Þjóðviljinn - 23.08.1986, Qupperneq 7

DJOÐVIUINN
Leiklist/Bókmenntir
Ljóskastarar að lífinu
segir Sigurður A. Magnússon um forngrísku harmleikina en hann er nýkominn af alþjóðlegu þingi um þá í Grikkiandi
SiguröurA. Magnússonerný-
kominn af alþjóðlegri ráö-
stefnu um forngríska harm-
leiki sem haldin var í Delfí í
Grikklandi. Þarhittistfræði-
og leikhúsfólkfráflestum
löndum og báru saman sínar
bækurum þennan merkasta
bókmenntaarfvaröveittan.
Við báðum Sigurð að segja
okkur nánarfrá þessu þingi:
„Það er nú fyrst að segja frá því
að Grikkir hafa búið til eins kon-
ar evrópska menningarmiðstöð í
Delfí og hafa starfrækt hana í
svona tíu ár. Þeirra stefna er sú að
gera Delfí að samskonar tákni
fyrir menningu og Olympia er
fyrir íþróttirnar. Einn liður í
þessu er að halda alþjóðlega ráð-
stefnu um forngríska harmleiki á
hverju ári og var hún nú haldin í
annað sinn. Auk þess stefna þeir
að því að halda ráðstefnur um
nútímabókmenntir og nútíma-
leihús og árlega halda þeir ljóðl-
istarhátíð. Menningarmiðstöðin í
Delfí er rekin af Grikkjum í sam-
vinnu við Unesco, sem tekur ein-
hvern þátt í kostnaði.
Rifrildi Grikkja
Meginefni þessa þings var um
vandann að túlka forna harmleiki
í nútímanum. Hvernig þeim verði
best komið til skila í því nútíma-
þjóðfélagi sem við þekkjum.
Menn töluðu mikið um alls kyns
tæknileg atriði, hvernig beita ætti
röddinni, hvernig fara ætti að því
að láta bundið mál hljóma eðli-
lega í leikhúsi, gera textann
skiljanlegan, og líkamshreyfing-
ar og mikið var talað um grímur,
svo eitthvað af umræðuefnum
þingsins sé nefnt.
Það var unnið í svokölluðum
vinnuhópum og yfir þeim var
Eugenio Barba, ítalskur leik-
stjóri sem margir þekkja sem
einn af aðalmönnum Odin
leikhússins í Danmörku. Hann
stýrði þessu af röggsemi. En
þarna var samankomið fólk úr
flestum heimsálfum og erindin
voru hvert öðru fróðlegra.
Grikkir voru í meirihluta á þing-
inu, ríflega helmingur þátttak-
enda og það kom vel í ljós hvað
þeir eru líkir okkur íslendingum.
Þeir skiptust í tvo andstæða hópa
og varð mikið rifrildi milli þeirra.
Þetta er má segja tveir skólar í
grísku leikhúsi. Annar vill fara
hina hefðbundnu leið í uppsetn-
ingu á hinum fornu harmleikjum,
en hinn skólinn vill brjóta upp
þetta form og setja þá upp á allt
annan hátt. Úr þesu urðu mikil
átök á þinginu og við útlending-
arnir urðum hálf utangátta þegar
þetta stóð sem hæst. Vorum dá-
lítið hissa á þessu, sérstaklega á
því hve menn rifust af mikilli ást-
ríðu. Það var greinilegt að
mönnum var þetta kært og mikið
hjartans mál.
Kannski hefur mestum tíðind-
um sætt á þessari hátíð þær
leiksýningar sem sýndar voru í
tengslum við hana. Leiksýning-
arnar fóru fram á einum best
varðveitta íþróttavelli í Grikk-
landi. Japanir voru þarna með
mjög magnaða sýningu sem hét
Klýtemnestra. Það var nútíma-
verk skrifað eftir verkum Aiskýl-
osar og Evrípídesar um þessa
konu Agamemnons konungs.
Höfundurinn sem er japanskur,
Tadashi Suzuki, sviðsetur það í
Japan dagsins í dag. Þetta verk
olli miklum deiium á þinginu, af
því tagi sem ég var að lýsa að
framan. Menn deildu um hversu
langt ætti að ganga í að staðfæra
þessi fornu verk. En ég held að
enginn hafi samt verið ósnortinn
eftir að hafa horft á þessa sýningu
Japana.
Kínverskur Ödipus
Kínverjar sýndu Ödipus kon-
ung. Þetta voru nýútskrifaðir
leikarar og dálítið skólaleg sýn-
ing, en einlæg og mikið í hana lagt
með grímum og búningum sem
vöktu athygli og í heild fékk þessi
sýning góðar undirtektir.
Leikhópur frá Aþenu sýndi
Bakkynjurnar eftir Evrípídes í
uppsetningu ungs Grikkja. Þessi
sýning var dálítið í hippastíl,
mikið hreyfingar og rythmi fyrst
og fremst. Textinn hins vegar
hvarf að mestu og urðu miklar
deilur um þetta. Mjög margir
voru óánægðir.
Annar leikhópur frá Aþenu
sýndi gamanleik eftir Aristofanes
sem gerði gríðarlega lukku. Og
flestir töluðu um að sú sýning
hefði verið toppurinn á hátíðinni.
