astliðnir þrír áratugir, en upp úr
miðjum 6. áratugnum virðist
Karl hafa fundið sinn farveg og
upp frá því er listsköpun hans
orðin mjög persónuleg. I*ó ber að
geta þess að tvær gvassmyndir frá
því um 1960, „Verur í landslagi"
og „Grímsstaðaholt“, benda til
einhvers endurmats, einmitt á
þeim tímamótum þegar geometr-
ía áratugarins á undan er að fjara
út og ljóðrænni tjáning er að ná
yfirhöndinni.
Það er merkilegt að sjá hve lítið
æskuverk Karls eiga sameiginlegt
með seinni tíma verkum hans.
Þau virðast ekki bera einkenni
þess mynsturs sem setja svip sinn
á það sem hann skapar eftir 1960.
Þó er tvennt sem virðist hafa fylgt
listamanninum frá upphafi, en
það er það sem kalla má „einn
litur, eitt form“ og hitt sem er öllu
merkilegra og krefst nánari at-
hugunar: áherslan á jafngildingu
þeirra lita sem hann leggur á
flötinn.
Þessi atriði eru tengd, en við
skulum víkja ögn að því fyrra.
Einn litur, eitt form þýðir ein-
faldlega að litir og form haldast
að jafnaði í hendur. Það er lítið
um blæbrigði í myndum Karls
utan kerfisbundinnar hömrunar
ólíkra lita í húsamyndum hans og
„Konu við strönd“, þar sem
flötum pensli er beitt til að skapa
reglubundið mynstur eins litar
yfir annan. Þessi æskuverk eru
undantekningar því skömmu síð-
ar er öll slík samsoðning tveggja
eða fleiri lita innan eins og sama
forms horfin og sést ekki meir í
verkum Karls.
Síðara atriðið og það mikilvæg-
ara felst í því að Karl notar hvergi
liti til að tjá mismunandi ljós-
magn, ellegar birtubrigði. Fyrir
vikið eru myndir hans ekki
stemmningarkenndar (atmosfer-
ískar) eins og flestar áþekkar
myndir þeirra sem seinna urðu
samferðamenn hans í listinni.
Litir eru einungis litir settir fram
til að skapa andstæður og ýta
undir styrk formanna. Þannig
túlka þeir víddir og ákvarða rými,
en bera engin bein boð upplifun-
ar frammi fyrir umhverfinu.
Jafnvel er það svo að f þeim
myndum sem næst komast því að
teljast til beinna náttúrustemmn-
inga, s.s. „Konu við strönd“ frá
1950 og sama mótífi frá sama ári
undir heitinu „Komposition", er
litameðferð þess eðlis að strönd,
haf og himinn skila engu öðru en
mismunandi litflötum. Blæbrigði
þau sem fram koma í höggmynd-
rænni konuímyndinni sem situr
við ströndina, eru blæbrigði til
þess gerð að draga fram áþreifan-
leik massans en ekki birtunnar
sem á hann fellur.
Þessi einkenni halda sér gegn-
um hið stutta en athyglisverða
skeið geometrískra mynda og
halda áfram að segja til sín á 7. og
8. og 9. áratugnum. Það að verk
Karl skuli ekki túlka nein bein
skynræn áhrif umhverfisins, gera
þau að algjörri andstæðu verka
Þorvaldar Skúlasonar. Þorvaldur
var að vísu nær tuttugu árum eldri
en Karl og hafði sterk áhrif á
hann, sem og aðra sem þjöppuðu
sér saman um hið formalíska ab-
straktmálverk upp úr miðri öld-
inni. Eigi að síður stóð Þorvaldur
ætíð á þeim grunni sem þeir Ás-
grímur og Jón Stefánsson höfðu
lagt með beinni túlkun á áhrifum
náttúru og umhverfis.
Þótt náttúran sé órafjarri í
formbyggingu Þorvaldar á geo-
metríska tímabilinu 1952-60, er
hún ávallt nálæg í litameðferð
hans. Tilhneiging hans til að
leggja skylda liti hlið við hlið
dregur fram mismunandi birtu-
skil í flataskiptingunni og túlkar
þ.a.l. Ijósbrigði, eitt höfuðein-
kenni beinna náttúruáhrifa.
Þessa gætir enn meir í ljóðrænum
abstraktverkum Þorvaldar frá 7.
áratugnum. Þar spilar hann
beinlínis meðvitað á þessa róm-
antísku og impressionísku
strengi.
Karl Kvaran verður e.t.v. ekki
síður fyrir áhrifum af umhverfi og
náttúru, enda er mér til efs að
nokkur maður komist hjá slíkum
áhrifum öðruvísi en að byrgja sig
inni í ljóslausu herbergi. En mun-
urinn er sá að Karl túlkar þessi
áhrif ekki beint, heldur umorðar
hann þau á algjörlega sértæku
táknmáli iitar, línu og forms.
Tjáning Karls er því fullkomlega
huglæg og þess vegna hef ég svo
oft líkt henni við tónræna tján-
ingu, svipaða þeirri sem finna má
í kammermúsík.
M.ö.o. þá má leiða að því líkur
að ef þeir Þorvaldur og Karl
hefðu verið tónskáld, væri Þor-
valdur prógrammatískur í anda
hermitónlistar Berlioz, en Karl
absolut í anda sjálfgildrar tónlist-
ar Bartóks. Eða; Þorvaldur
gengur út frá rómantískum list-
greinum og aðferðum sem á-
kvarðast eftir á (a posteriori),
meðan Karl gengur út frá þeim
sem eru ákvörðuð fyrirfram (a
priori) og teljast því til klassískra
hátta.
Þannig þróast verk Karls eftir
innhverfum leiðum í átt til min-
imalisma eða naumhyggju á síð-
astliðnum þremur áratugum. Það
sem skilur á milli verka hans og
þeirra Bandaríkjamanna sem
naumhyggjan er kennd við, er
ljóðræn formgerð Karls, en hún
tekur ávallt mið af því sem vex,
breytist og dafnar; er m.ö.o. díal-
ektísk í eðli sínu. Amerísk
naumhyggja er hins vegar ávallt
kyrrstæð og óumbreytanleg eins
og rökræn fullyrðing.
Myndir Karls taka því stökk-
breytingum innan þess þrönga
stakks sem hann sníður þeim,
ýmist frá opnum, ryþmískum
formum og þöndum litum, til lok-
aðra, hæglátra flata og einfaldra
tóna. En þessar stökkbreytingar
gerast ekki fyrr en Karl hefur
kannað þá þróunarmöguleika
sem fólgnir eru í ákveðinni form-
gerð og litavali. Ferli sköpunar
hans er spíralkennt eins og oft vill
verða um díalektíska framvindu
Komposition (Kona við strönd), 1950.
og þess vegna kemur listamaður-
inn aftur og aftur að skyldum
vandamálum sem þó eru aldrei
nákvæmlega eins.
Ég hef einungis tæpt á broti af
því sem yfirlitssýningin á verkum
Karls Kvaran leiðir í ljós, enda
verður list hans seint brotin til
mergjar. Því þó það hljómi þver-
sagnarkennt þá opnar Karl sífellt
fleiri dyr eftir því sem hann
þrengir meir að kjarna listar sinn-
ar. Þetta er eftirminnanleg sýning
og ansi haganlega hengd þótt
húsakynni séu þröng fýrir svo
margar stórar myndir. Sýningar-
skrá er góð og ritgerð Beru Nor-
dal sömuleiðis, svo óhætt er að
óska listamanninum og aðstand-
endum safnsins til hamingju með
árangurinn.

Lada Samara er meðalstór,
3ja dyra rúmgóður og bjartur
bíll. Hann er framdrifinn,
með tannstangarstýri,
mjúkri og langri fjöðrun og
það er sérstaklega hátt undir
hann. Sem sagt sniðinn fyrir
íslenskar aðstæður.
Lada Samara hefur 1300 cm3,
4ra strokka, spræka og spar-
neytna vél, sem hönnuð er
af einum virtasta bílafram-
leiðanda Evrópu. Bensín-
eyðsla er innan við 61 á hundr-
aðið I langkeyrslu, en við-
bragðstími frá 0-100 km hraða
er þó aðeins 14,5 sek.
Lada Samara er 5 manna og
mjög rúmgóður miðað við
heildarstærð. Aftursætið má
leggja fram og mynda þannig
gott flutningsrými. Hurðirnar
eru vel stórar svo allur um-
gangur er mjög þægilegur.
Það er leitun að sterkbyggð-
ari bíl. Sérstök burðargrind er
í öllu farþegarýminu, sílsar eru
sérstyrktir og sama er að segja
um aðra burðarhluti. Lada
Samara hentar jafn vel á mal-
bikuðum brautum Vestur Evrópu,
sem á hjara norðurslóða.
Og þá er komið að því sem
kemur mest á óvart. Fyrir
Lada Samara þarftu aðeins
að borga frá 239 þúsund
krónum, því hann er á sér-
stöku kynningarverði.
Komdu á bílasýninguna um
helgina og fáðu að reynslu-
aka honum.
Opið frá kl. 10-17.
Bifreiðar og Landbúnaðarvélar I
Suðurlandsbraut 14 Slmi 38600 - 31236