Þjóðviljinn - 08.03.1987, Qupperneq 10

FALKAELDI TIL BJARGAR STOFNINUM
Fuglafræðingurinn Renó-Jean Monneret matar fálkaunga í eldisstöðinni.
Fálkinn er stórkostlegur veiðifugl. Hann steypir sér niður með 300 km hraða og rotar bráðina í einu
höggi. Hér sést hann með bráð sína.
Fálkastofninn í Evrópu og í Bandaríkjunum
er í mikilli hœttu, en tilraunir með
tœknifrjóvgun og útungunarstöðvar fyrir
fálka hafa skilað góðum árangri
Fálkinn á bara einn óvin í dýr-
aríkinu en þrátt fyrir þaö er tilveru
hans ógnað.Þessi eini óvinur
hefur á þessari öld nær útrýmt
þessum konungi háloftanna. Hér
er auðvitað átt við manninn, sem
hefur rænt fálkahreiður enda eru
ungarnir mjög eftirsóttir, einkum í
Arabalöndunum, þar sem þeir
eru þjálfaðir upp til veiða og þykja
hinir mestu dýrgripir.
Mengunin sem fylgir mannin-
um hefur einnig höggvið stór
skörð í fálkastofninn. DDT og
önnur eiturefni ógna mjög tilveru
fálkans, þar sem áhrif eitursins
tífaldast í hverjum lið fæðukeðj-
unnar. Fálkinn lifir á dýrum, sem
nærast á smærri dýrum eða gróðri
og er eiturverkunin því mjög
mikil. Áhrif eitrunarinnar geta
verið ýmisleg. Sé bráðin mjög
eitruð deyr fálkinn. Áhrifin lýsa
sér einnig þannig að eggin eru
eitruð og fúl, eða þá að skurn
þeirra er svo þunn að eggið moln-
ar þegar kvenfuglinn verpir.
Varðmenn og
eldisstöðvar
Á undanförnum áratugum hef-
ur því fálkastofninn minnkað
mjög mikið. Um aldamótin voru
um þúsund fálkapör í Svíþjóð.
Árið 1945 voru þau aðeins um
þrjú til fjögurhundruð. Nú eru í
Svíþjóð um 10 fálkapör. í Finn-
landi og Noregi eru um 40 pör.
í Júrafjöllum í Frakklandi voru
um 120 pör árið 1950. Nú eru þau
aðeins 30 og er hreiðurránum
kennt um fækkunina.
Til ýmissa aðgerða hefur verið
gripið til að bjarga fálkanum. Á
Islandi, í Noregi og Finnlandi
hefur verið gripið til þess ráðs að
vakta hreiður fálkanna yfir
varptímann. Oft á tíðum annast
sjálfboðaliðar varðstöðuna. í>á er
varpstöðvum fálkanna haldið
eins leyndum og nokkur kostur er
á. Hefur þessi aðferð reynst
nokkuð vel þó hún sé ekki pott-
þétt.
í Bandaríkjunum, Svíþjóð og
Frakklandi hefur verið gengið
enn lengra til að stækka fálka-
stofninn. í þessum löndum eru í
gangi verkefni sem byggjast á því
að egg eru frjóguð og þeim ungað
út í útungunarvélum. Ungarnir
eru síðan aldir upp í útungunar-
stöðvunum áður en þeim er
sleppt lausum í náttúrunni.
Fálkar voru svo til algjörlega
horfnir af Austurströnd Banda-
ríkjanna þegar gripið var til þessa
ráðs. Nú hefur fimm hundruð
ungum verið sleppt lausum þar.
í’eim er sleppt með sérstakri að-
ferð þegar þeir eru orðnir fleygir.
Fálki á flugi skimar eftir bráð.
Svíar sleppa einnig fálk-
aungunum um svipað leyti og
þeir verða fleygir. Þá eru þeir um
fimm vikna gamlir. Þeim er
sleppt á stöðum sem áður fyrr
voru varpstöðvar fálka. Ungarnir
eru settir í búr og eru mataðir í
gegnum rör fyrstu dagana. Eng-
inn maður kemur nálægt þeim á
þessum tíma en vandiega er fylgst
með þeim með sjónvarpstökuvél-
um. 10-15 dögum seinna er ung-
inn orðinn fleygur og þá er búrið
opnað. Unginn er frelsinu feginn
og flýgur út en snýr aftur heim í
búrið fyrstu dagana. Eftir nokkr-
ar vikur yfirgefur hann svo búrið
alfarið og bjargar sér sjálfur í
náttúrunni.
Tœknifrjógun
Fuglafræðingurinn René Jean
Monneret hefur í samvinnu við
ýmsis náttúruverndarsamtök í
Frakklandi, hafið skipulega rækt-
un fálkaunga í Júrafjöllum.
Árið 1975 voru 14 fálkaegg
tekin úr hreiðrum og þeim ungað
út í útungunarvélum. Út úr þeim
fékk hann fimm fálka, þrjá karl-
fugla og tvo kvenfugla. En fálk-
arnir neita að para sig í búrum og
því varð hin mannlega hönd að
hjálpa til við frjóvgunina.
Karlfuglinn er bundinn og hon-
um síðan fróað. Þetta er gert fjór-
um sinnum svo öruggt sé að líf sé í
sáðfrumunum. Lifandi sáðfrum-
ur eru flokkaðar frá dauðum og
þeim komið fyrir í sprautu og er
kvenfuglinn sprautaður í eggja-
stokkana. Sólarhring seinna
verpir hún einu eggi. Þá er kven-
fuglinn sæddur aftur og aftur og
aftur þar til 10 -12 eggjum hefur
verið verpt. Út í náttúrunni hefði
kvenfuglinn verpt í mesta lagi
þremur til fjórum eggjum.
Eggin eru tekin frá fuglinum og
þeim komið í útungunarvél og 33
dögum seinna skríða ungarnir úr
eggjunum.
Ungum komið
í fóstur
Frakkarnir hafa aðra aðferð
við að koma ungunum út í náttúr-
una en Bandaríkjamenn og Sví-
ar. Þegar ungarnir eru vikugamlir
setja þeir þá í fálkahreiður sem
eru í hamrabeltum Júrafjalla.
Það er sigið með ungann niður í
hreiðrið þar sem viltir ungar eru
fyrir og síðan er að sjá hvort
kvenfuglinn er tilbúinn að taka
að sér uppeldi þessa aðskota-
unga.
Fyrstu viðbrögð kvenfuglsins
þegar hann snýr til baka eru þau
að flýja af hólmi og leita að maka
sínum, sem er á veiðum í ná-
grenninu. Hún fær matarbita hjá
honum og flýgur með hann til
hreiðursins og uppeldisunginn
fær sinn hluta bráðarinnar einsog
þeir sem fyrir voru.
Á þennan hátt hefur tekist að
fjölga fálkum í Júrafjöllum úr 30
pörum 1968 í rúm 100 pör 1985.
Auk þess er fjöldi fálka í eldis-
stöðinni.
íslendingar hafa töluvert velt
því fyrir sér hvort ekki sé hægt að
rækta upp fálka til útflutnings,
enda er íslenski fálkinn einna
eftirsóttastur af öllum fálkum og
selst fyrir stórar fjárhæðir. Allar
slíkar hugmyndir hafa strandað á
því að vitað var að fálkarnir pör-
uðu sig ekki nema þeir væru
frjálsir. Aðferð Frakkanna gæti
hinsvegar opnað möguleika á
slíku eldi. Nú er bara að sjá hvort
fálkaeldi verður viðurkennt sem
ný búgrein og fálkaeldisstöðvar
spretti upp sem gorkúlur vi,ð hlið-
ina á laxeldisstöðvunum.
Lögregla loftsins
Fuglager á flugvöllum er víða
mikið vandamál og hefur oft or-
sakað alvarleg flugslys. í Frakk-
landi er talið að um 65% allra
flugslysa sem verða við lendingu
og flugtak, sé vegna þess að fugl-
ar hafa lent í hreyflum flugvél-
anna eða öðrum viðkvæmum vél-
arhlutum flugvélanna, t.d. á
loftnetum.
Til að fæla burt fuglana hafa
ýmis ráð verið reynd en flest gef-
ist illa. Hafa rakettur verið not-
aðar, byssur og hávaði en allt
komið fyrir ekki. Fuglarnir snúa
ætíð aftur.
Nú hefur hinsvegar fundist ráð
við þessari plágu, en það er að
nota ránfugla til að flæma burt
smáfuglana. Hafa fálkarnir
reynst einkar vel, en auk þess
hafa haukar verið notaðir. Þegar
þeir birtast á flugi tvístrast fugla-
gerið og hverfur burt.
Tilraunir hafa verið gerðar
með fálka á herflugvellinum við
Istres í Frakklandi. Eftir að fálk-
arnir voru teknir í notkun hefur
ekkert slys átt sér stað vegna
fugla á flugvellinum, en áður
voru þau um 20 talsins árlega.
-Sáf/Illustreret videnskab
Nokkur sœti kms
áþessum %
namskeiðum
SNIÐ OG SNIÐTEIKNINGAR 20 st.
Kolbrún Júlínusdóttir
Mán. kl. 19-22 (5 vikurfrá 9. mars)
FATAHÖNNUN 20 st.
Ásdís Loftsdóttir
Mán. kl. 19-22 (5 vikur frá 9. mars)
VIÐ HVAÐ VILTU STARFA? 20 st.
Sölvína Konráðs
Þri. kl. 19-22 (5 vikurfrá 10. mars)
TEIKNING 20 st.
Þóra Sigurðardóttir
Mið. kl. 19-22 (5 vikur frá 11. mars)
GARÐRÆKT 15 st.
Hafsteinn Hafliðason
Þri. kl. 20.30-22.45 (5 vikurfrá 17. mars)
HÖNNUN OG ÚTLITSTEIKNING
BÆKLINGA OG BLAÐA 20 st.
Björn Björnsson
Þri. ki. 19-22 (5 vikur frá 10. mars)
ÁVÖXTUN EIGIN FJÁR 10 st.
Davíð Björnsson
Kl. 20-22.30 frá 10.-12. mars.
WALDORF - BRÚÐUR 20 St.
Hildur Guðmundsdóttir
Lau. kl.10-13 (5 vikurfrá 14. mars)
AÐ VERA FORELDRI UNGLINGS 15 st.
Ingibjörg Guðmundsdóttir
Fim. kl. 20-23 (4 vikur frá 19. mars)
BÓTASAUMUR 20 St.
Fríða Kristinsdóttir
Mið. kl. 19-22 (5 vikur frá 11. mars)
AÐ HANNA OG PRJÓNA EIGIN FÖT 20 st.
Kristín Jónsdóttir
Þri. kl. 19-22 (5 vikur frá 10. mars)
NÝTT:
ER HEIMILISBÍLLINN í LAGI? 24 st.
Elías Arnlaugsson
Þri. og fim. kl. 19-22 (3 vikur frá 17. mars)
I SAMVINNU VIÐ FÉLAG ELDRI
BORGARA:
MÁLUN 20 st.
Kristjana F. Arndal
Mið. kl. 18-21 (5 vikur frá 11. mars)
SÖGURÖLT 8 st.
Guðjón Friðriksson
Fim. kl. 16-18 (3 vikur frá 12. mars)
TÓMSTUNDA
SKOLINN
Skólavörðustig 28
Sími 621488
ÆTTFRÆÐI 20 st
Þorsteinn Jónsson
Þri. kl. 19-22 (5 vikur frá 10. mars)
UPPLÝSINGAR í SÍMA 621488
Verslunarmannafélag Reykjavíkurog Iðja,
félag verksmiðjufólks, veita félagsmönnum
sínum styrki til náms í Tómstundaskólanum.
Félagsmenn eftirtalinna félaga fá
10% afslátt af námskeiðsgjöldum:
Verslunarmannafélag Reykjavíkur
Iðja, félag verksmiðjufólks
Verkakvennafélagið Framsókn
Starfsmannafélagið Sókn
Trésmíðafélag Reykjavíkur
Félag matreiðslumanna
Félag starfsfólks i húsgagnaiðnaði
Félag bókagerðarmanna
Félag blikksmiða.
• Kopal innimalningin fæst nu i fjorum gljastigum.
Nu velur þu þann gíjaa sem hentar þer best og
malningin er tilbuin beint ur dosinni.
m l\lu heyrir þaö fortiöinni til aö þurfa aö blanda
malninguna meö heröi og oörum gljaefnum.
VELDU KOPAL I FJORUM GLJASTIGUM: