Þjóðviljinn - 30.01.1987, Page 12

___________________MINNING
Karl A. Þorsteins
Rœðismaður
Fœddur 18. ágúst 1901 - dáinn 21. janúar 1987.
Hinn 21. janúar s.l. andaðist
tengdafaðir minn, Karl A. Þor-
steins á heimili sínu að Hagamel
12 hér í borg. Þegar Reykjavíkur-
borg hélt upp á 200 ára afmæli sitt
í sumar, hélt Karl upp á 85 ára
afmæli sitt, þar sem hann var
fæddur 18. ágúst 1901. Hann var
ern og kátur fram undir það síð-
asta og gekk til vinnu sinnar í
EDDU hf. þar til kallið kom.
Karl lauk stúdentsprófi árið
1921 og í tilefni af 65 ára stúd-
entsafmælinu í sumar, bauð hann
heim til sín þeim, sem enn voru
lifandi og rólfærir af hans ár-
gangi, og það var sannarlega
gaman að fylgjast með því, hve
hresslega þessir hálfníræðu
heiðursmenn skemmtu sér við
það tækifæri. En nú er hann allur
og ekki þýðir að mögla; þetta er
allra vegur. Og fáein þakklætis-
og kveðjuorð hlýt ég að skrifa á
þessari stundu.
Það var mannbætandi að kynn-
ast Karli, blanda við hann geði,
fræðast af honum og rökræða við
hann. Hann tók mér mjög vel
sem tengdasyni og við urðum
góðir vinir. Aldrei bar þar skugga
á.
Ekki vorum við Karl á sama
kanti í pólitík, en oftast urðum
við þó sammála í rökræðum okk-
ar, þegar dýpra var kafað og tókst
að skoða hlutina í víðara sam-
hengi en út frá þröngu flokkspól-
itísku sjónarhorni. Karl bjó yfir
ríkri réttlætiskennd og flæktist
aldrei í smáatriðum. Það gerði
hann staðfastan og þolinmóðan.
Aldrei heyrði ég Karl hallmæla
nokkrum manni og mikið gerði
hann sér far um að sýna skoðun-
um annarra sérstaka virðingu.
Með sinni einstöku hógværð
ávann hann sér virðingu og traust
annarra manna. Æðstu heiðurs-
merki og viðurkenningar hlaut
hann í fjórum þjóðlöndum. Ef-
laust er það heimsmet að vera
ræðismaður í 56 ár samfleytt, all-
avega er það íslandsmet. Og
heiðursfélagi var hann í sínu
stéttarfélagi.
Karli þótti ákaflega vænt um
barnabörnin sín og dekraði við
þau á þroskandi hátt. Þegar hann
kom frá útlöndum hin síðari ár,
færði hann alltaf Eyrúnu, dóttur
okkar Rögnu, einhverja bók á
spænsku, sem kveikti á jákvæðan
hátt áhuga hennar fyrir málinu.
Sjálfur var hann mjög mikill
málamaður og víðlesinn. Hann
hafði fullkomið vald á spænsku,
en talaði líka ítölsku, portú-
gölsku og frönsku. Þar á ot'an tal-
aði hann reiprennandi ensku og
þýsku auk Norðurlandamálanna.
Vel fylgdist Karl með árangri
nafna síns, Karls Þorsteins, á
skákbrautinni, og aldrei gat hann
leynt hrifningu sinni yfir sigrum
hins unga skákmeistara, sem er
sonur Þórs og Dóru.
Heimili Karls og Jóhönnu var
ætíð hlýlegt og kærleiksríkt og
mjög voru þau samstiga í rækt-
arseminni við börn og barna-
börn. Oft töluðu þau hjónin um
þær hamingjustundir, er þau áttu
með börnum sínum uppi í sumar-
bústað fjölskyldunnar við Elliða-
vatn (Helluvatn). Þetta er stærð-
arbústaður, sem Karl keypti árið
1938 af Hallgrími Túliníus, og
þótt bústaðurinn væri í strætis-
vagnafjarlægð frá bænum, var
flutt upp í hann á hverju vori,
þegar skólum lauk. Saumavélin
og annað hafurtask var tekið með
og flutt upp eftir og ekki kömið
aftur í bæinn fyrr en skólar byrj-
uðu að hausti. Fyrir börnin var
þetta sælutíð samvista og gleði
með foreldrum sínum, sumar
eftir sumar, og fyrir foreldrana
var þetta uppfylling drumanna
um lífið sjálft. Oft var þarna
gestkvæmt og glatt á hjalla og
mikill samgangur við fjölskyldu
Magnúsar Jochumssonar, sem
átti þarna bústað við hliðina.
Samheldni þeirra kjörsystkina,
Karls og Helgu Þorsteins, var
mikil og traust. Helga var líka
uppi í sumarbústað með sín börn
á hverju sumri, og allt þetta fólk,
stundum 12 manns, bjó þarna í
óvenjulegu samlyndi sem ein
fjölskylda. Ennþá heyrast hlátra-
sköll, þegar minnst er atvika frá
þessum dýrðardögum.
Þegar ég nú hugleiði hvílíkur
mannkostamaður Karl var og
rifja upp bjartar minningar úr
samferð okkar, ryðjast fram í
hugann hástig þeirra lýsingar-
orða, er eiga við um góðgjarna,
fordómalausa og orðvara menn.
Ekkert hefði honum þó verið fjær
skapi en að ég léti það allt á prent.
Skal það því ekki gert, heldur
rakin stuttlega nokkur atriði úr
langri ævi hans.
Karl A. Þorsteins fæddist á
Bakkagerði á Borgarfirði eystra
hinn 18. ágúst 1901, sonur hjón-
anna Marenar Sigurðardóttur frá
Gautlöndum og Eiríks Sigfús-
sonarfráSkriðuklaustri. Foreldr-
um Karls varð níu barna auðið og
hin átta hétu Jóhanna, Sigfríð,
Þorlákur, Ásgeir, Sigurður, Sól-
veig Þóra, Kristján og Ásta.
Eiríkur stundaði lengstum versl-
un svo og lítilsháttar búskap og
einnig var hann póstafgreiðslu-
maður á Borgarfirði eystra. Þau
Maren og Eiríkur komust vel af,
þótt heimilið væri að sjálfsögðu
þungt með þennan barnahóp.
Karl ólst hins vegar ekki upp
með foreldrum sínum, þar eð
hann var gefinn þriggja vikna
gamall. Er ljómi vináttu og
mannkærleika yfir þeirri sögu. A
Borgarfirði eystra var á þessum
tíma Þorsteinn Jónsson og norsk
kona hans, Ragna Johansen að
nafni. Þorsteinn hóf verslun og
útgerð á Borgarfirði eystra árið
1893, þrítugur að aldri, og stund-
aði þann atvinnurekstur þar til
hann fluttist til Seyðisfjarðar upp
úr aldamótunum. Voru þær mikl-
ar vinkonur Maren og Ragna, en
eiginmenn þeirra áttu viðskipti
saman. Eitt sinn voru þær að
gantast, Maren og Ragna, þegar
Maren var ófr sk að Karli, en
hann var fimmta barn hennar, og
Ragna segir: „Þú ættir nú að gefa
mér það, sem þú berð undir belti,
Maren“. Það skal ég gera, sagði
Maren og stóð við það.
Þeim varð ekki barna auðið
Rögnu og Þorsteini, og Karl var
þvf kærkominn inn á heimili
þeirra, en auk hans tóku þau tvö
önnur börn til fósturs og uppeldis
og ólst Karl upp með þeim kjör-
systkinum sínum á hinu myndar-
lega og hlýja heimili Rögnu og
Þorsteins. Ánnað þessara barna
var Þorsteinn (f. 1905), sem hér í
Reykjavík var þekktur undir
nafninu Steini á Litlabfl, en hann
er látinn, og hitt er Helga (f.
