Þjóðviljinn - 12.08.1986, Síða 9

Amnesty
International
Á degi hverjum heyrum við
eða lesum um fólk sem vegna
skoðana sinna eða uppruna er
beitt kúgun og jafnvel hrotta-
legu ofbeldi. Fregnir af
mannréttindabrotum eru okk-
ur hversdagsiegur viðburður.
Fólk er handtekið, pyntað og
líflátið. Aldrei hefur hug-
kvæmni böðlanna verið meiri
en nú.
Ríki fasismans og kommún-
ismans slátra miljónum og aftur
miljónum. Á síðustu áratugum
hafa slíkar hugmyndastefnur alið
upp heilar kynslóðir pyntinga-
meistara sem hafa af því fullan
starfa að kvelja fólk og eyðileggja
samkvæmt vísindalegri forskrift.
Gegn þessu skelfilega ástandi
voru mannréttindasamtökin
Amnesty International stofnuð
fyrir nákvæmlega 25 árum. Starf
samtakanna var smátt í sniðum
fyrst um sinn. Nú hafa samtökin
hins vegar náð þeim árangri að
sumum grimmustu harðstjórum
samtímans er ekki rótt þegar þau
beina kastljósi sínu að myrícra-
verkum þeirra. Amnesty hefur
tekist að fá fjöldan allan af föng-
um leystan úr dýflisum og ástæða
er til að ætla að starfsemi samtak-
anna hafi komið í veg fyrir að enn
harðar væri gengið fram gegn
saklausu fólki.
Amnesty
Hvað er Amnesty?
AMNESTYINTERNATIONAL
eru alþjóðleg samtök, óháð
öllum ríkisstjórnum, stjórn-
málasamtökum, hugmyndaf-
ræðilegum kerfum, viðskipta-
hagsmunum og trúar-
brögðum. Þau gegna afmörku-
ðu hlutverki í baráttu fyrir
mannréttindum. Starfsemi
samtakanna beinist eingöngu
að málefnum fanga. Megin-
atriði stefnuskrár samtakanna
eru eftirgreind:
Samtökin vinna að því, að látn-
ir verði lausir allir þeir, sem fang-
elsaðir hafa verið vegna skoðana
sinna, litarháttar, kynferðis,
þjóðernis, tungu eða trúar-
bragða, að þvf tilskildu, að þeir
hafi hvorki sjálfir beitt ofbeldi né
hvatt aðra til þess. Þetta fólk
nefnir Amnesty International
„Prisoners of Conscience", þ.e.
samviskufanga í íslenskri þýð-
ingu.
Samtökin vinna að því, að all-
ir, sem fangelsaðir hafa verið eða
hafðir í haldi vegna stjórnmála-
skoðana sinna, njóti réttlátrar
meðferðar fyrir dómstólum
innan hóflegs tíma frá handtöku.
Samtökin vinna ófrávíkjanlega
og með öllum þeim ráðum, sem
við hæfi teljast, gegn dauðarefs-
ingu og gegn pyntingum og hvers-
konar ómannúðlegri og
auðmýkjandi meðferð eða refs-
ingu, sem fangar eru beittir.
Samtökin Amnesty Internat-
ional starfa á grundvelli
Mannréttindayfirlýsingar Sam-
einuðu Þjóðanna og taka, innan
vébanda starfsemi sinnar vegna
fanga, þátt í almennri baráttu
fyrir eflingu mannréttinda á ýms-
um sviðum mannlegra sam-
skipta.
Til þess að samtökin yrðu óháð
öllum valdhöfum varð að tryggja
þeim fjárhagslegt sjálfstæði. Það
var gert með því að ákveða að
einungis árstillög félagsmanna og
frjáls framlög stofnana, fyrir-
tækja og einstaklinga skyldu
verða fjárhagsgrundvöllur sam-
takanna og að reikningar þeirra
skyldu birtir opinberlega.
Alls eru félagar í alþjóðasam-
tökunum Amnesty International
nú um 500 þúsund talsins. Þeir
eru búsettir í 161 þjóðlandi. Sér-
stakar landsdeildir eru í 40
löndum. Aðalstöðvar samtak-
anna eru í Lundúnum og þar
starfa nú um 200 manns.
Amnesty
I H I OHSI U\I n ;?'£■ w I I kim) ni vii w
Upphaf
samtakanna
Mannréttindasamtökin
Amnesty International rekja
upphaf sitt tii blaðagreinar
sem birtist í „The Observer"
þann 28. maí 1961. Greinin var
rituð af breska lögfræðingnum
Peter Benenson og bar yfir-
skriftina „Gleymdi fanginn“.
í þessari grein sagði Benenson
meðal annars: „Á hverjum degi,
alla daga vikunnar, má lesa í dag-
blöðunum um einhvern sem hef-
ur verið fangelsaður, pyntaður
eða líflátinn einhvers staðar í
heiminum vegna þess að ríkis-
stjórn hans hefur verið andvíg
boðun skoðana hans eða trúar-
bragða". Benenson skoraði á alla
góðviljaða menn að þvo þennan
smánarblett af ásjónu siðmenn-
ingarinnar.
Efnislega sagði Peter Benen-
son ekkert annað en það sem fjöl-
mörgum var kunnugt áður. En
hann tjáði það listilega af hrærðu
hjarta, vakti svo eftirminnilega
athygli á píslarvætti þeirra sem
fangelsaðir eru, pyntaðir eða líf-
látnir fyrir það eitt að rísa gegn
skoðunum valdhafanna, að ákalli
hans um hjálp var svarað tveimur
mánuðum síðar af nokkrum hópi
manna frá fimm löndum. Þessi
^3 á $
Sunnudaginn 28. maí 1961 birtist í The Observer hin áhrifamikla blaðagrein
Peters Benenson um gleymda fangann.
hópur ákvað að stofna alþjóða- mannréttindum. Þau hlutu heitið
samtök til verndar Amnesty International.
Amnesty
Suöur-Afríku
herferðin
Þessi Ijósmynd segir meira en mörg orð um þá niðurlægingu sem íbúar
Suður-Afríku sæta af hálfu hvíta minnihlutans þar í landi.
Sú herferð Amnesty Intern-
ational sem hæst ber í ár er
atlaga gegn fangelsunum
vegna kynþáttar og
stjórnmálaskoðana, gegn
pyntingum og öðrum
mannréttindabrotum í Suður-
Afríku. Þessi herferð hófst 5.
mars með því að P.W. Botha
forsætisráðherra var sent opið
bréf þar sem talin voru upp 10
atriði sem nauðsynleg eru til
verndunar mannréttindum.
Meðal þeirra atriða sem
áhersla var lögð á voru: Frelsun
allra þeirra sem í haldi eru vegna
trúarskoðana eða uppruna.
Að lagt verði kapp á að stöðva
geðþóttavarðhald.
Að afnema beri friðhelgi sem
lögreglumenn njóta, einnig þeir
sem sakaðir eru um að hafa beitt
pyntingum.
Að komið verði á fót óháðri
lögmannarannsókn vegna fregna
um að erindrekar stjórnarinnar
hafi numið á brott og ráðist á fólk
sem gagnrýndi stjórnina.
Að komið verði á fót óháðri
rannsókn vegna þess að lögreglan
hafi vegið fólk í mótmælaaðgerð-
um gegn aðskilnaðarstefnunni.
í þessari herferð hafa bréf
hvaðanæva að úr heiminum verið
send embættismönnum og þús-
undum annarra Suður-
Afríkubúa, til dæmis áhrifa-
mönnum í bæjar- og sveitarfé-
lögum, framkvæmdastjórum fyr-
irtækja, meðlimum kirkjudeilda,
verkalýðsflelaga og annarra sam-
taka. Reiknað er með að ekki
færri en 10 þúsund félög og ein-
staklingar í Suður-Afríku fái bréf
af þessu tilefni.
Amnesty
Amnesty
íslandsdeildin
Islandsdeild Amnesty Int-
ernational var stofnuð þann
15. september 1974. Stofnfé-
lagar voru 93 en smám saman
bættist í hópinn og eru félags-
menn nú, 12 árum síðar, yfir
800 talsins.
Á aðalfundi íslandsdeildarinn-
ar 16. apríl síðastliðinn var kjörin
ný stjórn. Sigríður Ingvarsdóttir,
héraðsdómari, var kjörin for-
maður, og meðstjórnendur Jón
Bjarman, sjúkrahúsprestur, Er-
ika Urbancic, læknaritari, Smári
Sigurðsson, rekstrartæknifræð-
ingur, Helgi E. Helgason, frétta-
maður. í varastjórn voru kjörin
þau Hjördís Hákonardóttir borg-
ardómari og Jón Magnússon hér-
aðsdómslögmaður.
