Þjóðviljinn - 15.11.1986, Side 12

Friður-von heimsins
Frá alþjóðlegu rithöfundaþingi í Sofía í Búlgaríu 28. -30. október sl.
Dagana 28.-30. októbersíð-
astliðinn sat ég alþjóðlegt rit-
höfundaþing í Sofia í Búlgaríu
sem baryfirskriftina„Friður-
von heimsins". Voru þarna
saman komnir 186 rithöfund-
ar frá 57 löndum víðs vegar
um heim. Var þetta í sjötta
sinnsem
Rithöfundasamband Búlgaríu
stóð fyrir slíku þingi og virðist
leggja mikið upp úr þessum fund-
um, enda hlýtur það að kosta
óhemju fé að bjóða heim rithöf-
undum úr öllum heimshornum.
Yfirlýstur tilgangur er sá að
fylkja liði rithöfunda ólíkra
skoðana, þjóðernis og litarháttar
í baráttu fyrir friði á jörðu. Þetta
er ekki í fyrsta skipti sem ég sit
slíkt þing, og lýsti ég yfir nokkurri
undrun að mér skyldi boðið oftar
en einu sinni. En svo var reyndar
um fleiri, og veittu búlgarar þau
svör að þeir vildu hafa í þessum
hópi ákveðinn kjarna þeirra sem
sóttu fyrsta fundinn árið 1977, en
jafnframt stækka markvisst þann
hóp rithöfunda sem vildu taka
virkan þátt í baráttu fyrir friði.
Nú má vera að einhver lesandi
sé fullur tortryggni í garð friðar-
þings rithöfunda sem haldið er í
ríki í Austur-Evrópu, en sú tor-
tryggni er með öllu ástæðulaus.
Engar hömlur eru lagðar á mál-
frelsi manna, og þeir eru þvert á
móti hvattir til hreinskilni og ein-
lægni. í þau skipti sem ég hef
ávarpað þessi þing, hef ég gert
mér far um að halda uppi
gagnrýni á bæði stórveldin, bæði
Bandaríkin og Sovétríkin fyrir
ábyrðarleysi þeirra í vígbúnað-
arkapphlaupi og ógnarleik þeirra
með gereyðingarhættu kjarn-
orkuvopna. Má í raun segja að
stórveldin minni á skessurnar
tvær í ævintýrinu sem köstuðu á
milli sín fjöreggi mannsins.
Auðvitað fer ekki hjá því í svo
fjölmennum hópi að stöku maður
telji sér skylt að koma fram eins
og málpípa sinnar ríkisstjórnar
og setji á ræður sem einkennist af
klisjukenndum slagorðum, en
slík framlög til umræðunnar
vöktu fyrst og fremst upp stóra
geispa og svefndrunga. Var áber-
andi hversu margir fundu hjá sér
þörf til að forða sér úr salnum og
fá sér kaffisopa á meðan á slíkum
ræðum stóð.
Fundunum stjómaði forseti
búlgarska rithöfundasambands-
ins Lyubomir Levchev af mikilli
röggsemi, en heiðursforseti
þingsins var hinn heimsfrægi
brasilíski rithöfundur Jorge Am-
ado, og meðan á dvöl hans stóð
vom honum veitt æðstu bók-
menntaverðlaun Búlgaríu sem
kennd eru við þjóðhetjuna Ge-
orgi Dimitrov.
Þjóðarleiðtogar
ávarpa þingið
Nokkrir þjóðarleiðtogar höfðu
verið beðnir að senda þinginu
ávörp, og bárust svör frá Ronald
Reagan, Mikhail Gorbachov,
Rajiv Gandhi og Todor Zhivkov,
forseta Búlgaríu, Reagan lagði út
af hinum frægu orðum Thomas
Jefferson, að hann legði meira
upp úr framtíðardraumum en
sögu fortíðar, og sagði Reagan að
öld okkar hefði einkennst af
átökum og tveimur hörmuleg-
ustu styrjöldum mannkynsins, en
jafnframt hefðu vakist upp öfl er
gæfu manninum von um betra líf,
um heim sem byggði á réttlæti og
virðingu fyrir mannréttindum.
