Þjóðviljinn - 11.01.1987, Page 16

Lœrum finnlandssœnsku
[ síðasta hefti Tímarits Máls
og menningar skrifar Gunnar
Karlsson ádrepu sem hann
nefnir Samnorræn niður-
læging, og gefur hún tilefni til
frekari hugleiðinga. Gunnar
kvartar undan þeim viðtökum
sem íslenskir sagnfræðingar
fái á norrænum ráðstefnum
og segir að ekki sé á þá hlust-
að: „Maðurermeðhöndlaður
eins og barn, vingjarnlega, en
af varkárni og djúprættri fyrir-
litningu. Og eigi maðurerfitt
með að finna rétt orð á
dönsku og bera þau fram á
réttan hátt hjálpar það vafa-
laust til að flokka mann sem
barn.“ Hérerdrepiðávið-
kvæmt og töluvert brýnt mál
er snertir þátttöku okkar í norr-
ænu og alþjóðlegu samstarfi,
og tekur einkum til tveggja
þátta: annars vegar fyrirlitn-
ingu á smáþjóðum, hins veg-
artungumálavandkvæði
smáþjóðar.
Smáþjóða-
fyrirlitning
Ég hef setið býsna margar nor-
rænar ráðstefnur og tekið þátt í
margs konar norrænu samstarfi á
sviði almennra menningarmála,
en einkum þó á sviði bókmennta,
bæði meðal rithöfunda og fræði-
manna. Ég hef aldrei orðið var
við þá íslendingafyrirlitningu sem
Gunnar kvartar undan, aldrei
orðið var við að ekki væri á okkur
hlustað og tekið mark á okkur, né
að erfitt sé að vera metinn sem
einstaklingur á eigin forsendum.
Hins vegar hef ég orðið var við
þessa íslendingafyrirlitningu sem
almennur ferðamaður í hvers-
dagslegri umgengni, en aðeins á
einum stað: í Danmörku. Þar
hafa ekki allir menn gleymt því
að Danir voru einu sinni herra-
þjóð og þykjast sumir vera það
enn, og þess vegna hljóti íslend-
ingar, Færeyingar og Grænlend-
ingar að vera óuppdreginn skrfll.
Ég hef líka orðið vitni að svipaðri
afstöðu í Svíþjóð í garð Finna.
Þetta flokkast að mínu viti undir
almenna fordóma fyrrverandi ný-
lenduvelda og tengist kannski
ómeðvituðum sársauka vegna
glataðra yfirburða. Nú, og svo
eru Iíka til kynþáttafordómar og
almenn útlendingatortryggni,
meira að segja á því góða landi
íslandi. Ég minnist breskrar yfir-
stéttarkonu sem kvartaði undan
því í mín eyru að nú væru Arabar
farnir að kaupa upp heilu hverfin
í London, og það fór hrollur um
blessaða konuna. Ég spurði hana
hvers vegna Arabar mættu ekki
kaupa London, úr því að Bretar
hefðu einu sinni mátt eiga Arab-
íu, án þess að kaupa hana? Það
þótti henni ekki svaravert. Stæri-
Íæti þjóða í garð annarra smærri
byggist yfirleitt á hroka valds og
máttar. Hitt finnst mér sýnu
verra þegar smáþjóðir fyllast að-
dáun á stórþjóðunum rétt eins og
minnimáttarkennd þeirra sé eðl-
islæg undirgefni, og er ekki laust
við að þess gæti stundum helst til
mikið hjá okkur íslendingum,
eigum við að segja sumum okkar
að minnsta kosti.
Tungumálavandinn
Við þetta allt saman bætist
tungumálavandinn, og er í raun
nátengdur. Ég var einu sinni
kynntur fyrir allþekktri bandarí-
skri leikkonu. Þegar hún heyrði
nafn mitt, sagði hún: I will call
you Bill. Ég sagði henni að það
skyldi hún láta vera. Slíkt hefði
þjóð hennar leyft sér þegar hún
flutti svarta þræla frá Afríku. En
nú væri sú tíð liðin, og hún réði
ekki lengur nafngiftum annarra
þjóða og þá ekki heldur mínu
nafni. Og ef hún ætlaði að kalla
mig einhverju amerísku nafni, þá
myndi ég kalla hana Hrafnhildi.