1914), sem er enn á lífi. Helga
hefur sagt mér margar sögur frá
þessu uppvaxtarheimili sínu, sem
allar bera ljósan vott þess, hve
barngóð og umhyggjusöm þau
voru bæði Þorsteinn og Ragna.
Karl bjó að þeim áhrifum alla
ævi. Þessi kjörbörn eignuðust
góða foreldra í raun, og Karl og
Helga tóku sér ættarnafnið Þor-
steins.
Karl var settur til mennta og
fór til Akureyrar árið 1915 og
settist þar í annan bekk Gagn-
fræðaskólans. Kom fljótlega í
ljós, að hann var afburðanáms-
maður. tveimur árum seinna, eða
1917, fluttu þau Þorsteinn og
Ragna frá Seyðisfirði til Reykja-
víkur og því er það, að Karl kom
suður og lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík
vorið 1921.
Þorsteinn Jónsson flutti á þess-
um tíma út fisk til Ítalíu og Spán-
ar og hafði þá gjarnan leiguskip í
förum fyrir sig. Hann hét Karli
því, að hann skyldi fá að fara með
einu leiguskipinu til Spánar að
loknu stúdentsprófi, ef skipstjór-
inn vildi ábyrgjast strákinn, sem
síðar reyndist auðsótt. í mikilli
eftirvæntingu byrjaði Karl að
læra spænsku hjá presti nokkrum
í Landakoti til undirbúnings
Spánarferðinni.
Þessi Spánarferð, sumarið
1921, sem stóð í rúma tvo mán-
uði, átti eftir að hafa djúpstæð
áhrif á Karl og hans ævidaga.
Þarna urðu hans fyrstu og lifandi
kynni af rómönsku málunum og
þeirri menningu, sem átti hug
hans og hjarta upp frá því. Það
var eitthvað annað að ferðast til
útlanda á þessum árum en nú á
tímum. Nokkru áður en þetta
gerðist, átti Þorsteinn leiguskip í
förum, sem fórst í óveðri undan
Spánarströndum og varð hann
fyrir mjög miklu fjárhagslegu
tjóni af þvíslysi. Þettasamahaust
veiktist Ragna og dó hinn 18. okt-
óber og syrgði Karl hana mjög.
Skömmu eftir að Þorsteinn
kom til Reykjavíkur 1917 stofn-
aði hann fyrirtækið ísólf hf., sem
bæði stóð að útgerð og fiskút-
flutningi. Eftir stúdentsprófið og
Spánarferðina tók Karl virkan
þátt í þeim atvinnurekstri, er Þor-
steinn hafði mez höndum, og
unnu þeir saman allt til ársins
1930, erÞorsteinnandaðist. Enn-
fremur stofnuðu þeir feðgar
ásamt fleiri aðilum annað fyrir-
tæki 1926, sem bar heitið Karl
Thorsteins & Co. hf., og er það
nú starfrækt eftir langt hlé af
yngsta syni Karls, Karli Jóhanni.
Karl fór til Ítalíu, Spánar og Port-
úgals í markaðsleit fyrir íslenskan
fisk og stofnaði þar til viðskipta-
sambanda. Ennfremur fór hann
til Suður-Ameríku í sömu erinda-
gerðum, einkum til Argentínu og
Brazilíu. í einni slíkri ferð árið
1923 réði hann sig á búgarð í Arg-
entínu til að fullnuma sig í
spænskunni og dvaldist þar um
nokkurra mánaða skeið.
Á þessum árum var Axel Túl-
iníus ræðismaður Portúgala á ís-
landi en árið 1928 varð Karl vara-
ræðismaður. Tveimur árum
seinna, 1930, varð síðan Karl
ræðismaður Portúgala hér og
sinnti hann því trúnaðarstarfi þar
til hann sagði því lausu 10 dögum
fyrir andlát sitt í janúar 1987, eða
í rúmlega 56 ár.
