Þjóðviljinn - 08.03.1987, Side 4

Ameríski draumurinn
verður að martröð
Harrison Ford sem Allie Fox með börnum sínum í Moskító-ströndinni.
Moskítóströnd óstra-
lans PeterWeirsetur
sögu landnemansí
nútímalegtsam-
hengi
Moskító-ströndinni, nýjustu
kvikmynd Peter Weir, hefur
veriö lýst þannig, aö í henni
breytist ameríski draumurinn í
ameríska martröð. Kvikmynd-
in fjallar um vitfirrt ferðalag
bandarískrarfjölskyldu inn í
frumskóga Mið-Ameríku, í
þeim tilgangi að búa til ísvél.
Fjölskyldan snýr baki við
menningunni, við neyslu-
kapphlaupinu íBandaríkjun-
um, til að byrja nýtt líf við frum-
stæðaraðstæður.
Uppfinningamaðurinn, sem
leikinn er af Harrison Ford, er
hin ameríska þjóðsagnapersóna,
landneminn, sem þráir að hafa
stjórn á umhverfi sínu og sínum
nánustu, að beygja jafnt náttúr-
una sem og fólkið undir sig. Pessa
þjóðsögu þekkjum við vel úr
vestrunum; fjölskyldan á leið
vestur til að nema land og brjóta
það undir sig. Sá er bara munur-
inn nú að öll Bandaríkin eru
numin og því varð að leita annað.
ís er menning
Peter Weir lætur persónur
sínar ferðast suður á bóginn, til
Mið-Ameríku, nánar tiltekið til
Honduras. Ástæðan fyrir flutn-
ingunum er ekki flótti frá menn-
ingunni heldur sú að vísindamað-
urinn ætlar að láta sinn eigin
draum rætast. „fs er menning,"
hrópar Harrison Ford og fórnar
öllu til að búa til ísvél í frumskóg-
inum. Þó honum takist að fram-
leiða snjó fjarlægist draumurinn
Peter Weir gerði sínar fyrstu kvik-
myndir á áttunda áratugnum.
Strax meðfyrstu kvikmyndunum
var hann kallaður undrabarn
ástralskrar kvikmyndagerðar og
svo fór að Hollywood keypti upp
þessa skærustu stjörnu á ástral-
ska kvikmyndahimninum.
Þó Peter Weir sé ungur að
árum mótaði sjónvarpið hann
ekki sem kvikmyndagerðarmann
einsog þá Spielberg og George
Lucas. „Ég hef orðið fyrir áhrif-
um af Freud, Jung og Jóakim
frænda," er haft eftir honum.
Á sjöunda áratugnum fór Weir
til Evrópu og kynntist þar rót-
tækum hugmyndum. Hafði dvöl
hans þar mikil áhrif á hann, enda
voru þetta umbrotatímar, ólga
meðal stúdenta, sem náði há-
marki í 68-uppreisninni í París.
Frá Evrópudvölinni er kominn
áhugi hans á þeim Freud og Jung
og einnig áhugi hans á sérstæðum
þjóðflokkum og mannfræðirann-
sóknum, en kvikmyndir hans ger-
stöðugt og smám saman nær geð-
veikin tökum á honum. Lífs-
skoðun sinni þrengir hann upp á
allar persónurnar í nágrenni sínu,
jafnt eigin fjölskyldu sem og
frumbyggjana í skóginum. Af-
staða hans til frumbyggjanna er
ekki ósvipuð afstöðu landnem-
anna í Bandaríkjunum til indíán-
anna. Þjóðsagan um landnám
Bandaríkjanna er því
fullkomnuð í ríkjum Mið-
Ameríku, þar sem heimsvalda-
ast gjarnan í óvenjulegu menn-
ingarumhverfi.
Frumraun hans við gerð
leikinnar kvikmyndar var mynd-
in Bílarnir sem borðuðu París
(1974). Ári seinna kom myndin
„Picknic at Hanging Rock,“ dul-
arfull kvikmynd um skólastúlkur
um aldamótin, sem hverfa í klett-
inn. Árið 1977 kom svo kvik-
myndin „The last Wave“, sem
fjallaði um frumbyggja Ástralíu.
Heimsfrægð hlaut hann árið
1981 fyrir kvikmyndina Gallipoli,
sem segir frá vináttu tveggja
ástralskra sjálfboðaliða á vígvell-
inum í Tyrklandi í fyrri
heimsstyrjöldinni. „The Year of
Living Dangerously" kom tveim
árum seinna og með þeirri kvik-
mynd festi hann sig í sessi sem
einn athyglisverðasti kvikmynda-
leikstjóri sinnarkynslóðar. Kvik-
myndin gerist í Indónesíu árið
1965 og fjallar um ástir tveggja
vestrænna blaðamanna í skugga
stríðsins.
stefna Bandaríkjanna birtist nú í
allri sinni grimmd.
Hetjan verður
andhetja
Harrison Ford hefur fram til
þessa leikið hetjur. Við þekkjum
hann sem hinn ósigrandi Indíana
Jones og sem Han Solo í Stjörnu-
stríðsmyndunum. Menn voru
hættir að búast við miklum
leiktilburðum frá honum. Hann
Undrabarnið Peter Weir er nú
orðinn fullþroskaður leikstjóri.
Hollywood ákvað að bjóða í
Weir og hann sló til. Árið 1985
var Vitnið frumsýnt og sló í gegn.
Enn sem fyrr var sögusviðið sér-
stæður menningarhópur,
Amish-trúflokkurinn í
Pennsylvaníu. Nýjasta sköpunar-
verkið er svo Moskító-ströndin.
Weir neitar því að ákveðið
höfundareinkenni sé á kvik-
myndum hans. Segir hann það til-
viljun að sögusviðinu sé ætíð val-
inn staður í sérstæðum menning-
arsamfélögum. Kvikmyndir hans
hafa yfir sér rómantískan blæ en
þrátt fyrir það er hann andvígur
þeirri skoðun að listamaður sé
haldinn heilagri köllun og anda.
Segist hann fyrst og fremst líta á
sjálfan sig sem handverksmann.
Sem slíkur er hann mjög sáttur
við Hollywood-dvöl sína, enda
hvergi hægt að læra meira á sviði
handverks í kvikmyndagerð en
þar.
-Sáf/Ny tid
virtist sem skapaður í eitt ákveðið
hlutverk, hina þöglu hetju, sem
sjaldan stökk bros en kunni ætíð
ráð við öllum vanda. Þessi hetju-
ímynd gengur sem rauður þráður
gegnum bandaríska kvikmynda-
gerð.
Þar kom þó að Harrison Ford
fékk hlutverk, sem krafðist meira
af honum, og leysti hann það með
miklum ágætum. Það var í kvik-
mynd Peter Weir, Vitnið, sem
náði miklum vinsældum.
í Vitninu leikur Ford enn einu
sinni hina dæmigerðu hetju, þó
kafað sé dýpra í persónuna en
áður. f Moskító-ströndinni leikur
hann hinsvegar andhetju og hef-
ur hlotið mikið lof fyrir leik sinn,
sem og aðrir leikarar myndarinn-
ar.
Hlaupið í skarðið
Öðrum leikara hafði reyndar
verið boðið hlutverkið á undan
Harrison Ford, en það var Jack
Nicholson. Hann þótti hinsvegar
alltof dýr og því ákvað Weir að
leita til Ford, en honum hafði lík-
að mjög vel samstarfið við hann í
Vitninu.
Þetta er ekki í fyrsta skipti sem
Ford hleypur í hlutverk sem öðr-
um hafði verið ætlað. Han Solo í
stjörnustríðsmyndunum var upp-
haflega ætlað Paul Le Mat og
Indíana Jones var fyrst boðið
Tom Selleck, sem Stöðvar 2
áhorfendur þekkja úr þáttunum
um Magnum. Sjónvarpsþátta-
framleiðandinn vildi hinsvegar
ekki sleppa Selleck og því var
Ford boðið hlutverkið.
Harrison Ford lætur sér vel
lynda að hlaupa í skarðið fyrir
aðra: „Ég kýs frekar að leika
hlutverk sem hafa verið skrifuð
með aðra í huga,“ er haft eftir
honum. „Sé hlutverkið skrifað
með ákveðinn leikara í huga
leitast handritahöfundurinn við
að draga fram í dagsljósið helstu
kosti viðkomandi leikara en fela
veiku hliðar hans. Slíkt er mjög
ófullnægjandi."
Harrison Ford fæddist í síðari
heimsstyrjöldinni. Hann ólst upp
í Chicago og voru foreldrar hans
miðstéttarfólk sem Iagði metnað
sinn í að sonurinn gengi
menntaveginn. Sú varð þó ekki
raunin því þrem dögum fyrir
stúdentsprófið hætti hann við og
ákvað að freista gæfunnar, ann-
aðhvort í New York eða Los
Angeles. Hann henti upp krónu
og New York varð fyrir valinu.
Honum líkaði þó illa dvölin í New
York og henti aftur upp krónunni
nokkru sinnum, þar til Los Ange-
les kom upp.
Or smáhlutverkum
í trésmíðar
í Hollywood fékk hann smá-
hlutverk í kvikmyndum á vegum
Columbiu. Það gekk þó ekki bet-
ur en svo að forstjórinn kallaði
hann fyrir sig og tilkynnti honum
að hann hefði enga hæfileika. Þá
tóku við smáhlutverk í sjónvarps-
þáttum einsog Gunsmoke.
Þessi smáhlutverk nægðu eng-
an veginn til að framfleyta Ford
og fjölskyldu hans, svo hann á-
kvað að gerast trésmiður: „Á-
kvörðunin var einföld. Larfarnir
sem ég átti pössuðu ekki fyrir
neina aðra starfsgrein."
Hinn sjálfmenntaði trésmiður
byrjaði á því að taka að sér stór-
verkefni fyrir Sergio Mendes.
Hann reisti hljómver fyrir hann.
„Það spurði mig enginn hvort ég
vissi hvað ég var að gera og það
var heppni, því ég þekkti ekkert
til trésmíða. Ég efast um að
Mendes hefði haft mikla trú á
mér ef hann hefði séð mig uppi á
þaki hljómversins að blaða í
kennslubók í trésmíðum sem ég
fékk lánaða á bókasafninu."
Það var svo árið 1973 að Ford
hitti George Lucas, sem átti eftir
að gerbreyta lífi hans. George
Lucas útvegaði honum lítið hlut-
verk í kvikmynd sinni American
Grafitti. í kjölfar þess komu svo
stór hlutverk í Stjörnustríðskvik-
myndunum og Indíana Jones. Nú
getur þessi sjálfmenntaði tré-
smiður valið úr hlutverkum.
-Sáf/Photoplay/Ny tid
Undrabarn
ástralskra
kvikmynda
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 8. mars 1987