Þjóðviljinn - 17.01.1987, Blaðsíða 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN
Augu hans Galilei
Samtal 4 ára barna um skilningarvitin. Samtalið er þýtt úr
sýningarskrá frá sýningunni „L’occhio se salta il muro“ -um starfa
barnadagheimila í Reggio Emilia á Italíu
- Augun sjá aldrei vitlaust. Ef
þau eru opin sjá þau rétt.
- Augun sjá aldrei vitlaust, því
að höfuðið snýst og augað sér það
sem það vill.
- Stundum sjá þau vitlaust,
vegna þess að þau eru næstum
lokuð.
- Mín augu sjá aldrei vitlaust.
- Þeir sem hafa gleraugu sjá
vitlaust ef þeir taka þau af sér.
- Ef ég sé eitthvað sem mér
líkar ekki, þá breyti ég því.
- Með augunum getur maður
líka skilið látbragð sem segir
eitthvað.
- Þegar einhver hlær, þá sér
maður það því að augað hlær þá
líka.
- Augun blekkja mann því að
hlutir sem eru langt í burtu virð-
ast minni og þegar maður kemur
nálægt þeim þá eru þeir svoná
stórir.
- Þegar maður grætur sér mað-
ur hlutina eins og þeir séu Iangir.
- Augun eru mikilvæg, en líka
hendurnar og eyrun.
- En augun skilja allt á undan
hinum.
- Augun sjá bara og búið!
- Nei þau skilja! Skilurðu ekki
að þau skilja?!
- Nei, eyrun skilja Iíka.
-Nei, þau skilja ekkert. Eyrun
heyra bara og búið!
- Heilinn og eyrun skilja og
heyra.
- Heyrðu, Luca, með hverju
skilur þú, með augunum? Ha...?
Segðu mér með hverju þú skilur?
- Þetta er tómt bull. Ég skil
bara með heilanum.
- En ef þú sérð ekki hlutina
með augunum, hvað skilurðu?
- Það er heilinn á bak við augað
sem gerir skilninginn.
- Sjáðu bara, augað er til þess
að skoða hvert maður fer með
fætuma. En til þess að ákveða
hvert við förum höfum við heil-
ann til þess að hugsa. Ætlarðu
kannski að fara að ná í hjólið
þitt? Þá hefurðu fæturna til þess
að ganga og augun til þess að
horfa.
- Augun eru til þess að skoða
og hugsa. Þegar maður skoðar
getur maður líka hugsað um að
búa til hluti.
- En heilinn er samt sá sem
ræður yfir manni. Þegar maður
hugsar getur maður líka sagt
auganu vitleysur.
- Allt er mikilvægt, annars gæti
maður ekki gert neitt. Maður
þarf allt til þess að geta unnið.
Við verðum að vera öll með, ann-
ars getum við ekki gert neitt.
- Allt er mikilvægt, munnurinn
og nefið láta mann líka anda. En
það er augað sem segir heilanum
allt, og það er líka heilinn sem
segir höndunum til, líka til að
handsama fiðrildi.
„Fullkominnglundroði ríkir
varðandi tilgang og markmið
mynd- og handmennta í
grunnskóla. öll umræða um
þessi mál er laus í reipum og
það virðist vera algjörlega
undir hælinn lagt, hvernig
staðið er að þessum málum í
einstökum skólum..."
Þannig kemst Bjarni Daníels-
son skólastjóri Myndlista- og
handíðaskóla íslands að orði í
grein sem hann ritaði í síðasta
hefti tímaritsins Ný menntamál. í
greininni segir Bjarni að í núgild-
andi námskrá í mynd- og hand-
mennt „ægi saman ólíkum sjón-
armiðum og mótsagnarkenndum
áhersluatriðum“, enda hafi hún
reynst gagnslítil til stefnumörk-
unar um hlutverk og stöðu þess-
ara greina. Lýsir Bjarni eftir
stefnumótandi umræðu meðal
kennara um hlutverk mynd- og
handmennta er gæti orðið grund-
völlur að breyttum vinnu-
brögðum.
Okkur lék forvitni á að heyra
frekar sjónarmið Bjarna í þessu
máli og brugðum okkur á hans
fund upp í Myndlista- og hand-
íðaskóla, þar sem við lögðum
fyrir hann nokkrar spurningar. f
fýrsta lagi langaði okkur til þess
að vita hverjum augum hann liti
þá þróun, sem orðið hefði í
kennslu mynd- og handmennta
og í hverju hún lýsti sér.
- Þótt mynd- og handmennta-
greinar hafí verið kenndar í ís-
lenskum skólum allt frá því að
skólaskylda hófst - reyndar einn-
ig fyrir þann tíma, þá má segja að
skipuleg kennsla þessara greina í
einhverjum mæli hafi vart hafíst
hér fyrr en með fræðslulögunum
1946, en þá var verklegum grein-
um ætlað töluvert pláss í almennu
námi. Drög að námsskrá í
teikningu komu út 1948, og sér
höfundur þeirra hlutverk mynd-
gerðar í mjög víðu samhengi, þar
sem greinilega má sjá áhrif frá
þýsk-bandaríska fræðimanninum
Lovenfeldt, en hann hafði gífur-
lega mikil áhrif á þessum árum.
Hugmyndir hans stungu í stúf við
þá aðferð sem mest hafði verið
beitt hér á landi til þess tíma, það
er að láta nemendur teikna eftir
prentuðum fyrirmyndum. Lo-
venfeldt lagði áherslu á frjálsa
túlkun nemandans, en hugmynd-
ir hans hafa að mínu mati verið
mistúlkaðar að því leyti að börnin
ættu að hafa algjört frelsi til
myndsköpunar og að fullorðnir
ættu hvergi að koma þar nærri.
Þessi mistúlkun hefur reyndar
Rætt við
Bjarna
Daníelsson
skólastjóra um
þýðingu og
stöðu mynd-
°g
handmennta í
íslensku
skólastarfi
eins og kennslu í öðrum greinum.
Var í þessu skyni stofnuð nefnd,
sem fékk það verkefni meðal
annars að samþætta allar mynd-
og handmenntagreinar að því
marki sem hægt væri, og jafn-
framt að tengja þessar greinar
öðrum námsgreinum. Þetta var
gert að vissu marki og þá varð til
heitið mynd- og handmennt, sem
er samheiti þessara greina í fyrstu
bekkjum grunnskóla og sérstök
valgrein í síðustu bekkjum hans
samkvæmt skilgreiningu - en
nefndin gerði tillögu um að hver
grein héldi þó sínu sjálfstæði.
Upp úr þessu nefndaráliti var síð-
an samin námsskrá sem kom út
1977 og hefur verið til viðmiðun-
ar síðan.
Þú hefur sagt að í þessari nám-
skrá œgi saman gagnstœðum
sjónarmiðum án þess að tilraun sé
gerð til að sœtta þau?
verið ansi lífseig allt fram á þenn-
an dag.
En námsskrárdrögin frá 1948
hafa án efa haft mikil áhrif á alla
teiknikennslu, þó það beri að
hafa í huga að á þeim tíma var það
ekki stór hópur manna sem sinnti
því fagi einvörðungu.
Þegar ný námsskrá kom svo í
endanlegri gerð árið 1960 var
búið að blanda í hana hugmynd-
um um formfræðistefnuna frá
Bauhaus, enda var það meira í
anda þeirrar menntunar sem
kennarar hlutu í Myndlista- og
handíðaskóla íslands.
Á 6. áratugnum bárust hingað
áhrif frá listmenntahreyfingunni
Education through art meðal
annars í gegnum alþjóðasam-
tökin International Society for
Education Through Art, en
breska skáldið og listfræðingur-
inn Herbert Read var höfuðpost-
uli þeirra samtaka. Það var þó
erfitt að gera sér grein fyrir hvaða
áhrif þessar hugmyndir höfðu í
reynd á þessum árum, og ekki er
ósennilegt að gamla upptuggu-
og eftiröpunaraðferðin hafi
reynst lífseigari en menn vilja
vera láta.
Námsskrár í smíðum og hann-
yrðum sem komu í kjölfar lag-
anna frá 1946 voru mjög hefð-
bundnar, svona eins og heræfing-
arforskriftir.
Þáttaskil 1970
Þegar kemur fram undir 1970,
og þegar tekin hafði verið
ákvörðun um að endurskoða allt
námsefni barna- og unglinga-
fræðslu, þá leggja menn af mikl-
um stórhug upp í að endurskoða
mynd- og handmenntakennslu
það sem ég benti á í greininni í
Nýjum menntamálum var, að
þessi námsskrá er miklu nær því
að vera samsafn margvíslegra
hugmynda um hlutverk mynd- og
handmennta í almennu námi
fremur en að vera stefnumark-
andi. Kennurum er síðan sjálfum
ætlað að vinna úr þessum hug-
myndum.
Andstœð
sjónarmið
Hver er þá staða þessara mála í
dag?
Það sem einkennir stöðu mynd
og handmenntakennslu í dag er
að það hefur ekki tekist að vinna
úr þessum margvíslegu hug-
myndum. Menn hafa kannski
ekki gert sér fyllilegra grein fyrir
að ein aðferð útilokar að vissu
marki að öðrum áformum sé
komið til skila. Þær meginand-
stæður sem takast á í námssk-
ránni felast í svokallaðri verkt-
æknistefnu annars vegar og al-
mennum þroskahugmyndum
hins vegar, sem eru á vissan hátt
óháðar myndmálshefðum og
verkkunnáttu. En einnig má sjá
ýmsar aðrar andstæðar hug-
myndir innan námsskrárinnar ef
vel er að gáð.
Ég er þeirrar skoðunar að hægt
sé að vinna á markvissan hátt
með ólík sjónarmið t.d. með því
að leita jafnvægis á milli tækni-
legrar ögunar annars vegar og
tjáningar og reynsluleitar hins
vegar. Það sem námsskráin gerir
er að benda á margvíslega mögu-
Ieika í kennslu. Það sem hún gerir
hins vegar ekki er að lýsa fræði-
legum og hugmyndafræðilegum
forsendum ólíkra sjónarmiða og
hverrar niðurstöðu sé að vænta af
hverju sjónarmiði fyrir sig. Nú
stendur yfir endurskoðun þessar-
ar námsskrár, og ég vona að tekið
verði á þessu máli. En auðvitað
segir námsskráin ekki nema brot
af því sem er í raun að gerast úti í
skólunum. Þar kemur margt ann-
að til, svo sem menntun kennara
(bæði almennra kennara og sér-
greinakennara í mynd- og hand-
mennt) og einnig þær aðstæður
og þau viðhorf sem greinarnar
mæta í einstökum skólum.
Kennara-
menntunin
Þarfekki að endurskoða kenn-
aramenntunina um leið og náms-
skrána?
Kennarar í myndmennt hafa
um áratuga skeið verið
menntaðir hér í Myndlista- og
handíðaskóla íslands. Smíða- og
hannyrðakennarar eru útskrifað-
ir frá Kennaraháskólanum. Þeir
sem fara í gegnum kennaranám í
MHÍ eru teknir inn í skólann eins
og hverjir aðrir nemendur og
velja ekki kennslu og sem sér-
grein fyrr en þeir hafa verið hér
eitt ár. Þjálfun kennara hér hefur
borið sterkan keim af að þetta er
myndlista- og listiðnaskóli. Sú
spurning hlýtur að vakna hvort
nám myndmenntakennara sé í
fullu samræmi við þær kröfur,
sem gerðar eru til þeirra í grunn-
skólum og hvort reynsla og þekk-
ing á sviði skólamála almennt sé
nægilega stór hluti af námi þeirra
hér.
Almennir kennarar og smíða-
og hannyrðakennarar eru flestir
menntaðir við Kennaraháskóla
íslands. Þeim er ætlað að fá
nokkra nasasjón af myndmennt í
námi sínu, en það er nú hvergi
_______MENNING__
Aukageta eöa
hornsteinn
skólastarfsins
I nuaardaaur 17. Janúar 1987
nærri nógu mikið, og þyrfti að
gera stórátak í þeim efnum. Jón-
as Pálsson núverandi rektor
Kennaraháskólans hefur ítrekað
lýst því yfír að hann telji list- og
verkgreinar grundvallarnáms-
greinar í öllu almennu námi og
hefur jafnframt haft áform um að
gera myndmennt að valgrein við
Kennaraháskólann. Ég tel mjög
eðlilegt að þannig deild verði
komið upp þar, svo að betra sam-
ræmi geti orðið í menntun kenn-
ara sem fást við ólíkar faggreinar.
Vonandi verður eitthvað úr þess-
um áformum Jónasar annað en
orðin tóm.
En hvað um aðstöðuna úti í
skólunum, þarf hún ekki endur-
bóta við?
Jú, aðstaðan í skólunum er
auðvitað mismunandi, en hún
hefur farið batnandi á undan-
förnum árum, ekki síst fyrir þrot-
lausa baráttu Þóris Sigurðssonar
námsstjóra. En auðvitað eru enn-
þá margir skólar sem hvorki hafa
aðstöðu né sérmenntað fólk. Að-
staðan í einstökum skólum ræðst
mikið af þeim einstaklingum sem
þar ráða ferðinni.
Framtíðin
Hvernig sérð þú fyrir þér
mynd- og handmenntakennsluna
í framtíðinni?
Mér virðist sem staða þessara
greina í framtíðinni muni ráðast
af því hvort þær verði viður-
kenndar sem gagnleg þekking í
nútíma þjóðfélagi. Það er erfitt
að benda í ákveðna átt og segja:
þarna er óvinurinn. Það virðist
fyrst og fremst vera almennt
skilningsleysi sem háir stöðu
þessara greina. En þær eiga
auðvitað í samkeppni við aðrar
faggreinar eða sérgreinar sem
opna mönnum leið til beinna
hagnýtra nota í nútíma samkepp-
nisþjóðfélagi. Út frá því má
kannski segja að mynd- og hand-
menntagreinarnar þjóni illa hags-
munum þeirra aðila sem mestu
ráða um framþróun þjóðfélagsins
í dag. Sú stefna sem trölliðið hef-
ur mótun tækniþjóðfélagsins
byggist á hugmyndum um
áþreifanlega þekkingu sem felur í
sér möguleika mannsins til þess
að ráða yfir lífinu og náttúrunni.