Gorbachjov lagði áherslu á nauð-
syn þess að rædd yrðu af hrein-
skilni þau málefni sem skildu
þjóðir að, að menn yrðu að virða
margbreytileik heimsins og rétt
hverrar þjóðar til sjálfsákvörðun-
ar. Hann sagði ennfremur að rit-
höfundar hefðu einstæða mögu-
leika til að skapa með mönnum
siðferðisvitund sem liti á vígbún-
að og hernaðarofbeldi sem glæp
gegn mannkyninu. Gandhi hélt
því fram að lífsþorsti og eilífðar-
Ieit stæðu djúpum rótum í sér-
hverju þjóðfélagi og frammi fyrir
gereyðingartækni nútfmans væri
friðarviðleitni manna brýnni en
nokkru sinni fyrr. Og Todor
Zhivkov Iagði út af frásögn Bibl-
íunnar af syndaflóðinu og sagði
að því miður ætti mannkynið ekki
kost á neinni örk til að varðveita
kyndil lífsins í flóði kjarnorku-
styrjaldar.
Þótt stöku maður talaði eins og
ríkisstjórn, þá heyrði það til
undantekninga, sem betur fer.
Menn lögðu þvert á móti áherslu
á að rödd rithöfundarins gæti
ekki verið rödd valdhafa, heldur
yrði að vera rödd fólks gegn yfir-
gangi og valdníðslu. Það var að
því leyti dálítið einkennilegt að
vera íslendingur á þessu þingi, að
meira en tveir að hverjum þrem-
ur ræðumanna tóku sér í munn
orðin Reykjavík og ísland, vita-
skuld vegna leiðtogafundarins
sem hér var haldinn. Ég var
mikið spurður um þennan fund
og útvarpið í Sofia átti við mig
viðtal, þar sem ég var beðinn að
segja frá því hvernig þessi fundur
horfði við sjónum okkar íslend-
inga. Flestir ræðumenn lýstu yfir
miklum vonbrigðum með mála-
lyktir fundarins, og sú athyglis-
verða skoðun kom fram að við-
ræður leiðtoganna væru í raun
ekki neinar friðarviðræður, held-
ur væru þær miklu fremur tækni-
legt jöfnúnardæmi um fjölda ger-
eyðingarvopna. Þótti sumum það
greinlega einkennilegt karp, þar
sem hvor aðilinn um sig getur nú
þegar eytt öllu lífi á jörðinni
mörgum sinnum. Var bent á að
friður væri ekki spurning um á-
kveðinn fjölda eldflauga, heldur
um mannlega skynsemi, og þess
vegna yrðu stórveldin að læra að
nálgast svo mikilsverðar við-
ræður á alveg nýjum grundvelli.
Að semja frið
við náttúruna
Þá voru aðrir, og þeirra á með-
al var breski rithöfundurinn Jam-
es Aldridge (sem sagði mér að
hann hefði verið góðkunningi
Vilhjálms Stefánssonar), sem ef-
uðust um að kjarnorkustyrjöld
væri í raun mesti ógnvaldur
mannkynsins, enda ætti að vera
hægt að koma í veg fyrir hana ef
vilji væri fyrir hendi. Miklu meiri
hætta væri á því að við værum ef
til vill nú þegar búin að dæma
jörð okkar til tortímingar með
óhóflegri sóun náttúrulegra auð-
linda og með mengun vatns, jarð-
ar og lofts. Skógar Evrópu væru
að deyja, fiskur væri deyjandi á
stórum hafssvæðum og spurning
hvort hinir skelfilegu þurrkar í
Afríku stöfuðu ekki að einhverju
leyti af skemmd á efri lögum guf-
uhvolfsins. Og svo bættist eyðni
við, hin hræðilega drepsótt nú-
tímans. Því gilti umfram allt að
semja frið við náttúruna, við
sjálfa jörð okkar.
H JARTANS MAL
Sólrún Bragadóttir og Bergþór Pálsson gefa út plötu
Bókaútgáfan Örn og Örlygur
hefurgefið út hljómplötu með
söng þeirra Sólrúnar Bragadóttur
og Bergþórs Pálssonarog píanó-
leik Jónasar Ingimundarsonar.
Þetta erfyrsta hljómplata þeirra
Sólrúnarog Bergþórs.
Að undangengnu tónlistar-
námi hér heima hafa þau stundað
söngnám í fjögur ár við söngdeild
háskólans í Indíana í Bandaríkj-
unum og lokið þar BA-prófi. Nú
stunda þau þar nám á masterstigi.
Bæði eru auk þess kennarar við
skólann. Sólrún og Bergþór hafa
haldið tónleika víðs vegar hér-
lendis og í Bandaríkjunum auk
þess sem þau hafa sungið í útvarp
og komið fram í sjónvarpi... Hins
vegar heyrist söngur þeirra nú í
fyrsta sinn á hljómplötu við ágæt-
an píanóleik Jónasar Ingimund-
arsonar.
Á plötuumslagi segir Halldór
Hansen að eðli sínu samkvæmt
ættu þessi lög að vera „dægur-
flugur". Sjálft „undrið“ kemur
einmitt fram í þvf, að dægurflug-
an brýtur sín eigin lögmál og
verður allt í einu „sígild".