Ég hef oft sagt við breska og
bandaríska kunningja mína að
þegar þeir færu út í heiminn, þá
töluðu þeir sitt eigið móðurmál
og ætluðust til þess að allir aðrir
gerðu það líka. Þar með krefðust
þeir yfirburða í samskiptum, og
það hvarflaði ekki að þeim að
mæta öðrum á jafnréttis-
grundvelli. Þegar ég aftur á móti
færi út í heiminn, þá hvarflaði
ekki að mér að nokkurt kvikindi
skildi mitt mál. í þessu fælist
grundvallarmunur í viðhorfi og
tilætlunarsemi. Og þetta fyrir-
bæri endurspeglast að nokkru í
samskiptum okkar við önnur
Norðurlönd. Allar norðurianda-
þjóðir eru smáþjóðir. Þær hafa
því svipuð viðhorf og við, þegar
þær fara út í hinn stóra heim.
Þeim dettur ekki í hug að nokkur
tali þeirra tungu. En þegar þessir
sömu menn koma til íslands, þá
bregður allt í einu svo við að þeir
ætlast til að við tölum þeirra mál.
Þetta táknar í raun að þjóðir geri
meiri kröfur til sér minni þjóða.
Frakkar eru frægir fyrir að tala
ekki önnur tungumál en frönsku,
og vilji það jafnvel ekki, sumir
segja í hroka sínum. Hollend-
ingar, Belgar, Lúxembúrgarar og
Svisslendingar (sem ekki hafa
frönsku að móðurmáli) tala hins
vegar iðulega 3-4 tungumál eins
og ekkert sé sjálfsagðara: frön-
sku, þýsku, hollensku og ensku,
og stundum líka ítölsku. Gerum
okkur þá líka grein fyrir því að
þetta er í raun mikill kostur. Það
er kostur að þurfa að læra tung-
umál, það eykur menntun okkar
og víðsýni. Og það er okkur
lífsnauðsyn að læra fleiri en eitt
útlent mál. Ef við lærðum bara
ensku, þá þrengdist sjóndeildar-
hringur okkar og við færum í æ
ríkari mæli að sjá heiminn eins og
Bretar og Bandaríkjamenn og
ykjum þannig enn á yfirburði
þeirra yfir okkur, og á það er
sannarlega ekki bætandi. Þess
vegna er okkur svo mikil nauðsyn
að læra eitt norðurlandamál og
að auki helst þýsku og frönsku,
eða spænsku.
Brú til
Norðurlanda
Við Gunnar Karlsson erum
áreiðanlega sammála um að sam-
skipti okkar við Norðurlönd eru
ákaflega mikils virði. í þeirri litlu
þjóðafjölskyldu mætum við
miklu meiri skilningi en annars
staðar, og norrænt samstarf er
okkur í raun ómetanlegt, - þótt
við séum ekki ánægðir með allt
sem þar gerist. Og við erum líka
sammála um það að þátttaka
okkar í þessu samstarfi verði að
byggjast á kunnáttu okkar í ein-
hverju norðurlandamáli. Og sú
kunnátta verður að vera góð.
Eins og Gunnar bendir réttilega á
í ádrepu sinni, þá felur ófullkom-
ið vald á orðaforða og framburði í
sér að viðkomandi er metinn eins
og barn, - er talinn óþroskaðri
eða jafnvel heimskari en efni
standa til. Finnskur vinur minn
sagði einu sinni: Þegar ég tala
móðurmál mitt, þá segi ég það
sem ég vil. Þegar ég tala annað
tungumál, þá segi ég það sem ég
get. Og oft hef ég liðið önn fyrir
að hlusta á allar þær ambögur
sem velta upp úr stjórnmála-
mönnum okkar á norrænum vett-
vangi. Ég hef ekkert alltof mikið
álit á gáfum og menntun
stjórnmálamanna okkar, en
ófullkomið vald á tungumáli
verður óhjákvæmilega til þess að
áheyrendur dragi miður æskileg-
ar ályktanir, þótt ekki sé það
alltaf af sanngirni gert.
Brú okkar til Norðurlanda er
danska. Það er sú norræn tunga
sem hér er kennd í skólum. Og ég
dreg enga dul á þá skoðun mína
að danska sé okkur óhallkvæm
brú. Við höfum í raun aldrei rætt
fyrir alvöru hvaða norðurlanda-
mál væri heppilegast að kenna í
skólum. Við höfum ekki valið
dönsku. Við kennum dönsku af
því að við vorum einu sinni
danskir þegnar. Danir buðu okk-
ur að læra dönsku. Við erum að
því leyti í sömu stöðu og afríku-
þjóðir sem eru ýmist ensku- eða
frönskumælandi eftir því hvaða
nýlenduveldi þær tilheyrðu. Eftir
að við urðum sjálfstæð þjóð,
hefði verið eðlilegt að taka þessi
mál til endurskoðunar. Það var
ekki gert, heldur var dönsku-
kennslu haldið áfram af sljóum
vana.