Hin nýkjörna stjórn skipti með
sér verkum á svofelldan hátt: Sig-
ríður Ingvarsdóttir, formaður, er
talsmaður stjórnar og stjórnar
skrifstofu. Erika Urbancic er
með mál er varða hópa og að-
gerðir. Smári Sigurðsson annast
málefni er varða félagsmenn og
markhópvinnu. Helgi E. Helga-
son er gjaldkeri og fer með fjár-
mál og fjáröflun. Jón Bjarman
hefur umsjón með fréttabréfi.
Guðrún Hannesdóttir fer með
fræðslumál, svo sem námskeið
fyrir félagsmenn, mannréttindaf-
ræðslu og almenna kynningu á
samtökunum.
Skrifstofa Amnesty er í Hafn-
arstræti 15 í Reykjavík og er opin
mánudaga til föstudaga frá kl. 4-
6. Síminn á skrifstofunni er
16940.
„Mig varðar ekki lengur um það, hvortþeir, sem þjáðust í
þrœlabúðum Stalíns, eða hinir, sem eru enn í Gulageða
geðveikrahælum, skiptafleiri eðafœrri tugum milljóna,
hvort hin djöfullega hugkvæmni mannskepnunnar í gerð
pyntingatœkja hefir náð lengrafrá blómaskeiði
rannsóknarréttarins spánska suður í Chile eða austan
járntjalds. Ómœlanleiki myrkradjúpsins ersvo augljós,
víðfeðmi glœpaverkanna svo yfirþyrmanlegt, að tölurnar
yfir þau verða ekki marktœkar, spanna ekki yfir allt, sem
unnterað mœla, gefast hreinlega upp fyrir sjálfum sér.
Ogþó eru það ekkiþœr, sem eru uggvænlegastar, heldur
hinar, sem á bak við þœrstanda, milljónir Ijúgvitna,
böðla, fangavarða, dómara, allra þeirra, sem annað
hvort lögðu sitt lóð á metaskál til þess að allt þetta
saklausafólkyrði að þola smán, þjáningar og dauða eða
urðu samsekar með þögn og afskiptaleysi. “
Úr útvarpserindi Sigurðar Magnússonar fyrrv. blaðafulltrúa.
Flutt til kynningar á Amnesty International og gefíð út af samtökunum.
Dauðarefsingum fjölgar
Jón Bjarman:
Stjórnmálalegur þrýstingur veldur fleiri dauðarefsingum
Síðastliðið vor, frá byrjun
mars til loka júnímánaðar, stóð
Amnesty International fyrir her-
ferð sem miðaðist að því að fá
bætt hið skelfilega ástand
mannréttinda í Suður-Afríku.
Skipulagðar voru bréfaskiftir til
margháttaðra aðila þar í landi,
svo sem embættismanna, fjöl-
miðla, menntastofnanna og fé-
lagasamtaka ýmiss konar.
Þjóðviljinn hafði tal af Jóni
Bjarman sem síðastliðið ár hefur
verið herferðarstjóri íslands-
deildar Amnesty. Jón var spurður
hvað réði því að farin væri sérstök
herferð gagnvart einu landi, en
ekki látið nægja að velja þaðan
einn samviskufanga annað slagið,
svokallaðan fanga mánaðarins.
Árangurinn vel
merkjanlegur
Jón sagði að herferðir væru farn-
ar þegar ástand væri sérstaklega
slæmt í einhverju landi. Þá tækju
samtökin sig til og beittu allsherj-
arþrýstingi eins margra deilda og
hægt væri. Þessum herferðum væri
ekki beitt í þágu tiltekinna fanga
heldur fyrst og fremst til að stuðla
að almennum endurbótum. Fólki í
ábyrgðar- og áhrifastöðum væri
gert ljóst að heimurinn fylgdist
með því sem fram færi. í þessum
herferðum væri það grundvallar-
regla að koma fram af ítrustu kurt-
eisi við þá aðila sem talað væri til.
Meðal þeirra landa sem með þess-
um hætti hafa nýlega verið tekin
fyrir má nefna Pakistan, Chile og
Júgóslavíu.
En hafa bréfaskriftir Amensty-
manna einhver áhrif?