Með tilkomu Sölusambands ís-
lenskra fiskframleiðenda varð
Karl eins og aðrir kaupmenn á
íslandi að leggja fiskútflutning og
reynslu sína í þeim efnum á hill-
una. Til þess á hinn bóginn að
hagnýta sér sem best viðskipta-
sambönd sín og þekkingu á er-
lendum mörkuðum, stofnaði
Karl með ýmsum öðrum mönn-
um árið 1933 innflutningsfyrir-
tækið EDDU hf. og rekstur þessa
fyrirtækis varð aðalviðfangsefni
Karls og ævistarf hans í rúm 50 ár.
Smám saman keypti hann hlut
annarra í fyrirtækinu og það varð
í raun fjölskyldufyrirtæki. Elsti
sonur Karls, Þór, starfaði lengi
með föður sínum í Eddu hf. og
stýrir því fyrirtæki nú. Karl setti
metnað sinn í að reka fyrirtækið á
heiðvirðan hátt, var skilamaður
hinn mesti og naut mikillar virð-
ingar viðskiptamanna sem og
starfsbræðra.
Karl Þorsteins var óhemju
vinnusamur maður og vandvirk-
ur og lét sér aldrei falla verk úr
hendi. Hann sinnti einnig félags-
málum á farsælan hátt. Hann átti
sæti í stjórn Félags íslenskra stór-
kaupmanna og var þar formaður
um skeið og kjörinn heiðursfélagi
þess 1971. Kom hann oft fram
gagnvart stjórnvöldum sem full-
trúi stórkaupmanna og fór þá
ekki fram hjá mönnum, hversu
hreinskiptinn Karl var og hlut-
lægur í allri málefnaafstöðu.
Þótt ekki sé hér rakin frekar
starfssaga Karls, verður ekki hjá
því komist að geta frumkvæði
Karls og útsjónarsemi hans í sam-
bandi við löndunarbann Breta
1952 og það viðskiptastríð, sem
sigldi í kjölfarið. Auðvitað var
það ætlunin hjá bresku ríkis-
stjórninni með löndunarbanninu
að svelta okkur til hlýðni og
undanláts í landhelgisáformum
okkar, þótt það þyki máske gróft
sagt í minningargrein. Að sjálf-
sögðu urðu íslendingar að bregð-
ast við á réttan hátt og það gerð-
um við með því að leita eftir öðr-
um mörkuðum fyrir íslenskan
fisk. Austur-Evrópu þjóðirnar
reyndust þá fúsar til að kaupa af
okkur fisk, og það má vel rifja hér
upp þá sögulegu staðreynd, að
Austur-Evrópu löndin keyptu af
íslendingum á næstu árum allan
þann fisk, sem við veiddum og
gátum ekki selt annars staðar.
Löndunarbann Breta rann út í
sandinn.
En að sjálfsögðu vildu þessar
þjóðir ekki kaupa af okkur
fiskinn nema við keyptum af
þeim vörur í staðinn. Á þessu var
pólitískur skilningur hér og efnt
var til jafnvirðiskaupa við
Austur-Evrópu. Nú reið á, að til
væru á íslandi áræðnir innflytj-
endur, sem gætu tekið upp vöru-
kaup frá þessum löndum til að
nýta stöðuna, sem upp var kom-
in. Karl Þorsteins lét ekki á sér
standa, heldur fór strax til
Austur-Þýskalands, Tékkósló-
vakíu og Ungverjalands og samdi
við framleiðendur þar um stór-
felld vörukaup.
Sérstök vandamál sköpuðust
varðandi Austur-Þýskaland, þar
sem íslensk stjórnvöld af tillits-
semi við Vestur-Þýskaland tóku
ekki upp stjórnmálasamband við
Austur-Þýskaland fyrr en mörg-
um árum seinna, enda þótt
Austur-Þjóðverjar vildu kaupa af
okkur mikið magn af fiski. Þá
kom aftur krókur á móti bragði af
hálfu íslendinga. Sérstakt vöru-
skiptafélag var stofnað á íslandi,
sem seldi allan fiskinn til Austur-
Þýskalands og keypti allar vör-
urnar þaðan á móti og dreifði
þeim til stórkaupmanna hér-
lendis. Ríkisstjórnir beggja
þýsku ríkjanna gátu samþykkt
þetta fyrirkomulag en með þessu
móti gátum við hagnýtt okkur
þann markað, sem gafst í Austur-
Þýskalandi. Eg tel á engan hall-
að, þótt ég fullyrði, að Karl Þor-
steins hafi verið einn af forkólf-
um og burðarásum þessa vöru-
skiptafélags, sem skipar sérk-
ennilegan sess í hagsögu okkar.
Aðilarnir að þessu félagi voru
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna,
Samband íslenskra samvinnufé-
laga og Félag íslenskra stórkaup-
manna. Var Karl ætíð fulltrúi
stórkaupmanna í stjórn vöru-
skiptafélagsins og oft formaður
stjórnarinnar. lslenska vöru-
skiptafélagið starfaði í rúma tvo
áratugi eða þar til stjórnmála-
samband var upp tekið við
Austur-Þýskaland.
Sem áður segir vann Karl störf
sín hávaðalaust enda var hann
maður hlédrægur og hógvær, þótt
hann væri kappsfullur og atorku-
samur. Dugnaður hans og ósér-
plægni fór ekki fram hjá forustu-
mönnum þeirra þjóða, sem hann
átti mest samskipti við. Auk
heiðursmerkja frá Italíu og Búlg-
aríu og stórriddarakross frá Por-
túgal, hlaut hann tvisvar æðsta
heiðursmerki Verslunarráðs
Tékkóslóvakíu, að ótalinni þeirri
viðurkenningu, sem Rauði kross-
inn í Portúgal sæmdi hann vegna
starfa hans í þágu portúgalskra
skipbrotsmanna á íslandi.
Otalinn er enn einn þáttur í
starfsævi Karls Þorsteins en það
er frímerkjasöfnun hans. Ára-
tugum saman var hann ákafur
frímerkjasafnari og var að fást
við frímerki fram á síðustu stund.
Hann var ötull stuðningsmaður
Félags frímerkjasafnara og hlaut
oft viðurkenningar fyrir bestu
söfnin, sem sýnd voru á frí-
merkjasýningum hér. Synir hans
báðir sinntu þessu með honum.
Hinn 24. október 1931
kvæntist Karl Jóhönnu, dóttur
Sigurhans járnsmiðs Hannes-
sonar og fyrri konu hans, Magn-
eu Einarsdóttur. Karli og Jó-
hönnu varð fjögurra barna auðið,
sem öll eru á lífi; Þór kvæntur
Dóru Egilson, Hildur gift Eiríki
Haraldssyni, Ragna Magnea gift
Inga R. Helgasyni og Karl Jó-
hann, sem er ókvæntur.
Þungur harmur er kveðinn að
Jóhönnu og börnunum. Minning-
in um góðan dreng, elskulegan
eiginmann og umhyggjusaman
föður veitir þeim styrk.
Ingi R. Helgason
Verkakvennafélagið Framsókn
Allsherjaratkvæðagreiðsla
Ákveðið hefur verið að viðhafa allsherjarat-
kvæðagreiðslu við kjör stjórnar og önnur trúnað-
arstörf í félaginu fyrir árið 1987, og er hér með
auglýst eftir tillögum um félagsmenn í þau störf.
Frestur til að skila listum er til kl. 12 á hádegi
föstudaginn 6. febrúar 1987.
Hverjum lista þurfa að fylgja meðmæli 100
fullgildra félagsmanna. Listum ber að skila á
skrifstofu félagsins Skipholti 50A.
Stjórnin
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 30. Janúar 1987