Mikið af þeim lögum, sem Sól-
rún og Bergþór hafa valið að
syngja á þessari plötu, eru ein-
mitt með þessu marki brennd.
Annað hvort þekkja þau allir eða
þau koma kunnuglega fyrir eyru.
Og söngræn eru þau í besta skiln-
ingi þess orðs.“
Hin nýja plata, Hjartans mál er
hljóðrituð í Hlégarði. Upptöku
annaðist Halldór Víkingsson.
Umslag hannaði Sigurþór Jak-
obsson.
Að þingi loknu var öllum þátt-
takendum boðið í tveggja daga
ferðalag um fjallahéruð Norður-
Búlgaríu. Var ekið á fyrra degi
um fjallaskörð til borgarinnar
Lovetch. Því miður var á niða-
þoka svo að lítið sem ekkert sást á
Ieiðinni, og mjög einkennileg til-
finning að líða fram í þessari
endalausu gráhvítu þoku. Borgin
Lovetch er mjög fögur 60 þúsund
manna borg í tiltölulega þröngum
dal. Þarna var varðveittur gamall
borgarhluti með fornu bygging-
arlagi, og athyghsvert að í hinm
nýju miðborg var tekið fullt tillit
til þessarar hefðar í byggingarstfl.
Síðari daginn var svo ekið um
hátt fjallaskarð sem nefnist
Schipka og þar voru háðir örlag-
aríkir bardagar á öldinni sem
leið, þegar búlgarar voru að
brjótast undan oki tyrkja með að-
stoð rússakeisara. Þar á háum
tindi hafa búlgarar reist mikið
hringlaga minnismerki þjóðar-
innar og baráttu hennar. Þetta er
bygging með hvorki meira né
minna en 50 metra radíus og
innan á veggjum eru táknrænar
mósaíkmyndir úr sögu Búlgaríu.
Þennan morgun ókum við upp úr
þokubökkunum og voru fjöllin
böðuð sólskini ofar skýjum, rétt
eins og minnismerkið stæði á
himni en ekki jörð. Síðan var
ekið niður á sléttuna miklu í
miðju landinu og þaðan til hinnar
fomu borgar Plodiv þar sem ljóð-
skáld úr hópnum lásu ljóð sín í
rómversku hringleikahúsi sem
enn er í notkun við hátíðleg tæki-
færi. Þar er verið að setja á stofn
ljóðahátíð sem haldin skal árlega
og var af því tilefni tendraður
eldur ljóðsins í stfl við olympíu-
leikana.
Terra — von um
frið og framtíð
Þing af þessu tagi eru ekki að-
eins merkileg og nauðsynleg fyrir
sök þeirra ræðna sem haldnar
eru. Ekki síður er mikils virði að
blanda geði við samstarfsmenn
sína úr öllum heimsálfum. Hin
persónulegu kynni eru ómetan-
leg. Á þessum fundum kynntist
ég persónulega tveimur af þekkt-
ustu rithöfundum Bandaríkjanna
á þessari öld, þeim William Saro-
yan og John Cheever. Þarna hef
ég hitt tyrkneska rithöfundinn
Yassar Kemal og kanadamann-
inn Farley Mowat, svo að fáein
dæmi séu nefnd. Þarna hef ég
eignast góðvini og kunningja,
sem ég hefði annars tæpast haft
tækifæri til að hitta. Og í umróti
nútímans er nauðsynlegt að fólk
hittist og ræðist við og reyni að
skilja hvert annað. Fyrir íbúa
Sofía og víðar í Búlgaríu eru þess-
ir fundir líka bókmenntaveisla,
því að höfundamir lesa upp úr
verkum sínum við mikla aðsókn
heimamanna.
Á þessu þingi gerðist lítill at-
burður sem gæti haft umtalsvert
táknrænt gildi. Bandaríska ljóð-
skáldið og prófessorinn James
Ragan var þama ásamt konu
sinni og níu mánaða gamalli dótt-
ur sem heitir Terra. Terra þýðir
jörð eins og menn vita. Búlgar-
skur höfundur kvaddi sér hljóðs
og lagði til að þessi litla stúlka
með sínu táknræna nafni yrði
kjörin heiðursgestur þingsins og
rituðu allir rithöfundar þingsins á
skjal til hennar og yrði hún okkur
sem tákn um von jarðar okkar -
von um frið og framtíð. Þessi til-
laga var samþykkt með lófataki,
og skuum við vona að Terra litla
fái að lifa í heimi þar sem varan-
legur friður ríkir, friður milli
manna og friður milli manns og
náttúru.
Njörður P. Njarðvík
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN