Þjóðviljinn - 15.03.1987, Qupperneq 6

Tveir fangar í fangelsi í Louisiana stytta sér stundir við tafl á meðan þeir bíða þess að dauðadóminum verði framfylgt.
Dauðarefsingin
er happdrœlfi
Amnesty International hefur hafið óróðursstríð gegn dauðarefs-
ingu í Bandaríkjunum
Amnesty International hef-
ur á þessum áratug verið með
mikla áróðursherferð gegn
dauðarefsingu í heiminum.
Hefuráróðursherferðin beinst
að eftirtöldum löndum: Kína,
Kúbu, íran, írak, Nígeríu,
Suður Afríku og Sovétríkjun-
um. Nú er röðin komin að
Bandaríkjunum.
Hundruð manna eru líflátin ár-
lega í rúmlega 40 löndum en
stöðugt fjölgar þó þeim löndum
þar sem dauðarefsing er afnum-
in. Ekki er þó langt síðan að
dauðarefsingin var tekin aftur
upp í Bandaríkjunum. Pað gerð-
ist árið 1977.
Dauðarefsingin í Bandaríkjun-
um virðist vera heilmikið happ-
drætti og eðli glæpsins ekki skipta
meginmáli þegar dauðadómur er
kveðinn upp. Þar spilar margt
annað inn í, t.d. hvar dómurinn
er kveðinn upp því dauðarefsing
hefur bara verið tekin upp í 37
fylkjum Bandaríkjanna. Þá virð-
ist það skipta höfuð máli hver lit-
arháttur fórnarlambs afbrota-
mannsins er, um helmingur
þeirra sem hafa verið dæmdir til
dauða eru svertingjar en hinsveg-
ar eru 90% af fórnarlömbum
þeirra dæmdu hvítir menn.
Aftökum fjölgað
undanfarin ór
í febrúar voru 1.838 manns
með dauðarefsingu í fangelsum
Bandaríkjanna, þeirra á meðal
eru afbrotamenn undir 18 ára
aldri og einnig fólk sem er sinnis-
veikt.
Frá því að Bandaríkjamenn
tóku aftur upp dáuðarefsingu
árið 1977 hafa 68 fangar verið
teknir af lífi, þar af 57 undanfarin
þrjú ár. Aðferðirnar við að lífláta
þá dauðadæmdu eru mismunandi
eftirfylkjum. ísumumfylkjum er
rafmagnsstóllinn notaður, ann-
arsstaðar er sprautað eitri í þá
dæmdu, enn annarsstaðar eru
þeir settir í gasklefa, aftaka með
byssum er við lýði í vissum fylkj-
um og gálginn tíðkast annarsstað-
ar.
Helstu rökin fyrir dauðarefs-
ingu eru þau að hún hafi fælandi
áhrif, enda tíðkast það enn sum-
staðar í heiminum að aftakan fari
fram opinberlega. í Bandaríkj-
unum er valinn hópur látinn
fylgjast með. Reynslan hefur
hinsvegar verið sú að morðum
hefur ekki fækkað við dauðarefs-
inguna. Þvert á móti virðast morð
færast í aukana í hvert skipti sem
fangi er tekinn af lífi.
Lang flestar aftökurnar hafa
átt sér stað í fjórum rfkjum og tvö
þeirra eru í sérflokki. í Texas
höfðu 18 aftökur átt sér stað síð-
an 1977. í Flórída 16. í Georgíu
og Louisiana voru þær 7, í Virgin-
íu 5 en í öðrum ríkjum eru þær frá
þrem niður í eina.
Síðan aftökur hófust í Flórída
árið 1979, þegar John Spenkelink
var tekinn af lífi, hefur morðum
fiölgað mjög mikið í fylkinu.
Arin 1976-1978 voru morð í al-
gjöru lágmarki í fylkinu en árið
1980, skömmu eftir að Spenke-
link var líflátinn, jukust morð um
20%. Árið 1980-1983 voru fleiri
morð framin í fylkinu en nokk-
urntímann áður.
Fyrsta aftakan í Georgíu átti
sér stað árið 1983. Ári seinna
hafði morðum fjölgað um 20%
þrátt fyrir það að þeim hafði
fækkað um 5% í Bandaríkjunum
öllum.
Ástæðan fyrir þessu telja menn
að sé sú að fjölmiðlar sýna af-
tökum mikla athygli og slíkt hafi
æsandi áhrif á þá sem líklegir séu
til ofbeldisafbrota. Þá hefur það
töluvert að segja að með aftökun-
um sýnir hið opinbera að morð
séu réttlætanleg. Það er bara ekki
sama hver drepur hvern. Menn
klæddir einkennisbúningi mega
drepa, t.d. í styrjöldum, eða op-
inberir böðlar, en ekki þeir sem
klæðast borgaralegum fötum.
Það kemur því tæpast á óvart að
líkurnar á morðum aukist þegar
hið opinbera tekur stóran þátt í
að gera þau að sjálfsögðum hlut.
Fælingarkenningin stenst því
ekki.
Unglingar
teknir af lífi
Samkvæmt alþjóðasamþykkt-
um má ekki beita dauðarefsingu
á unglinga undir 18 ára aldri. Er
þá átt við hvenær viðkomandi
framkvæmirglæpinn. í mannrétt-
indayfirlýsingu Bandaríkjanna er
þetta einnig tekið fram.
„Dauðarefsingu má ekki beita sé
afbrotamaðurinn undir 18 árum
eða yfir sjötugt þegar glæpurinn
er framinn." í Bandaríkjunum
hefur hinsvegar ekki verið tekið
tillit til þessa. Þrír unglingar, sem
frömdu morð sautján ára að
aldri, hafa verið líflátnir í Banda-
ríkjunum, sá fyrsti Charles
Raumbaugh, 11. sepember 1985 í
Texas. Hann var fundinn sekur
um morð, sem framið var þegar
hann sautján ára að aldri tók þátt
í vopnuðu ráni. í fyrra voru svo
tveir unglingar til viðbótar líflátn-
ir, sem báðir voru 17 ára þegar
verknaðurinn var framinn. James
Terry Roach var tekinn af lífi í
Texas 10. janúar 1986 og Jay
Pinkerton í Texas 15. maí sama
ár.
Nú eru 32 unglingar í fangels-
um Bandaríkjanna, sem hafa
hlotið dauðarefsingu fyrir morð
framin undir 18 ára aldri. Sá
yngsti var 15 ára þegar glæpurinn
var framinn.
Samkvæmt upplýsingum frá
Amnesty International voru að-
eins átta manns teknir af lífi í
heiminum, sem frömdu afbrot
sitt undir 18 ára aldri, á tímabil-
inu janúar 1980 til nóvember
1986. Aftökur þessar voru í fjór-
um löndum, þrjár í Bandaríkjun-
um, tvær í Pakistan, ein í Bangla-
desh, Barbados-eyjum og
Rwanda. Óstaðfestar fréttir eru
einnig um að þetta hafi gerst í
íran. Aðeins átta af þúsundum
aftaka í yfir 40 löndum og þar af
þrjár í nágrannalandi okkar
Bandaríkjunum.
Þrír geðtruflaðir
líflótnir
Samkvæmt bandarískum
lögum má ekki kveða upp
dauðarefsingu yfir fólki sem talið
er geðtruflað þegar verknaðurinn
var framinn. Þrátt fyrir það hafa
að minnsta kosti þrír verið líflátn-
ir sem vitað er um að voru trufl-
aðir á geðsmunum þegar verkn-
aðurinn var framinn. Fleiri fang-
ar sem hlotið hafa dauðarefsingu
Fulltrúar valdsins bíða næstu aftöku.
og sitja nú í fangelsum og bíða
þess að dómnum verði fullnægt,
frömdu verknaðinn án þess að
geta gert sér grein fyrir því hvað
þeir voru að gera.
Kviknaði
í þeim dœmda
Dauðadæmdir fangar eru tekn-
ir af lífi á mismunandi hátt eftir
fylkjum í Bandaríkjunum. Vana-
legast er að notast við raf-
magnsstólinn. Vitni að aftökum
hafa sagt að þeir sem teknir eru af
lífi á þennan hátt líði miklar kval-
ir áður en þeir deyja. Raf-
straumurinn brennir líffæri þeirra
og líkaminn skiptir um lit. Það
hefur meira segja kviknað í þeim.
Áður en fanginn deyr kastar
hann oft upp eða hefur hægðir.
Lykt af brunnu holdi fyllir af-
tökuherbergið að sögn vitna.
Tíminn sem aftakan tekur er
mislangur. John Louis Evans var
tekinn af lífi í rafmagnsstól í Ala-
bama í apríl 1983. Þrisvar sinnum
var 1900 volta rafstraum hleypt í
hann og tók aftakan 14 mínútur.
Þegar straumnum var fyrst hleypt
á brunnu elektróðurnar á fótum
hans í sundur. Fangaverðirnir
gerðu við þær þegar læknar
kváðu upp þann úrskurð að hann
væri enn á lífi. Þegar straumnum
var hleypt á í annað skiptið stóðu
eldtungur upp af þeim dæmda.
Það nægði ekki til að taka hann af
lífi og í þriðja skiptið var
straumnum hleypt á.
13. desember 1984 var Alpha
Otis Stephens tekin af lífi í raf-
magnsstól í Georgíu. Straumur-
inn var hafður á í tvær mínútur en
það nægði ekki til. í átta mínútur
barðist hinn dæmdi við að ná and-
anum áður en straumi var aftur
hleypt á.
Eitursprauta,
gasklefi og henging
Fleiri dæmi eru um að
straumurinn drepi ekki strax og
sömu sögu er að segja um aðrar
aftökuaðferðir. í Texas er þeim
dauðadæmdu gefin eitursprauta.
James Autry var tekinn af lífi 14.
mars 1984 í Texas. Dauðastríð
hans stóð yfir í tíu mínútur og var
hann með meðvitund megnið af
tímanum og kvartaði undan sárs-
auka.
Gasklefi er notaður í Mississ-
ippi. 2. september 1983 var Jim-
my Lee Gray tekinn af lífi í klef-
anum. Vitnin sögðu að hinn
dæmdi hefði kastað upp í átta
mínútur, barist um og slegið
höfðinu í veggi klefans. Að sögn
vitna bað lögreglustjórinn þau að
yfirgefa herbergið áður en Gray
var látinn.
í Washington, Delaware, New
Hampshire og Montana er af-
takan framkvæmd með heng-
ingu. í þessum fylkjum hefur þó
enginn verið tekinn af lífi eftir að
dauðarefsingin var aftur innleidd
í Bandaríkjunum. í öllum þess-
um fylkjum sitja þó inni fangar
sem hlotið hafa dauðadóm.
Þáttur lœkna
Þáttur lækna í aftökum hefur
verið mjög umdeildur. Hlutverk
lækna er að koma í veg fyrir sjúk-
dóma og reyna að halda líftór-
unni í sjúklingum eins lengi og
nokkur kostur er. Þrátt fyrir það
þurfa læknar að aðstoða við sér-
hverja aftöku.
Læknar þurfa að skoða hinn
dæmda áður en hann er tekinn af
lífi og þeir þurfa að kveða upp
úrskurð um að hann sé látinn. Þar
sem eitursprautan er notuð þurfa
læknarnir að aðstoða við sjálfa
aftökuna. Læknavísindin eru því
notuð í þágu dauðans en ekki lífs-
ins einsog læknaeiðurinn gengur
út á.
-Sáf byggt á skýrslum
Amnesty International
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 15. mars 1987