Auk þessara sýninga sýndi leik-
flokkur frá Kýpur Ödipus kon-
Úr sýningu Japana á Klýtemnestru
Sigurður A. - „Harmleikirnir eru yfirgripsmesta bókmenntaform sem til er“.
ung, sen hana sá ég ekki, var far-
inn þegar sú sýning var.“
- Um hvað var þitt erindi á
þinginu?
„Ég talaði frá sjónarmiði
gagnrýnanda og leikritahöfund-
ar. Ég var svona að velta því upp
hvers konar fyrirbæri harm-
leikirnir væru. Ég lagði mikla
áherslu á trúarlegan uppruna
þessara verka, sem ég tel skipta
miklu máli því þar er fólgin ein
skýring á því hvernig þessir leikir
fjalla um mikilvægustu mál
mannsandans eins og þeir gera og
hafa verið mönnum eins og Freud
og flestum mestu hugsuðum sög-
unnar mikil uppsprettulind.
Harmleikirnir eiga upptök sín í
goðsögunum, spretta upp úr
trúarlegum jarðvegi. Byrja á
dansi og trúarhátíðum, en seinna
túikaðir í orðum og þetta rennur
saman.
Ég fjallaði líka dálítið um þró-
unina, hvernig einstaklingarnir
stækka smám saman og hlutverk
þeirra stækkar gagnvart kórnum.
Einnig um tragíska bresti hetju.
Það hefur oft verið talað um að
einhver einn brestur, einn þáttur
ískapgerð, t.d. skapofsi, afbrýði-
semi verði til þess að hetjan líði
undir lok, en ég talaði um það að
það væri miklu heldur persónan
öll sem ylli þessum endalokum.
Hún væri öll þannig gerð að hún
stefndi að þessum endi, fremur
enn einn skapgerðargalli. Margir
tóku undir þessa túlkun.
Erindi við
hverja kynslóð
Kristin messa sækir ýmislegt til
grísklu harmleikjanna, þeir rekja
feril mannsins frá upphafinu,
hafa upphaf, miðju og endi sem
samsvarar fæðingu, dauða og
upprisu. Þeir hafa líka það
augnablik þar sem menn sjá ljós-
ið, allt upplýkst fyrir þér. Harm-
leikirnir eru ljóskastarar að líf-
inu. Þetta er yfirgripsmesta bók-
menntaform sem ti! er. Algjör-
lega nútímalegt og þeir eiga er-
indi við hverja kynslóð og hafa
alltaf átt.“
- Hvernig voru fyrirlestrarnir
annars?
„Þeir voru allir mjög lifandi og
ljósir, og margir mjög fróðlegir.
Þarna öluðu til dæmis tveir Ind-
verjar sem sögðu frá hvernig þeir
settu leikina í indverskt sam-
hengi, tengdu þá indverskum
hefðum til þess að lífga þá upp og
auka áhrifamátt þeirra gagnvart
þorra Indverja. Leikstjóri frá
Nígeríu tók í svipaðan streng þeg-
ar hann lýsti því hvernig hann
tengdi þjóðlegar hefðir síns lands
við uppsetningu leikjanna. Það
hefði orðið til þess að ólæst og
ómenntað fólk nyti þeirra betur.
Christa Wolf rithöfundur lýsti
upplifun sinni á harmleikjum á
fullorðinsárum og sagði þá hafa
haft varanleg áhrif á afstöðu sína
til lífs og bókmennta. Hennar er-
indi vakti mikla athygli. Það var
einfalt og beint frá hjartanu.
Þarna talaði líka Ekkerhard
Schall sem er frægur Brecht
leikari. Hann bar saman tækni
Brecht leikhússins og grísku
harmleikjanna og fann hliðstæð-
ur og sagði ýmislegt í kenningum
Brechts eiga vel við um uppsetn-
ingu grísku harmleikjanna. Hann
lék líka um leið og hann talaði og
fyrirlestur hans var því mjög
skemmtilegur.
Úr snöru fuglarans
Svo var þarna líka bandarískur
leikstjóri, Robert Wilson. Hann
sýndi þögla mynd sem sýndi móð-
ur vera að færa barni sínu eitur,
köld mynd og stutt. Hann vakti
aðallega athygli fyrir hvernig
hann svaraði spurningum, hann
svaraði útí hött eða neitaði að
svara. Og marga fleiri fyrirlesara
mætti nefna.
Það var t.d. mikið talað um
þýðingarvandann. Grikkir
standa nánast í sömu sporum og
við. Þeir verða að þýða á ný-
grísku þessi fornu verk. Yfirleitt
eru það allra bestu ljóðskáld
þeirra sem hafa þýtt verkin og ég
held að þau séu orðin fimm þús-
und talsins."
- Hvað ertu annars að fást við
núna Sigurður?
„Ég er að leggja síðustu hönd á
5. bindið í bálkinum sem hófst
með Kalstjörnunni. Sú bók á að
heita Úr snöru fuglarans og kem-
ur út fyrir jólin, og verður loka-
bindið. Þannig að fyrir mig eru
þetta viss tímamót. Það er miklu
fargi af mér létt.“
Laugardagur 23. ágúst 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7