Já, alveg tvímælalaust, svaraði
Jón. Árangurinn af þesu starfi er
vel merkjanlegur. Samviskuföng-
um er sleppt úr haldi. En þetta eru
aðeins hin beinu áhrif. En ætla má
að þetta starf Amensty hafi veru-
leg óbein áhrif, þ.e. að það komi í
veg fyrir að enn lengra sé gengið í
mannréttindabrotum. Ég held að
þessi óbeinu áhrif séu ekki síður
mikilvæg en hin beinu og merkjan-
legu áhrif.
Jón sagði að starf Amnesty mið-
aðist ekki fyrst og fremst við að fá
fanga leysta úr haldi. Höfuð-
áhersla væri lögð á fullnægjandi
málsmeðferð til handa þeim föng-
um sem sætu í haldi án þess að mál
þeirra hefðu verið tekin fyrir.
England og Spánn
Við spurðum Jón hvort Amn-
esty léti mál afskiptalaus við svo
búið, þ.e. þegar fangar hefðu feng-
ið mál sín tekin til meðferðar. Oft
er það, en alls ekki alltaf, svaraði
Jón. Samtökin vilja fá að fylgjast
með því að meðferð mála sé
fullnægjandi. Ef niðurstaða máls
er til dæmis dauðarefsing þá sættir
Amnesty sig ekki við hana. Amn-
esty berst gegn dauðarefsingum
hverjar svo sem sakargiftir eru.
Það er mikið áhyggjuefni að á
síðustu árum hefur vaxandi
stjórnmálalegur þrýstingur orðið
til að dauðarefsingum hefur fjölg-
að. Þróunin hefur greinilega verið í
þá átt á undanförnum árum. Til
dæmis hefur hæstiréttur Banda-
ríkjanna heimilað dauðarefsingar
á nýjan leik, en á sínum tíma
dæmdi hann þær ólöglegar.
/ hugum fólks er starfsemi Amn-
esty gjarnan tengd lögregluríkjum á
borð við Chile og Sovétríkin. Getur
þú nefnt mér ólíklegri lönd sem eru á
skrá hjá Amnesty?
Já, til dæmis England. England
er á skrá hjá Amnesty vegna illrar
meðferðar á IRA-mönnum. Á
sama hátt er Spánn á skrá vegna
meðferar sinnar á föngum úr ETA-
samtökunum.
Erfið markalína
Nú krefst Amnesty aðeins lausnar
þeirra fanga sem hvorki hafa beitt
ofbeldi né heldur hvatt til þess. Felst
ekki í þessu ákveðin fordœming á
ofbeldi sem baráttutœki?
Jú, það gerir það. Sjálfur myndi
ég vilja ganga lengra en Amnesty
gerir. Að mínu mati reyna samtök-
in að vera of hlutlaus, en ef til vill
er það þó nauðsynlegt til að betri
árangur náist í starfinu.
Jón nefndi sem dæmi að mjög
erfitt væri að horfa framhjá ýmsum
þeim röksemdum sem Desmond
Tutu hefur sett fram um hugsan-
lega nauðsyn ofbeldis í baráttunni
gegn stjórn Suður-Afríku. Sem
dæmi um starfsreglur Amnesty
nefndi Jón að samkvæmt skil-
greiningu samtakanna væri Nelson
Mandela ekki samviskufangi. Hins
vegar myndi kona hans, Winnie,
falla undir þá skilgreiningur ef hún
yrði handtekin, enda hefur hún
hvorki beitt ofbeldi né hvatt til
þess. Jón sagði að þetta sýndi hve
erfitt gæti verið að draga þessa
markalínu milli fanga og samvisku-
fanga. Hins vegar ítrekaði hann þá
skoðun sína að með hliðsjón af
sem árangursríkustu starfi væri
skilgreining Amnesty líklega
skynsamlegust.
Að lokum spurðum við Jón
hvort hann teldi jrað ef til vill alvar-
legra brot að mismuna fólki vegna
kynþáttar þess en skoðana. Hann
sagði þá skoðun sína að ef hægt
væri yfirleitt að flokka mannrétt-
indabrot með þessum hætti, þá
teldi hann það öllu verra þegar á
fólki væri brotinn réttur vegna út-
lits eða uppruna.
G.Sv.
Jón Bjarman: Öllu verra þegar á fólki er brotinn réttur vegna útlits eða uppruna.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 12. ágúst 1986
Þriðjudagur 12. ágúst 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13