Danska er að mínu áliti óhent-
ug af tveimur ástæðum. í fyrsta
lagi vegna þess að við eigum ákaf-
lega erfitt með að læra danskan
framburð svo að vel sé. Við stúd-
entspróf hefur verið eytt nokkurn
veginn jafnlöngum tíma í dön-
skukennslu og ensku. En munur-
inn á kunnáttu nemenda er gífur-
legur. Með nokkurri alhæfingu
má segja að allir íslendingar læri
dönsku, en enginn tali hana. Þeir
tala eins konar hrognamál sem
kölluð er „skandinavíska“ þar
sem stofn orðaforða á víst að
heita úr dönsku, en framburður-
inn í námunda við íslensku. Þetta
er ófagurt mál og eykur einhvern
veginn ekki á trúverðugan mál-
flutning þess sem talar. í öðru
lagi má segja að danska veiti okk-
ur ekki fullgildan aðgang að hinu
norræna málssvæði þótt hún væri
töluð vel. Svíum gengur ekkert
alltof vel að skilja dönsku, og
Finnar sem kunna sænsku, skilja
hana yfirleitt alls ekki.
Kostir
finnlands-
sœnskunnar
Nú vill svo til að ein norræn
tunga hentar okkur íslendingum
sérlega vel. Það er sænska, en þó
ekki ríkissænska sem svo er
nefnd, heldur finnlands-
sænskan, móðurmál sænskumæ-
landi Finna. Vegna nábýlis við
finnskuna hefur finnlands-
sænskan áherslu á fyrsta atkvæði
eins og íslenska og hinn torlærði
„accent 2“ ríkissænskunnar er
þar ekki til. Auk þess er fram-
burður hinna ýmsu s-hljóða mun
auðveldari en í ríkissænskunni.
Finnlands-sænskan hefur einnig
varðveist betur hvað orðaforða
snertir, er ekki eins enskuskotin,
og af því leiðir að meiri skyldleiki
er sennilega með íslensku og
finnlands-sænsku en skandinav-
ískum málum. Það er með öðrum
orðum enginn vafi á því að
finnlands-sænskan er sú norður-
landatunga sem við eigum lang-
auðveldast með að læra. Þar til
kemur einnig sá ótvíræði kostur
að finnlands-sænskuna skilja allir
skandínavar fyrirhafnarlaust.
Danir skilja hana betur en ríkis-
sænskuna. Við þetta bætist svo að
með þessu móti ykjust verulega
tengsl okkar við Finna, sem eru
skammarlega lítil, ekki síst vegna
þess að staða okkar og Finna í
norrænu samstarfi er um margt
lík, ekki síst sænskumælandi
Finna.
Kannski finnst einhverjum
þetta einkennileg kenning við
fyrstu sýn. En það er full þörf á
því að ræða í alvöru kennslu okk-
ar í norðurlandamálum. Þar á úr-
elt hefð ekki að ráða ferðinni. Og
ég er persónulega sannfærður um
að kennsla í finnlands-sænsku
myndi stórlega bæta stöðu okkar
í norrænu samstarfi.
Njörður P. Njarðvík
Sfl LAUSAR STÖÐUR HJÁ
||f REYKJAVIKURBORG
★ Dagheimili: Laufásborg, Laufásvegi 53-55
Suðurborg v/Suðurhóla.
Völvuborg, Völvufelli 9.
★ Dagh./leiksk: Grandaborg, Boðagranda 9.
Hálsaborg, Hálsaeli 27.
Nóaborg v/Stangarholt.
Ægisborg, Ægissíðu 104.
★ Leikskólar: Fellaborg, Völvufell 9.
Kvistaborg, Kvistlandi 6.
Seljaborg, Tunguseli 2.
★ Skóladagh: Hálsakot, Hálsaseli 29
Hólakot v/Suðurhóla.
Hagakot, Fornhaga 8.
Upplýsingar gefa umsjónafóstrur á skrifstofu Da-
gvista barna í síma 27277 og 22360 og forstöðu-
menn viðkomandi heimila.
Umsóknum ber að skila til starfsmannahalds
Reykjavíkurborgar Pósthússtræti 9, 5. hæð, á
sérstökum eyðublöðum sem þar fást.
16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 11. janúar 1987