Þetta er vísindahyggja, móðir
tækniframfaranna. Ef skapa á
listum og verkgreinum jafna
þekkingarlega stöðu á við aðrar
greinar verður ekki hjá því kom-
ist að skoða vísindahyggjuna í
gagnrýnu ljósi - enda eru tak-
markanir hennar að verða
mönnum æ ljósari. Það sem ég
hef í huga er ekki að einhverju
magnjafnvægi verði komið á milli
list- og verkgreina annars vegar
og bóklegra greina hins vegar,
heldur hugmyndir um raunveru-
lega viðurkenningu á jafnstöðu
þessara tveggja tjáningarleiða í
mannlegu eðli. Vísindi og listir
eru tvær mismunandi aðferðir
mannsins til þess að tjá afstöðu
sína til sjálfs sín og umheimsins.
Báðar eru honum jafn nauðsyn-
legar. Ef hann varpar annarri
fyrir róða hættir hann að vera
maður. Ef okkur tekst að skapa
út frá þessum forsendum skilning
á hlutverki mynd- og hand-
mennta, þá held ég að við séum
komin inn á braut þar sem við
getum mótað markvissari stefnu í
þessum málum. Þetta mundi
meðal annars fela í sér breytta
kennaramenntun, þar sem feng-
ist yrði við list- og verkgreinar
sem einn af hornsteinum alls
náms, en ekki sem einhverja
aukagetu eins og nú er. Þetta
myndi þá smám saman leiða af
sér „heillegri" almenna menntun
og heilsteyptari einstaklinga og
samfélag.
ólg.
ÞJÓÐVILJINN - SlÐA 9
Enginn
meðal-
maður
Leifur Þórarinsson um
píanótónleika á
Kjarvalsstöðum sl.
mánudag
Tónlistarskólinn í Reykjavíkfær
oft erlenda gesti til að halda fyrir-
lestra og námskeið og eru þetta
oft fræðimenn og tónlistarfólk í
hæsta gæðaflokki. Stundum
koma þessir gestir fram á tón-
leikum, annaðhvort á vegum
skólans eða T ónlistarfélagsins,
sem eru þá opnir öllum almenn-
ingi.
Slíkir tónleikar voru á Kjar-
valsstöðum fyrr í vikunni og var
þar kominn píanóleikarinn Fre-
derick Marvin, prófessor við há-
skólann í Syracuse í Bandaríkj
unum. Marvin er margverð-
launaður píanisti, austanhafs og
vestan og þykir leika verk ró-
mantískra meistara, ekki síst
Liszts, af mikilli snilld. En þó er
hann þekktastur fyrir störf sín
sem tónvísindamaður, sérstak-
lega fyrir rannsóknir og útgáfur á
verkum eftir Mozart, Haydn og
Betthoven og Schubert, en þó
ekki síst minna þekktra meistara
einsog Dussek og Soler.
Þó eru það líklega verk Solers
(Padre Antonio Soler Y Ramos)
sem uppi var á 18du öld, sem
Marvin hefur lagt á hvað mesta
áherslu og hefur hann dregið
fram fleiri hundruð verk úr
myrkri gleymskunnar eftir þenn-
an spánska meistara.
Og fyrstu verkin á efnisskránni
á Kjarvalsstöðum um daginn
voru einmitt eftir Soler: Sónata í
d moll (Andante) og Fandango.
Það var sannarlega gaman að
heyra bæði verkin, því þó á yfir-
borðinu séu þau í genarstíl síns
tíma, þá búa þau yfir persónu-
legum sérkennum í hljómsetn-
ingu. Einkum var þetta áberandi
í sónötunni, sem nálgast reyndar
að vera snilldarverk, en Fand-
ango er auðvitað smellið 18du
aldar rokk, þar sem sjá má fyrir
sér Casanova stíga í vænginn við
fegurðardísir Barcelónu.
Þetta og annað (Appassionata
eftir Beethoven, Vallée d’Ober-
mann og sönglag eftir Liszt og
Mazurka og Scherzo í císmoll
eftir Chopin) lék próf. Marvin af
mikilli hlýju og góðum húmor á
köflum og beitti höndum og fót-
um svo hvergi skeikaði. Var
greinilegt að hér var enginn
meðalmaður á ferðinni.